ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΠΑΤΡΩΝ & ΗΛΕΙΑΣ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ*

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ  ΠΑΤΡΩΝ  & ΗΛΕΙΑΣ

1840-1903

ΤΗΣ  ΕΥΧΗΣ  ΤΗΣ  ΔΙΔΑΧΗΣ  ΤΗΣ  ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ  ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

       Επιτομή βιογραφικής δοκιμής, μιας από τις τριάντα εννιά σχετικές, «μορφών αγωνιστικής αγιότητας της Εκκλησίας των χρόνων μας». Ευχετήριο αφιέρωμα στην 11^η επέτειο της Ιστοσελίδας «Αναστάσιος». Τα στοιχεία της από το αρχείο του πολύ π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου, αιωνόβιου νυν, άοκνης μέλισσας ιχνών μνήμης «ηγουμένων υμών, οίτινες ελάλησαν υμίν τον λόγον του Θεού, ων αναθεωρούντες την έκβασιν της αναστροφής, μιμείσθε την πίστιν»-Εβρ.13.7.

        «Κύριε Ιησού Χριστέ … εγχάραξον εις την καρδίαν μου χρυσοίς γράμμασιν και ανεξαλείπτοις το γλυκύτατον Σου όνομα, Ιησούς Χριστός, Εμμανουήλ … Πέμψον μοι το Πανάγιον και ζωαρχικόν Πνεύμα … ίνα φωτίση τον νουν μου … και μοι δωρήσει το χάρισμα της σοφίας και της δυνάμεως, και εκείνο Ευεργάτα μου το της διακρίσεως και ούτω να εκπληρώ …». Μικρό απόσπασμα προσευχής άρτι χειροτονημένου Πρεσβύτερου-Αρχιμανδρίτη Ιερόθεου Μητρόπουλου, Αρχιεπίσκοπου Πατρών και Ηλείας μετά. Βασικός οδηγός της δημιουργικής πορείας του. Αρχιερέας της ευχής, της διδαχής, της κοινωνικής διακονίας, πρωτοπόρο εκείνη την εποχή.

*****   ***   *****

      Καλοκαίρι 1839, έντεκα χρόνια από την Ελληνική Ανεξαρτησία, χρόνια πολύ δύσκολα, Στο χωριό Τρεσταινά-ορεινή Γορτυνία, νομός Αρκαδίας-σήμερα Μελισσόπετρα, έρχεται στο φως αυτής της ζωής από ευλαβείς γονείς-Νικόλαος και Κατερίνα- όχι τυχαίας καταγωγής, και ο υιός τους Πέτρος. Ο πατέρας στα μπαρουτοκαπνισμένα παλικάρια των Κολοκοτρώνη, Πανουργιά, Πλαπούτα ! Στον ευρύτερο συγγενικό κύκλο, κληρικοί και μοναχοί, ως ο έτη οκτώ

νεώτερος ανεψιός Αρχιμανδρίτης Ευσέβιος Ματθόπουλος, ο και δημιουργός «της νεοελληνικής χριστιανικής άνοιξης», και άλλοι εκτός, ως ο διαπρεπής Αρχιμουσικός και Διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας της Ν. Υόρκης Δημήτρης Μητρόπουλος. Ο οποίος νέος πήγε και στο Άγιο Όρος, είδε, άκουσε, έζησε ίσως μέσα του κάτι τι, όμως τον είχε ο Θεός για «αλλού», για την τέχνη της μουσικής, Να συγκινεί ψυχές μέσω αυτής, να τιμά έτσι λαμπρώς το ελληνικό όνομα παντού στη γη.

     Νήπιο τεσσάρων ως πέντε χρονών ο Πέτρος μαθαίνει τα πρώτα γράμματα στο χωριό από δασκάλα ευσεβή-Πελαγία μοναχή. Που ως θυμόταν αργότερα και έλεγε, «άρχιζε τη διδασκαλία με την προσευχή, «Σταυρέ βοήθει μοι»-«Τα παιδάρια εις τα σχολεία προ της αναγνώσεως της Αλφαβήτου συνηθίζουν να εκφωνώσι, «Σταυρέ Βοήθει μοι»-«Ύλης Γλωσσογραφικής», σ. 334. Η ίδια φαίνεται ότι του ενέπνευσε αγάπη βαθιά στην ανάγνωση βιβλίων ιερών, όπως οι «Βίοι Αγίων». Αυτό με τη σειρά του γέννησε μέσα του νωρίς πόθο θερμό και ακατανίκητο για τη μοναχική ζωή. Έτσι δεκατριών χρονών με την άδεια των γονιών του και την ευχή καταφεύγει στην ιστορική του Μεγάλου Σπηλαίου Μονή, κοντά στο σεβάσμιο Προηγούμενο αυτής Ιερόθεο Πετρόπουλο, μακρινό συγγενή, που στα μέτρα της ηλικίας του τον ποδηγετεί στα της μοναχικής ζωής, και τέσσερα χρόνια μετά τον χειροθετεί μοναχό με το όνομα Ιερόθεος. 

     

*****  ***  *****

     Ο Ιερόθεος Πετρόπουλος κατόπιν αναθέτει την περεταίρω πνευματική άσκηση και αγωγή του νεαρού μοναχού Ιερόθεου Μητρόπουλου στη μοναχική ζωή στον υπέροχο Ιερομόναχο Ιγνάτιο Λαμπρόπουλο. «Ευπρεπέστατος Έλληνας κληρικός και κήρυκας του θείου λόγου, όλως εξέχουσα φυσιογνωμία του Ελληνικού κλήρου των νεωτέρων χρόνων, εις ον η Εκκλησία της Ελλάδος οφείλει πολλά»-Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος. «Όλοι τον λογάριαζαν για μεγάλο κήρυκα και μοναδικό ξαγορευτή σ’ όλο το Μοριά … ονομαζόταν Ιγνάτιος Λαμπρόπουλος και όλος ο Μοριάς τον ήξερε ως Ιγνάτιο Μεγαλοσπηλιώτη»-Κωστής Μπαστιάς. Διό προτρέχω και σημειώνω ότι, από Γέροντα πνευματικό  οδηγό σαν αυτόν θα εμπνευστεί και πολύ γρήγορα θα ανοιχτεί σε αγωνιστική παρρησίας, δυναμικής εκκλησιαστικής παρουσίας και δράσης κοινωνικής. 

      Μοναχός, λοιπόν, από τα δεκαεφτά και κάτι της σφύζουσας νιότης, με την υπόδειξη και τη θερμουργό συμπαράσταση Ιγνάτιου Λαμπρόπουλου, ο οποίος ως φαίνεται διείδε επερχόμενα από αυτόν για την Εκκλησία αγαθά, «ου μετά πολλάς ταύτας ημέρας» σπουδάζει στη Ριζάρειο Ιερατική Σχολή και τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και, πριν τελειώσει τις σπουδές του, ευλογείται και ευτυχεί να ικανοποιήσει τον  παιδιόθεν θερμό πόθο και στόχο του να γίνει κληρικός, και να ριχτεί εργάτης ταπεινός με όλες τις δυνάμεις του «στον αγρό του εκκλησιαστικού θερισμού, που ήταν τότε πολύς, αλλά είχε μεγάλη έλλειψη εργατών». Έτσι παρά κάτι είκοσι χρονών ανεβαίνει στον πρώτο της ιεροσύνης βαθμό, χειροτονείται Διάκονος, και αρχίζει να κηρύττει το θείο λόγο με φλόγα ψυχής στο ναό της Αγίας Αικατερίνης, όπου διακονεί.

       Με την αποφοίτηση από τη Θεολογική Σχολή υπηρετεί αλληλοδιάδοχα Ιεροκήρυκας στις

Μητροπόλεις Αιτωλοακαρνανίας, Λακωνίας και Φθιώτιδος. Στο διάστημα αυτό έρχεται από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα Διδάχος του Ευαγγελίου φλογερός, ο Απόστολος Μακράκης. Οργανώνει και αρχίζει έντονη πνευματική προσπάθεια χριστιανικής διδαχής σε μεγάλους και μικρούς, με διαλέξεις κλπ. στη «Σχολή του Λόγου», με γραπτά στα περιοδικά «Λόγος», και «Ειρήνη». Με σύσταση Ιγνάτιου Λαμπρόπουλου εντάσσει στην  προσπάθεια αυτή το δυναμισμό και τη φλόγα της ψυχής του και ο Ιερόθεος Μητρόπουλος, μαζί με τους Ηλία Βλαχόπουλο, Θεόκλητο Ιωαννίδη, Γερβάσιο Κωνσταντινίδη, Ευσέβιο Ματθόπουλο,, εξαίρετους κληρικούς, συν όχι λίγους αξιόλογους λαϊκούς. Εδώ εντοπίζονται οι πρώτες αγαθές ελπίδες πνευματικού φωτισμού και εκκλησιαστικής αγωγής του μετά τόσους αιώνες δουλείας ευρισκόμενου σε πλήρη άγνοια, οπωσδήποτε όμως εκ μέσης καρδίας ευδιάκριτα ευλαβούς λαού, τα πρώτα εκείνα πενήντα χρόνια ελεύθερης κρατικής υπόστασης της Ελλάδος και ζωής.

       Και ταύτα καλώς, λίαν καλώς, βέβαια, μέχρι τη στιγμή που η συνειδησιακή παρρησία της ηγεσίας της Σχολής του «Λόγου», και των εκλεκτών νέων και ενθουσιωδών κληρικών της, προωθείται και παρεμβαίνει με άσκηση αυστηρής κριτικής στην και δικαστικά όμως αποδειγμένη θλιβερή «Σιμωνιακή» Επισκοπική εκλογή-πολιτική και οικονομική εξαγορά

θέσεωνκαι συναλλαγή. Οπότε, Ιερόθεος και λοιποί εκλεκτοί κληρικοί του «Λόγου», κρίνονται από την Ιερά Σύνοδο ένοχοι για υπέρβαση καθήκοντος, και εξορίζονται για σωφρονισμό-1879-ο Ιερόθεος Μητρόπουλος αρχικά στη Μονή Παναχράντου της Άνδρου, μετά στη Μονή Λογγοβάρδας της Πάρου, και οι άλλοι αλλού. Γεγονός άδικο, απαράδεκτο, τραγικό, το οποίο όμως αντιμετωπίζει με ευδιάκριτη ανεξικακία, αν κρίνουμε από  την αναφερόμενη φράση: «Αντί να εχθρευόμαστε αυτούς, τους ευχαριστούμε, και προσευχόμαστε για τη σωτηρία τους. Νεφύδριον εστί τούτο και τάχιον παρελεύσεται, ως είχε πει και ο Μέγας Αθανάσιος», με την οποία αποχαιρέτησε τα μέλη Συλλόγου «Ιωάννης ο Βαπτιστής», αναχωρώντας για το νησί της εξορίας του !

     Όπου, παρά τα όσα εναντίον του αρνητικά είχε σπεύσει διαμηνύσει ο επιχώριος Επίσκοπος πιεστικά στον Ηγούμενο της Μονής Παναχράντου, «εποίησεν ουδέν». Γιατί η όλη πνευματική υπόσταση και παρουσία του «εξόριστου» δεν άργησε να τον καταστήσει αγαπητό ομοτράπεζο αδελφό των μοναχών. Όμως από αυτό και άλλους λόγους όχι δυσδιάκριτους, ο Ιερόθεος θα υποχρεωθεί να συνεχίσει «εξόριστος» σε έτερο των Κυκλάδων νησί, την Πάρο, στη γνωστή της Λογγοβάρδας Μονή. Άξιο σημειώσεως εδώ ότι, όταν τον κατέβασαν στο λιμάνι της Άνδρου, και συνέβη να έχει καθυστέρηση το πλοίο της γραμμής, τον έκλεισαν για αναμονή στη φυλακή, Πράγμα το οποίο στηλίτευσε τοπική  εφημερίδα-«Άνδρος»-ως με τα εξής. «Όλοι εξετίμησαν τας θεολογικάς γνώσεις, τα φιλελεύθερα αισθήματα, και την μεγάλην αυταπάρνησίν του. Ελυπήθησαν δε και ηγανάκτησαν, διότι εδιώκετο τόσον αμείλικτα αυτός ο ευπαίδευτος κληρικός». Και άξιον εδώ πολλής διδαχής το ακόλουθο Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου, που είχε υποστεί πολύ πιο φοβερά αντίστοιχης αδικίας δεινά. «Κανέναν δεν φοβήθηκα πιο πολύ από τους Επισκόπους, πλην ολίγων».

      Στη Μονή Λογοβάρδας τώρα, αρχικά τα αυτά, εντεταλμένη προκατάληψη και τα λοιπά.  Αλλά και εδώ, προεξάρχοντος του Ηγούμενου δεν αργούν οι είκοσι και οκτώ μοναχοί της να τον εκτιμήσουν, και ολόψυχα να του παραδοθούν. Γιατί ο Ιερόθεος στο μεταξύ συνεχίζει προφορικά και γραπτά έργο χριστιανικής διδαχής. Στέλνει άρθρα και μικρές πραγματείες στα έντυπα «Λόγος» και «Κήρυγμα», όπου μεταξύ άλλων διαβάζει κανείς. «Αρκεί να πράττωμεν τα πάντα πεποιθότες προς Κύριον, όστις και τα καλά και τα κακά δια των ανθρώπων ενεργεί προς την ημετέραν ωφέλειαν …», με ενδεικτική υπογραφή «Ιερόθεος Μητρόπουλος εξόριστος». Από αυτά τε και άλλα τινά, Ηγούμενος και μοναχοί της Λογγοβάρδας με επιστολή τους στο περιοδικό του Συλλόγου «Ιωάννης ο Βαπτιστής», καταδικάζουν τη «Σιμωνία», και τα εξ αυτής ει; την Εκκλησία δεινά, διό και καλούνται σε απολογία από τον επιχώριο Επίσκοπο με ευνόητα τα παρεπόμενα,

      Να βγούμε όμως από αυτά τα δυσάρεστα με τρόπο πνευματικά επωφελή, ως ευδιάκριτα υπαγορεύει το ανωτέρω γραφόμενο δια της χειρός αυτού. «Ο Κύριος και τα καλά και τα κακά δια των ανθρώπων ενεργεί προς την ημετέραν ωφέλειαν …», Σαν να οδηγεί τα πράγματα εις το μη περεταίρω η ακολουθούμενη από Μακράκη γραμμή και τακτική, σκέπτεται ο Ιερόθεος, και αναστοχάζεται,  ως μπορεί αρκετά ευδιάκριτα από το ακόλουθο να συναχθεί. «Πολύ ήθελεν ωφελήσει ο Μακράκης, εάν δεν εξηρέθιζεν έτι μάλλον δια των ύβρεών του τους διώκοντας αυτόν … αποδοκιμάζω την γλώσσαν των ύβρεων, ήτις πολύ βλάπτει αυτόν, και ήτις είναι η αιτία του διωγμού του. Τας ύβρεις αποδοκιμάζει ο σημερινός αιών, αυτή είναι η μόνη κατηγορία και το σφάλμα του Μακράκη»-Επιστολή στο «Κήρυγμα», Ιούνιος 1879.

*****  ***  *****

        Τρία χρόνια κράτησε η δοκιμασία της εξορίας, και αν κρίνουμε από τα αμέσως μετά, λειτούργησε μέσα του ως περίοδος πνευματικής δοκιμασίας, δοκιμής και δημιουργικής

ανασύνταξης. Έτσι επιστρέφοντας τώρα στην Αθήνα ακολουθεί τη συνετή γραμμή του Ευσέβιου Ματθόπουλου. Διαφοροποιείται από τη γραμμή της μανικής κριτικής του Απόστολου Μακράκη, και διακονεί μια δεκαετία με ένθερμο ζήλο και φλόγα θεϊκή ως Ιεροκήρυκας στις Μητροπόλεις Αιτωλίας, Ακαρνανίας, Βοιωτίας και ιδιαίτερα Αττικής. Και, το έτος 1892 που κυβερνά τη χώρα η πρώτη μετά το μεγάλο πρώτο Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια μεγάλη επίσης πολιτική φυσιογνωμία και μορφή, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος τον είχε ακούσει κηρύττοντα στα μέρη του, γνωρίσει και εκτιμήσει την πνευματική ακτινοβολία του, έρχεται η δικαίωση, εκλέγεται από την Ιερά Σύνοδο και χειροτονείται στην Πάτρα-6 Δεκεμβρίου 1892-Μητροπολίτης Πατρών και Ηλείας. Και ρίχνεται στη διαποίμανση «της Εκκλησίας του Θεού που παροικεί» στην ευρεία περιοχή Αχαϊας και Ηλείας για τα χρόνια εκείνα πρωτοποριακά, κινούμενος στη γραμμή λειτουργική παρουσία και ορθόδοξη διδαχή και ανοιχτή διακονία κοινωνική. «Ο Επίσκοπος δεν έχει υποχρέωση μόνο να λέγει, αλλά και να ζει την Αλήθεια … Βέβαια, ίσως δεν μπορεί κάθε Επίσκοπος να αναδειχθεί Αθανάσιος η Βασίλειος, οφείλει όμως να αναδεικνύεται χριστιανός Επίσκοπος»-Λόγος Ενθρονιστήριος !

     Αρχική κίνηση και θεμελιακή η σύναξη περί αυτόν επιτελικής ομάδας ενάρετων, το πρώτιστο, και μορφωμένων κληρικών. Ευσέβιος Ματθόπουλος, Ευάγγελος Οικονόμου, Πολύκαρπος Συνοδινός, Γαβριήλ Παπανικολάου, Σπυρίδων Γιανουλέας, Αθανάσιος Οικονομόπουλος. πρώτοι εγκρατείς, δυναμικοί και με διάθεση θυσιαστικής διακονίας πλάι του. «Το προσωπικόν της Αρχιεπισκοπής του ήταν εκλελεγμένον κατ’ εικόνα του. Οι σώφρονες παρά τον σώφρονα, οι κόσμιοι παρά τον κόσμιον, οι καθαροί παρά τον καθαρόν, οι ευσεβείς παρά τον ευσεβή … Η θεία χάρις επλήρου τα πάντα από αγιασμόν τινά, τον οποίο εισπνέει τις άμα εισερχόμενος»-Τύπος της εποχής,

       Επόμενο βήμα, Εγκύκλιοι με απλές οδηγίες και πρακτικές συμβουλές για την καλύτερη άσκηση του λειτουργικού και πνευματικού χρέους των όχι λίγων κληρικών της Αχαιοήλιδος, συν περιοδικές ιερατικές συνάξεις και σχετικές εισηγήσεις κατ’ αυτές. Πράγματα που

ανέδειξαν επιτακτική την ανάγκη ίδρυσης και λειτουργίας ταχύρυθμου επιμορφωτικού Φροντιστηρίου και μετά Ιερατικής Σχολής. «Ο σεβασμιότατος Πατρών και Ηλείας κ. Ιερόθεος υπεχρέωσε να προσέρχωνται κάθε εβδομάδα οι υπ’ αυτόν κληρικοί εις τον Μητροπολιτικό ναόν, όπου γίνεται όχι μία διδασκαλία μακαρονική ή ακαδημαϊκή, αλλά πειραματική ούτως ειπείν. Τους δε υποψηφίους δια το ιερατικόν σχήμα … τους προπαιδεύει, τους προετοιμάζει καταλλήλως, κάποτε δε-τους ολιγογράμματους-τους στολίζει με γράμματα, και όταν πεισθή, ότι μπορούν να εκπληρώσουν τα καθήκοντά των, προβαίνει εις την χειροτονίαν των. Είναι πολύ παρήγορον ότι ευρίσκονται και αρχιερείς ωσάν τον …»-εφ. «Ακρόπολις»,14.6.1894.

       Ταύτα χωρίς να παραλείψει να μεριμνήσει έμπρακτα και για τις υλικές ανάγκες τους, ιδρύοντας και Ταμείο για την οικονομική ενίσχυση των πιο πτωχών ιερέων της Μητροπόλεως, ιδιαίτερα εκείνων με τις πολυμελείς οικογένειες. Ταμείο στο οποίο η προσωπική οικονομική του συμβολή ήταν ουσιαστική. Σημειώνεται ότι και σ’ αυτή τη διαθήκη του όρισε να πουληθούν και αυτά τα άμφιά του για την ενίσχυση του Ταμείου.  Παράλληλα με εισήγηση στο Υπουργείο Παιδείας εκτός από τις προτάσεις που αφορούν στην άνοδο του μορφωτικού επιπέδου των κληρικών, θα τονίσει ότι είναι κατεπείγουσα ανάγκη να βελτιωθεί ουσιαστικά ο μισθός τους, που ήταν τότε εξευτελιστικά χαμηλός.

        Παντού και πάντα, κατά το λόγο και το παράδειγμα του Χριστού, «ο Πατήρ μου έως άρτι εργάζεται, και εγώ εργάζομαι» είναι πρώτος παρών. Άγρυπνα παρών και ομιλών στη Λειτουργία, Κυριακή ή γιορτή, πρωί ή απόγευμα, ή άλλη ώρα, άλλοτε μόνο ομιλών, σε άλλη Ενορία κάθε φορά, στην Πάτρα ή στον Πύργο, στα πλείστα περί αυτές μέρη και στα απόμακρα χωριά. Ομιλεί οικοδομητικά, στοχαστικά, ουσιαστικά, πάντα απλά, να καταλαβαίνει κι αγράμματος, κι ο απλοϊκός, με όχι λίγη φλόγα πίστης, με ευδιάκριτη κατάθεση αγάπης εκ μέσης ψυχής. Με μέγα πλήθος πιστών να τον περιμένει, να τον ακολουθεί όπου πάει κι όπου σταθεί, και να νιώθει μέσα του γαλήνη, ανάπαψη, συν κάτι σαν προσωπική ανάταση.

     Και δεν είναι μονολιθικός, δεν βάζει συρματοπλέγματα, δεν προσπερνάει με επικαλύψεις,

με υπεραπλουστεύσεις τα προβλήματα. Είναι γεμάτος ζωή, κατανοεί το πνευματικό κενό, πονάει γι αυτό, κάνει κάθε τι που μπορεί να σταλάξει ελπίδα ζωής, δροσιά χάρης Θεού στην πνευματική δίψα των χριστιανών. Αντλεί και προσφέρει «ύδωρ ζων» από δυο «Σχολές» χριστιανικής καλλιέργειας και επιμόρφωσης, Δεν αφήνει έξω από τη μέριμνα και το αντίστοιχο χρέος του ιδιαίτερα τα παιδιά απόρων οικογενειών, για τα οποία  ιδρύει και λειτουργεί σχολεία. Εδώ συνδέει τα πάντα με δυο εκκλησιαστικούς και κοινωνικούς Συλλόγους-«Άγιος Ανδρέας» και «Ορθοδοξία»-και Παράρτημα του εισερχόμενου τότε δυναμικά σε χριστιανική δράση στην Πρωτεύουσα και ευρύτερα Θρησκευτικού Συλλόγου «Ανάπλασις», υπέρ αιωνόβιου νυν. Εκτιμά κάθε γωνιά με φλόγα πίστης και διάθεση πνευματικής διακονίας στα όρια της Εκκλησίας, την ευλογεί, την βάλει κάτω από την Επισκοπική σκέπη του, επιστρατεύει  και ρίχνει τους «εργάτες» της στον αγρό του Μητροπολιτικού του θερισμού !

     Άγρυπνος, εργατικός, αεικίνητος, ακούραστος δεν αφήνει ούτε το πιο μικρό χωριό της ευρείας επαρχίας του χωρίς κάποια επίσκεψη και παρουσία, για Λειτουργία και Διδαχή. Ιδιαίτερα τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή εξορμά με όλο το πνευματικό Επιτελείο του. Συναγερμός και μέγιστη σύναξη πιστών χωρικών σε κάθε επίσκεψη του Δεσπότη, εμφανής και μεγάλος ο σεβασμός, και η υποδοχή του, περίπου ωσεί υποδοχή αγίας μορφής. Οι μητέρες να φέρνουν τα παιδιά να τα ευλογήσει, και κάποιοι αρρώστους τους να του διαβάσει μια ευχή-προσευχή. «Του Αγίου Πατρών το παράδειγμα είθε να μιμηθούν και οι λοιποί του κράτους Ιεράρχαι, μη αρκούμενοι εις έργα τυπικά μόνον, αλλά και νουθεσίας προς το ποίμνιόν των απευθύνοντες να καθίστανται άξιοι της μεγάλης αποστολής των»-Εφ. «Εστία»,28.08.1896.

*****   ***   ****

       Αναφέρθηκε ότι ο Ιερόθεος μετά την περιπέτεια εκ των «Σιμωνιακών»  κινήθηκε σε πιο συνετή γραμμή, που θα πει, απέφυγε τις ακρότητες, αλλά δεν έπαψε να αγωνίζεται με ευδιάκριτη όσο και διακριτική παρρησία όπου δει. Έτσι το 1896 ως Συνοδικός αντιτάχτηκε στην εκλογή ως Αρχιεπίσκοπου Αθηνών του Προκόπιου Οικονομίδη, που ήθελαν να επιβάλουν Παλάτι και Κυβέρνηση. «Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι, τα του Θεού τω Θεώ. Εις τας σχέσεις της προς την πολιτείαν τοιαύτην ιεράν σημαίαν ΄έχει αναπεπταμένην η Εκκλησία, και υπ’ αυτήν αγωνίζεται παν μέλος αυτής …», είπε απευθυνόμενος στο Βασιλικό Επίτροπο. Και όταν γι αυτό κλήθηκε στα Ανάκτορα, «θα πράξω κατά συνείδησιν, ωρκίσθην εις την Εκκλησίαν, και ο όρκος είναι ιερός», είπε στο Βασιλιά Γεώργιο Α΄. Λίγο αργότερα απευθυνόμενος με επιστολή στον περιφανή Γερμανό ηγέτη Μπίσμαρκ, που δήλωνε αδιάφορος για τις σφαγές Κρητικών από τους Τούρκους μετά αποτυχημένο κίνημα, και παρέπεμπε υποκριτικά σε χωρίο του Απ. Παύλου περί αυτών, έγραψε μεταξύ άλλων. «Τα λόγια του αυτά θα πρέπει να εξαλειφθούν από τη μνήμη των γενεών, διότι προσάπτουν κηλίδα στον ίδιο». Και δεν πέρασε ασχολίαστο από το διεθνή τύπο το αυτό.

     Πιο θαρρετός όμως, κυρίως πιο ανυποχώρητος και ασυμβίβαστος στάθηκε στην εναντίον της Μασονίας κατά μέτωπο αγωνιστική και πολεμική. Με αλλεπάλληλες εγκυκλίους εξήγησε αναλυτικά, διεξοδικά και έγκυρα, το αντιχριστιανικό υπόβαθρο και περιεχόμενο αυτής της μυστικής … εταιρείας, που νοθεύει τη χριστιανική Αλήθεια με πολλά τε και άλλα και ειδωλολατρικά και ανατολικά. Και με αναφορές του στην Ιερά Σύνοδο καταθέτει στοιχεία ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και διαφωτιστικά, ιδιαίτερα για τα εν Ελλάδι πλοκάμια αυτής. 

         Προς απορία όμως, αν μη και έκπληξη κάποιων σήμερα «ορθόδοξων» ή ορθόδοξων χριστιανών, απέναντι στους ετερόδοξους χριστιανούς η στάση και σχέση του είναι εντελώς διαφορετική. Είναι στάση και σχέση κατανόησης χριστιανικής και αδελφικής. Επιδιώκει επαφές μαζί τους, ιδιαίτερα με τους αγγλικανούς, συζητεί μαζί τους και όλοι του δείχνουν τον πρέποντα σεβασμό. Ένας μάλιστα, ο ιερέας τους, ο Εδμόνδος Τρέμπελ, εκτιμώντας του Ιερόθεου την αρετή, γονάτισε κάποια στιγμή μπροστά του, ασπάστηκε τη δεξιά του και ζήτησε την ευλογία του ! Ενώ άλλος πάλι Άγγλος μορφωμένος κληρικός, του έστειλε το δίτομο σύγγραμμά του να εκφέρει τις κρίσεις του. Έτερος τέλος, ο Ερρίκος Γκέλτζερ. στο Πανεπιστήμιο Ιένας-Γερμανία- Καθηγητής, όταν δεν μπόρεσε να τον συναντήσει στην Πάτρα, γιατί συνέβη να περιοδεύει σε χωριά,  στο «περί Ανατολής» βιβλίο του έγραψε για τον Ιερόθεο μεταξύ άλλων και τα εξής. «Είναι λίαν ενεργητικός και ευεργετικός, διανέμει στους πτωχούς σχεδόν ό,τι κατέχει, ενώ συγχρόνως αποτελεί έξοχο υπόδειγμα αρετής, τέτοιο που από κάποιους να τιμάται ως άγιος» !

*****   ***   *****

       Από αυτά μπορούμε, θαρρώ, να περάσουμε στο καίριο γι αυτόν τον Ορθόδοξο  Ιεράρχη και ουσιαστικό ! Και αυτό είναι η από μέρους του εφαρμογή της δεύτερης όμοιας με την πρώτη-«Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της ψυχής …»-εντολής του Χριστού. «Δευτέρα δε ομοία αυτή. Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν. Εν ταύταις ταις δυσίν εντολαίς όλος νόμος …»-Ματθ,22,40. Στην εφαρμογή και των δυο εντολών. Και, είναι ενδεικτικό, αν μη και αφοπλιστικό εδώ, από τα ενεργούμενα της Αγάπης του ιδιαίτερα την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, το ακόλουθο !

     Αργά απόγευμα Μ. Σαββάτου έρχεται στη Μητρόπολη οικογενειάρχης με οκτώ παιδιά, μέρα που ξημέρωνε, να ζητήσει κάτι γι αυτά. Πλην μόλις που είχαν τελειώσει ο Ιερόθεος και οι συνεργάτες τη διανομή όλων των βοηθημάτων, και έμελλε να αποσυρθεί να ησυχάσει δια τα καθεξής αναστάσιμα λειτουργικά. «Που ήσουνα, καλέ μου άνθρωπε, τόσες ώρες, τι να σου δώσω, δεν έχει μείνει τίποτα τώρα», του λέει προς στιγμήν, και μένει μετέωρος και σκεφτικός. «Προσπαθούσα να τα βολέψω ως αυτή την ώρα με καμιά δουλειά, αλλά δε βρήκα τίποτα, και ως δεν είχα πού αλλού να στραφώ γι αυτά τα παιδιά, ήρθα Δέσποτα σε σένα», ο φτωχός οικογενειάρχης απαντά.

     Αλλά τι θαύμα, τι θαυμαστό ! Ακριβώς τη στιγμή εκείνη ο Θεός έστελνε στο Δεσπότη το μικρό βοηθό του υποδηματοποιού με τα καινούργια παπούτσια στο χέρι, αυτά που είχε παραγγείλει για το Πάσχα από καιρό. Τα παίρνει ο Ιερόθεος στα χέρια του, και χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, τα δίνει στο φτωχό οικογενειάρχη. «Δεν έχω τίποτε άλλο, του λέει, πάρε αυτά, πούλησέ τα, και κάνε κάτι για τα παιδιά» ! Φεύγει αυτός με δάκρυα χαράς και θερμές ευχαριστίες, τρέχει όμως ασθμαίνων στο αφεντικό του και ο μικρός, «αυτό κι αυτό», έγινε με το Δεσπότη, του λέει. «Πάρε είκοσι πέντε δραχμές, τόσο κάνουν τα παπούτσια, και τρέξε, Δώστα στο φτωχό, πάρε τα παπούτσια και πήγαινέ τα στο Δεσπότη, λέει το ίδιο άμεσα ο υποδηματοποιός, αυτό είναι το σωστό» ! Η αγάπη του Δεσπότη και η αλυσιδωτή αντανάκλαση, αναπόκρισή της στη λαϊκή ψυχή !

    Η Αγάπη συνείχε τον Ιερόθεο δια βίου, αυτή τον ολοκλήρωνε σκαλί- σκαλί, αυτή τον πήγαινε βήμα-βήμα στην αιώνια ώρα, στην άλλης τάξεως Κοινωνία του Χριστού. Το έτος 1960 δημοσιεύτηκε στην «Ανάπλαση» μεγάλο τμήμα της διαθήκης του. Ας πούμε έτσι σαν …  αντιστάθμισμα ή έστω για μετριασμό των λίαν δυσμενών σχολίων που είχε προκαλέσει για ευνόητους λόγους σχετική άλλου Αρχιερέα, που είχε λίγο νωρίτερα δημοσιευθεί. Στου Ιερόθεου δεν υπήρχε προσωπικό στοιχείο περιουσιακό, «ούτε μιας πεντάρας τσακιστής», Και όμως δεκαετία όλη είχε διοικήσει μια από τις πιο μεγάλες και πιο πλούσιες Μητροπόλεις της χώρας, Αχαϊας και Ηλείας ως ενιαίας. Καλύτερα είχε ποιμάνει μια δεκαετία την Εκκλησία του Θεού που παροικεί στην Αχαϊα και την Ηλεία ως ο Ποιμήν ο Καλός, που τα πάντα και «την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων», και η όλη αγάπη του γι αυτά, «ου ζητεί τα εαυτής» !

     Ιδού κάποια άλλα σημεία αυτής. «Την Αρχιεπισκοπήν πλησίον του Ναού του Αγίου Ανδρέου, την οποίαν ωκοδόμησα, μετά του εν αυτή ιερού Ναού-εννοεί αμφότερα με προσωπικά του έξοδα- … αφιερώνω μεθ’ όλης της περιοχής εις την πόλιν των Πατρών δια να είναι αυτή παντοτινή κατοικία των διαδόχων μου Αρχιερέων … Υπό τον όρον ότι ο κατά καιρούς διαμένων εν αυτή ιεράρχης να προσφέρη κατ’ έτος λόγω ενοικίου 1200 δραχμάς, εκ των οποίων 500 θα δίδονται εις το εν Πάτραις Πτωχοκομείον, και 500 εις το Ιερατικόν Ταμείον της Αρχιεπισκοπής…» Για αντίστοιχες δωρεές διαθέτει και όλα τα προσωπικά του αντικείμενα, άμφια, οικιακά σκεύη, τη βιβλιοθήκη του … Και κλείνει επισημαίνοντας τα εξής. «Ουδείς έχει το δικαίωμα να διασαλεύση ή να αμφισβητήση ταύτα, ούτε συγγενής, ούτε άλλος τις. Ο Αρχιερεύς ανήκει εις την Εκκλησίαν και το ποίμνιόν του, και περί  αυτού έχει να δώσει λόγον ενώπιον του Κυρίου. Τους δε συγγενείς του κατά σάρκα εύχεται να ευλογήσει ο Κύριος».

*****   ***   *****

     Τα τελευταία παραπέμπουν σε παραπλήσιες καταγραφές του, οάσεις πνευματικές. Γράφοντας π.χ. στον παλιό συνεργάτη και φίλο του Αρχιμανδρίτη Πανάρετο Δουληγέρη, που στο μεταξύ έχει εκλεγεί Μητροπολίτης Πάφου, δεν παραλείπει να του επισημάνει τη μεγάλη ανάγκη της Εκκλησίας για άξιους κληρικούς. Αλλά και να του καταθέσει τόσο πρώιμα προσδοκίες και ελπίδες για το μαρτυρικό νησί. Για την ώρα, «ας υποταχθώμεν εις το θέλημα του Κυρίου, όστις προνοεί και μεριμνά περί πάντων. Αλλά τις οίδε την θείαν βουλήν, εάν ταχέως η αδελφή Κύπρος ενωθή μετά της μητρός Ελλάδος, ας ευχηθώμεν τούτο». Αυτά γράφονται τέλη του 19^ου αιώνα, και είναι ευτυχής που ο Θεός τον πήρε κοντά του τον τρίτο χρόνο του 20^ου. Δεν άκουσε, είδε, δεν έζησε τις μετά ταύτα από υπαιτιότητα, Κύριος οίδε, οποίων … «Ελλήνων» μεγάλες πληγές της χώρας στη Μικρά Ασία, των κατά τα άλλα … «δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών»,, τον Πόντο, την  Κύπρο !

      Στοιχεία υψηλής πνευματικότητας μπορεί επίσης να αντληθούν από επιστολές π.χ. στον ταυτώνυμο ανεψιό του Ιερόθεο, μοναχό στη Λογγοβάρδα της Πάρου. Εδώ θα βρούμε συμπυκνωμένη σειρά διδαχών για το ύψος και την αξία της ασκητικής μοναχικής αφιέρωσης και ζωής, την έκταση, την ένταση, το βάθος της άσκησης, της προσευχής, της ταπείνωσης, της πραότητας, της αγάπης. Αφήνω ότι κάθε καταγραφή ενδέχεται να ποτιζόταν με στάλες δακρύων, από αθέλητη ίσως διαφυγή της μνήμης στις ώρες παραμονής του σ’ αυτή τα Μονή ως εξόριστος με απόφαση … «αδελφική».

     Αλλά, αν η αλληλογραφία του είναι ένας άμβωνας μυστικής διδαχής, τα ποιμαντικά του γράμματα, οι Εγκύκλιες διδαχές στην Εκκλησία του Θεού που παροικεί στην Αχαϊα και Ηλεία είναι μεγαλόφωνη σάλπιγγα με απόκλιση προφητική, ευδιάκριτη αγωνία, πάντα συν ελπίδα υπαρξιακή. Λόγος φλογερός, μεστός, «φωτιά που καίει», «μαχαίρι που φτάνει  ως το κόκκαλο», όπου η ανάγκη το καλεί. Είναι μαρτυρία παρρησίας Ορθόδοξου Έλληνα Επίσκοπου που έμαθε να αγωνίζεται συντροφιά με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος κάθε ώρα και κάθε στιγμή, και να εναποθέτει τα πάντα στην άμετρη αγάπη του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ! Ναι τα πάντα στην πάντα με μύριους τρόπους άμετρη Αγάπη του !

     Και ιδού, γραπτό χαρακτηριστικό μετά το ταπεινωτικό 1897, από την άλλη, την άνω οπτική κάθε λέξη, κάθε αράδα.  «Τέκνα μου και αδελφοί μου, έως πότε το ελληνικόν έθνος μας θα ατιμάζεται; Έως πότε θα μένωμεν ως ο άσωτος υιός της οικογενείας του Θεού, μακράν από την πατρικήν μας οικίαν, την Ορθόδοξον Εκκλησίαν μας»; Πιο συγκεκριμένα και πιο καθαρά. «Έως πότε οι αξιωματικοί και οι στρατιώται μας … οι υπουργοί … οι δικασταί … οι επιστήμονες … οι καθηγηταί και διδάσκαλοί μας, θα μένωμεν αλειτούργητοι … ακοινώνητοι … θα εντρεπώμεθα να κάμνωμεν τον σταυρόν μας … Έως πότε θα ζώμεν ως υλισταί και ειδωλολάτραι … Δεν βλέπετε ότι … οι άνθρωποι της αυταπαρνήσεως … της ηθικής … της δικαιοσύνης κινδυνεύουν να εκλείψουν … από το μεγάλο εις πολιτισμόν έθνος μας … Ότι η νέα γενεά μας … σήπεται … με καρδίαν κενήν από ιδεώδη υψηλά … από την χριστιανικήν σωφροσύνην μακράν;».

      Μένουμε εδώ και συμπορευόμαστε με Ιερόθεο στα ακόλουθα. «Ανοίξτε την παγκόσμιον ιστορίαν και μελετήσατε … Ουδέποτε συνετηρήθη και προώδευσεν έθνος άνευ θρησκείας, άνω αναφοράς … Όπου ριζοβολεί πιο πολύ ο Χριστιανισμός … ακμάζει η εξημέρωσις των ηθών … ο πολιτισμός» ! Και στα εξής. «Αφού τον Χριστιανισμόν υπηρέτησεν πρώτον και υπέρ πάντα άλλον το έθνος μας … οι πατέρες μας πρώτον δια την πίστιν ηνδραγάθησαν … Αφού δεν υπάρχει άλλος λιμήν σωτηρίας  … διατί  δεν κάμνομεν την μεγάλην απόφασιν να πιστεύσωμεν … να διορθωθώμεν … να μορφώσωμεν την νεολαίαν μας χριστιανικώς, να εναγκαλισθώμεν σφικτά την Ορθοδοξίαν μας, να βαδίσωμεν την οδόν του Ευαγγελίου, των Μεγάλων Πατέρων μας … Μηδείς ας αμφιβάλη, Ούτω μόνον θα σωθώμεν, και ούτω μόνον θα μεγαλυνθώμεν» !

      Όσο κι αν σήμερα ακούγονται σαν από άλλο κόσμο ερχόμενα αυτά, για κάποιους και παρωχημένα και αναχρονιστικά, συνεχίζουμε με Ιερόθεο, δυο τρεις ακόμα γραμμές. «Ας μην απελπιζώμεθα, όσον κακή κι αν είναι η κατάστασίς μας. Δεν έλειψεν από το έθνος της Ορθοδοξίας και δε θα λείψη ολοτελώς και η ευσέβεια ... τα παθήματά μας θα γίνουν μαθήματα … Ας ενθαρρυνθώμεν, αρχίζει να γίνεται εργασία ανορθώσεως και εις την Ελλάδα» ! Φτάσαμε και μένουμε στο ακροτελεύτιο, το καίριο, το σημείο αιχμής. «Αρχίζει να γίνεται εργασία ανορθώσεως και εις την Ελλάδα» ! Και πάμε κατευθείαν στα σημερινά, εκεί οδηγεί το γραφόμενο ίσια και καθαρά.

       Στο πνευματικό επιτελείο της ευρείας Αρχιεπισκοπής Αχαϊας και Ηλείας, από τους τα πρώτα φέροντες ήταν ο Ευσέβιος Ματθόπουλος ! Δεν ξέρω αν ο Ιερόθεος Μητρόπουλος με το ανωτέρω υπονοεί προορατικά-τον πήρε ο Θεός 1903- τα οσημέραι εξ αυτού επελθόντα στην Ελλάδα χριστιανικά αγαθά, που όσο κι αν επιμένουν κάποιοι να τα αρνούνται «μικροσκοπικά», κάθε άλλο παρά είναι μικρά ! «Ζωή», «Σωτήρ», άλλες μικρότερης εμβέλειας εκκλησιαστικές «παρεμβολές», «Στροφή στην Ορθοδοξία», Ασκητική και Μοναστική εξ αυτής Ανθοφορία, σε κινητικότητα η Εκκλησιαστική Ηγεσία … Ευτυχής σύμπτωση ταύτα ή συγκυρία δυστυχής, «ουκ οίδα, Κύριος οίδε». Αλλά, αυτήν ακριβώς τη στιγμή βρισκόμαστε στην μετά το ελπιδοφόρο Ιερόθεου εποχή. «Η εργασία ανορθώσεως και εις την Ελλάδα» έγινε, την είδαμε, τη ζήσαμε, είμαστε μέρος της, συνεχίζουν πολλοί …

      Αν, λοιπόν, ο μακαριστός Ιεράρχης ερχόταν σήμερα εδώ, θα απευθυνόταν και πάλι σ’ εμάς πατρικά κι αδελφικά ασφαλώς. «Τέκνα μου και αδελφοί μου …». Αναρωτιέμαι όμως τι θα είχε να πει, για τον ηθικό ξεπεσμό και το εκκλησιαστικό ξεστράτισμα όχι μικρού μέρους του εθνικού κορμού, στη βάση και στην ευρύτερη πνευματική και πολιτική ηγετική κορυφή. Αμφιβολία δε χωρεί περί αυτού. «Εάν ημείς σιωπήσωμεν, οι λίθοι κεκράξονται». Εκατό χρόνια μετά από «Ζωή», «Σωτήρα», άλλες μικρότερης εμβέλειας εκκλησιαστικές «παρεμβολές», «Στροφή στην Ορθοδοξία», Ασκητική και Μοναστική εξ αυτής Ανθοφορία, σε κινητικότητα και η Εκκλησιαστική Ηγεσία … και ο ελληνικός κορμός, λαϊκός και ηγετικός, ιδιαίτερα ο νεανικός-«θου Κύριε φυλακήν τω στόματί μου» τι γίνεται και τι ακούγεται καθημερινά ! Μακριά κι αλάργα, τελευταία και ευθέως απέναντι από την Αλήθεια και το Πνεύμα της Εκκλησίας, και της περιώνυμης Ορθοδοξίας  μας, τελικά γράμμα κενό-«Εις το Όνομα της Αγίας … Τριάδος»-ιστορικό απολίθωμα η επικεφαλίδα στο Σύνταγμα της χώρας μας !

       Ώρα να δούμε το πράγμα κατά πρόσωπο, Έξω από απωθημένα «μικροσκοπικά». Έξω από υποκριτικά άλλοθι, η ευθύνη όλη πάνω μας, όχι σε αόριστα φαντασιοκοπήματα, ή «σε δυνάμεις σκοτεινές». Να ερευνήσουμε έντιμα και ειλικρινά πώς και γιατί, και τι έλειψε, και τι έφταιξε, και ύστερα από όχι λίγη, ούτε λίγο επίπονη πνευματική, χριστιανική, εκκλησιαστική, ορθόδοξη, όπως θέλετε πείτε την, εργασία, δεν είμαστε έστω στα ανωτέρω πριν εκατό και χρόνια περιγραφόμενα από Ιερόθεο ίδια και αυτά ! Αλλά δυστυχώς, πολύ δυστυχώς, σε πολύ-πολύ χειρότερα.

     Μην πείτε όμως ποτέ, χειρότερα απελπιστικά. Η μετάνοια κι η νέα αρχή, με μελετημένα συγκεκριμένο από δω κι εμπρός πώς και τι, η ευθεία οδός. «Τα μεν οπίσω  επιλανθανόμενος, τοις δε έμπροσθεν επεκτεινόμενος, κατά σκοπόν διώκω επί το βραβείον της άνω κλήσεως»-Φιλπ.3,14. «Χίλιες φορές κι αν πέσεις, χίλιες να σηκωθείς»-Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Οι καιροί ου μενετοί», είπε ο Θουκυδίδης, αυτό κι αν είναι  σήμερα στην πρώτη γραμμή !

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …»

Αθανάσιος Κοτταδάκης

 * «ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΑΝΟΙΞΑΝ ΤΟ ΔΡΟΜΟ»

1.   Κοσμάς Φλαμιάτος.

2.   Παπουλάκος

3.   Ιγνάτιος Λαμπρόπουλος

4.   Ιερόθεος Μητρόπουλος

5.   Ευσέβιος Ματθόπουλος

Εκδόσεις «Τήνος», Αθήνα, 1974