ΜΕ ΤΟ ΧΡΙΣΤΟ ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ - Αθανάσιος Κοτταδάκης

ΜΕ  ΤΟ  ΧΡΙΣΤΟ  ΣΤΗΝ  ΟΔΟ   ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ

Εισαγωγικά  στη  Μεγάλη  Εβδομάδα

ΑΘ. ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

     Η Ορθοδοξία ζει τη Μεγάλη Εβδομάδα ως την κορυφαία εβδομάδα του χρόνου. Κατ’ αυτήν ιερουργεί «τα μεγάλα κατορθώματα του Χριστού»-Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Αυτά που κατέλυσαν τη δαιμονική τυραννία του ανθρώπου, γκρέμισαν το φράγμα της αμαρτίας, αφάνισαν το ρήγμα του θανάτου, και φανέρωσαν τη ζωή ως άβυσσο θείας αγάπης.

      Ο σημερινός άνθρωπος, απογυμνωμένος από την Αλήθεια που κομίζει, έχει  παγιδευτεί σε ένα δαιμονισμό ψευδαισθήσεων, και αδυνατεί να νιώσει τη δυναμική των μεγάλων ωρών της,. Την αντιμετωπίζει από τη λαογραφική της διάσταση, που εξυπηρετεί την ένταξή της στο «ποδοβολητό» της φυγής, στο ξέφρενο πανηγύρι της τουριστικής περιπέτειας. Ρέκτης της χρηστικής των πραγμάτων … εναρμονίζει την ανάπαυλα της Μ. Εβδομάδας με την εμπορευματοποίηση και τον καταναλωτισμό, που μεταποιούν το χρόνο σε χρήμα και απόλαυση. Από αυτό το δρόμο ως κλήρο του τραγικό, μένει ακοινώνητος από την ουσία των κοσμογονικών γεγονότων της, και επιστρέφει αδικαίωτος και μοναχικός στα ίδια αδιέξοδα της καθημερινής πεζότητας.

     Ανάγκη, λοιπόν, να αναπροσανατολιστεί, να αναζητήσει το ουσιαστικό νόημα της Αγίας Εβδομάδας. Ανάγκη για ένα «έρχου και ίδε», τι επιτελείται αυτές τις μέρες στο λατρευτικό χώρο της Εκκλησίας, χώρο ιερών αναφορών και λυτρωτικών γεύσεων. Καθώς ο ορθόδοξος ναός μεταμορφώνεται μυστικά σε Γολγοθά, στην αιμάτινη ανηφοριά του οποίου οδεύει πάλι ο ίδιος θείος Οδοιπόρος, με το βαρύ σταυρό στο ματωμένο από τη φρικτή μαστίγωση ώμο του. Μαζί του ανηφορίζουμε κλιμακωτά από κάθε Ακολουθία-«ιδού αναβαίνομεν εις Ιεροσόλυμα»-Μτ.20,18-όλοι εμείς. Ανταποκρινόμαστε στο προσκλητήριο του αγίου Υμνογράφου: «Δεύτε ουν και ημείς κεκαθαρμέναις διανοίαις-με καθαρό νου, ψυχή, και καρδιά-συμπορευθώμεν αυτώ και συσταυρωθώμεν».

     Αυτά δείχνουν ότι, τη Μεγάλη Εβδομάδα η Ορθοδοξία δεν επιδίδεται σε μια γραφική, ή αν θέλετε συμπαθητική αναπαράσταση των γεγονότων του Πάθους και της Ανάστασης του Χριστού μ’ εμάς συγκινημένους θεατές ένα γύρω. Αυτό μπορεί να γίνει στο θέατρο, τον κινηματογράφο, στο σπίτι μας από την τηλεόραση. Επιτελεί κάτι πολύ βαθύ και μεγάλο, ιερουργεί-κάνει επίκαιρο και ζει μυστικά-με πηγαία οδύνη το μαρτύριο του Γολγοθά με όλους εμάς-το ενιαίο σώμα κλήρου και λαού-εμπλεκόμενους άμεσα σε μια μυστική μετοχή και κοινωνία σωτήριων γεγονότων.

v   

     Αγιογραφικά κείμενα Πατερικής επιλογής, υμνολογικές συνθέσεις εκπληκτικές, τολμηρής σύλληψης, δραματικής αισθητικής, μυστικού βάθους, υψηλής διδαχής, και το κάθε τι του αισθητού κόσμου από κοντά, προωθούν την ανάβαση μέρα τη μέρα.  

      Έτσι, το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων-Όρθρος Μ. Δευτέρας-ο Νυμφίος της Εκκλησίας «ερχόμενος προς το σωτήριον πάθος» για τη δημιουργία της Νέας Ιερουσαλήμ-Εκκλησία, συναντιέται «εν τω μέσω της νυκτός» με τον «μακάριον δούλον», που δεν απόκαμε στην απαντοχή του, αλλά «γρηγορεί». Και η παραβολή της «άκαρπης συκιάς», που ξεραίνει ο Κύριος, δείχνει αντιθετικά τις προδιαγραφές του μακάριου δούλου-όχι λόγια, φύλλα, αλλά καρποί, έργα αγάπης. Τέλος, η έκτακτη αρετή του πουλημένου από τους αδελφούς του, «Ιωσήφ του παγκάλου», που και συγχωρεί τους πωλητές του, και δεν υποκύπτει στο πάθος της Αιγύπτιας για εγωκεντρική χρήση του άλλου, τις οδηγεί σε κορύφωση.

     Ανάλογη ατμόσφαιρα υψηλής ετοιμότητας καλλιεργεί το επόμενο βράδυ-Όρθρος Μ. Τρίτης-η παραβολή για τις «μωρές και τις φρόνιμες παρθένες», όπου οι «μωρές»-άμυαλες-αυτές με το λειψό λάδι αντιπροσωπεύουν κατά Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο όσους και όσες βγήκαν νικητές σε κάτι πιο μεγάλο και πιο δύσκολο, την ασκητική υπέρβαση και έξοδο σε παρθενικό βίο, ευρύτερα όσους τιθάσευσαν αδυναμίες και πάθη, αλλά νικήθηκαν από κάτι πιο προσιτό και πιο εύκολο, βρέθηκαν λειψοί σε έργα αγάπης, και αποκλείστηκαν από την αιώνια χαρά των γάμων «του Αρνίου».

     Επειδή όμως το τελευταίο ανοίγει και στο ενδεχόμενο της απόγνωσης για τη σωτηρία, στη βραδινή Ακολουθία της Μ. Τρίτης-Όρθρος Μ. Τετάρτης-η Εκκλησία προβάλλει το συγκλονιστικό γεγονός της συγχώρεσης της πόρνης απ’ το εκπληκτικό για την κατανυκτική δόνηση που προκαλεί, και αισθητικά υπέροχο Δοξαστικό Οσίας Κασσιανής-«Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…». Εμφυτεύει έτσι σε κάθε πιστό από εκείνο το, «την σην αισθομένη Θεότητα», τη δυνατότητα ανοίγματος στη μετάνοια. Προτείνει, μάλιστα, να αντιπαρατάξει κανείς ταπεινά το πλήθος των αμαρτιών του-«αμαρτιών μου τα πλήθη»-στην άβυσσο της αγαπητικής κρίσης του Θεού-«και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει». Δεν είναι τυχαίο ότι σ’ αυτή την Ακολουθία πλήθη πιστών κατακλύζουν τους ναούς. Κάτι μέσα τους βεβαιώνει ότι, δεν περνάει αδιάφορα από την άπειρη Αγάπη Του κάποιο πηγαίο δάκρυ.

     Ως εδώ το, «συμπορευθώμεν αυτώ» έχει προωθηθεί ικανοποιητικά, ο πιστός έχει κατανοήσει ότι, «δεινόν η ραθυμία, μεγάλη η μετάνοια» ! Αν είναι λάθος φοβερό η αμαρτία, είναι πιο φοβερό, κάποτε τραγικό και μοιραίο «η ραθυμία», η αναβολή κι από κει η αδιαφορία για μετάνοια. Το βράδυ της Μ. Τετάρτης με την περίπτωση του Ιούδα το τελευταίο ξεκαθαρίζεται ολότελα. Κι από την άλλη ο Κύριος με το να πλύνει και τα πόδια του αυριανού προδότη του, υποδηλώνει έμπρακτα και λίαν ευδιάκριτα, ακόμα και ποιου τη μετάνοια είναι έτοιμος να δεχτεί. Διό η Εκκλησία στην πιο κατάλληλη στιγμή επισημαίνει την τεράστια διαφορά. «Η μεν έχαιρε κενούσα το πολύτιμον, ο δε έσπευδε πωλήσαι τον ατίμητον».

     Ετοιμότητα πνευματική και τόλμημα μετάνοιας, ακόμα και για τα πιο βαριά αμαρτήματα, είναι οι δυο επάλληλοι κύκλοι της ψυχικής ανάβασης των πρώτων ημερών. Τώρα ο δρόμος είναι ανοιχτός. Μαζί Του στην οδό Μαρτυρίου, στο Σταυρό, τον Τάφο, την Ανάσταση, στο Πάσχα, πέρασμα στη νέα ζωή !

v   

     Μ. Πέμπτη βράδυ, ο Νυμφίος της Εκκλησίας βγαίνει στην αιμάτινη ανηφοριά του Γολγοθά. «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου». Με τη δυναμική της νίκης λίαν ευδιάκριτη στο βλέμμα του, παρά την οδύνη από τον «στέφανον εξ ακανθών», παρά τον εξευτελισμό από την «ψευδή πορφύραν». Με το βαρύ Σταυρό στους «κατάστικτους τοις μώλωψιν» ώμους του, πορεύεται «πανσθενουργός». Επισημαίνω το «σήμερον» και τους ενεστώτες που ακολουθούν, «κρεμάται», «περιτίθεται», «περιβάλλεται», επισημαίνω το «εδώ και τώρα» των γεγονότων της μεγάλης ώρας, και, από το «προσκυνούμεν σου τα Πάθη Χριστέ», και, «δείξον υμίν και την ένδοξόν σου Ανάστασιν», το κυρίαρχο της σταυροαναστάσιμης αίσθησης που εμφυσά για το επικείμενο της θριαμβευτικής έγερσής Του.

     Ακολουθεί το «τετέλεσται», ήτοι, η μεγαλειώδης διαβεβαίωση και αναγγελία ότι, ολοκληρώθηκε το σωτήριο έργο του. Οπότε αυτοσυνείδητα και αυτοπροσδιόριστα, «κλίνας την κεφαλήν παρέδωκεν το πνεύμα του»-Ιωαν. 19,30-πράγμα που μας αφήνει ενεούς, κεραυνοβολημένους. Τότε παρεμβαίνει ο Υμνογράφος ως χειραγωγός ψυχής και μας ηρεμεί. «Φοβερόν και παράδοξον μυστήριον σήμερον ενεργούμενον καθοράται». Μας ανοίγει έτσι «εν σιγή», στη Μ. Παρασκευή, την πιο πένθιμη μέρα του χρόνου, πράγμα που το επόμενο πρωί κάνει σε μας αισθητό και στην οικουμένη γνωστό ο αργός ρυθμός του ήχου της καμπάνας.    

     Και να ! Είμαστε τώρα μπρος στην κρίσιμη ώρα των κρυφών, των αφανών, μαθητών, τη μεγάλη ώρα της απροσδόκητης παρουσίας των όντως γενναίων. Οι φανεροί έχουν πάθει ολοκληρωτική κατάρρευση, τα «ανθρώπινα, πολύ ανθρώπινα» όνειρά τους έχουν διαψευστεί, οι ίδιοι έχουν εξαφανιστεί. Ο Θεός όμως είχε, και έχει πάντα, την οπισθοφυλακή του, «Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας, ευσχήμων βουλευτής», με το που έπιασε το σήμα από «τον ήλιον κρύψαντα τας ιδίας ακτίνας … τω του Σωτήρος θανάτω», δεν αργεί, ούτε φοβάται, σπεύδει, παρουσιάζεται στο Ρωμαίο Ηγεμόνα, και «καθικετεύει λέγων:  ‘Δος μοι τούτον τον ξένον … ον ξενίζομαι βλέπων του θανάτου το ξένον … ίνα κρύψω εν τάφω’… Και, τούτοις τοις λόγοις δυσωπών  τον Πιλάτον, ο ευσχήμων λαμβάνει του Σωτήρος το σώμα».     

     Μεγάλο Παρασκευή μεσημέρι, στα Μοναστήρια στις τρεις το απόγευμα, «ενάτη ώρα», η σκυτάλη στο πιο κατανυκτικό Δοξαστικό της χρονιάς, που μας εισάγει με απροκάλυπτο ρεαλισμό στη μεγαλειώδη θεολογική κορύφωση του θείου δράματος. «Σε τον αναβαλλόμενον το φως ώσπερ ιμάτιον». Εσένα που ντύνεσαι για πανωφόρι το φως, «τον Κύριον της δόξης» ! «Καθελών Ιωσήφ από του ξύλου συν Νικοδήμω», κυρίως, «και θεωρήσας νεκρόν, γυμνόν, άταφον», τρεις λέξεις απροσμέτρητου δέους και ολοκληρωτικής υπαρκτικής συντριβής. Μιας συντριβής που  βρίσκει διέξοδο σε, «ευσυμπάθητον θρήνον», μια κραυγή διαπεραστικού πόνου μέγιστης τρυφερότητας και ανθρωπιάς. «Οίμοι γλυκύτατε Ιησού». Και μια σειρά από αναπάντητα εκ πρώτης όψεως ερωτήματα. Πώς μπορώ να βλέπω και να κρατώ νεκρό αυτόν που, «προ μικρού ο ήλιος εν σταυρώ κρεμάμενον θεασάμενος ζόφον περιεβάλλετο» ! Και όχι μόνο, αλλά, «και η γη τω φόβω εκυμαίνετο, και διερρήγνυτο ναού το καταπέτασμα» ! Κι η ανακουφιστική γνώση του λόγου των πραγμάτων. «Ιδού νυν βλέπω σε δι’ εμέ υπελθόντα θάνατον». Μα πάλι η αναστολή, «πώς σε κηδεύσω, Θεέ μου; Ή πώς συνδόσιν ειλήσω»; Και το αυταπόδεικτα πιο δύσκολο. «Ποίαις χερσίν δε προσψαύσω το σόν ακήρατον-αναμάρτητα καθάριο-σώμα»; Πού να βρεθούν τέτοια χέρια ! Και, «ποία άσματα μέλψω τη ση εξόδω οικτίρμον»; Ευτυχώς πάλι σταυροαναστάσιμη η διέξοδος, «μεγαλύνω τα πάθη σου, υμνολογώ και την ταφήν σου συν τη αναστάσει κραυγάζων. Κύριε δόξα σοι», βγάζει τον ίδιο κι εμάς στην τελική λύση.!

     Και το βράδυ της ίδιας μέρας μαζί, «αι γενεαί πάσαι ύμνον τη ταφή σου…». Και από τη θερμή αναφώνηση, «ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον» της ιερότερης και αγιότερης μητρικής παρουσίας, και από την προφητεία για τα ξεραμένα οστά της πεδιάδας που βλέπει ο Ιεζςκιήλ-37,1-να ζωοποιούνται, περνάμε στο, «ανάστα ο Θεός  κρίνων την γην» το πρωί του Μ. Σαββάτου, το χαρμόσυνο προανάκρουσμα του, «διαγενομένου δε του Σαββάτου» της δωδεκάτης νυκτερινής, που ξεσπά στο θριαμβικό παιάνα «Χριστός ανέστη εκ νεκρών…» ! Η όγδοη μέρα του Κυρίου χάραξε. «Αύτη η κλητή και αγία ημέρα, η μία των Σαββάτων η βασιλίς και κυρία», άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στην πιο μεγαλειώδη σύνθεση όλων των αιώνων. «Εορτών εορτή και πανήγυρις εστί πανηγύρεων», απόλυτα δικαιολογημένος χαρακτηρισμός, αφού «θανάτου εορτάζομεν νέκρωσιν … άλλης βιοτής, της αιωνίου απαρχήν». Αυτό που περιμέναμε, αυτό που περιμένει κάθε άνθρωπος, η νέα ζωή, ήρθε !

v   

    Είναι και τα συναπαντήματα αυτών των ημερών. Ο ένας με τον Ιούδα, που δεν προδίδει, ας πούμε έτσι για το κέφι του ή από αντιπάθεια, αλλά για τριάκοντα αργύρια, κάνοντας ακόμα πιο τιποτένια την άθλια πράξη.. Άνθρωποι μιας εποχής που εξαργυρώνει όσια και ιερά εμείς, αλίμονο πόσο καταλαβαίνουμε τον τύπο αυτό της προδοσίας !

    Άλλος από κοντά με τον ενθουσιώδη Πέτρο, ορκίζεται ολοκληρωτική αφοσίωση, και σε πίστωση τούτου, τραβάει μαχαίρι. Και λίγο αργότερα, «ουκ οίδα τον άνθρωπον», ένορκη άρνηση μπροστά σε μια παιδούλα ! Υποσχέσεις και λόγια μεγάλα, που τινάζονται στον αέρα με την πρώτη δοκιμασία. 

     Είναι κι ο Ιωάννης της αγάπης, ακολουθεί σιωπηλός στην αυλή του αρχιερέα, κι από κει ως κάτω από το Σταυρό. Μαζί του κι η Μάνα του αβάσταχτου πόνου, με επαληθευμένη επώδυνα την προφητεία Συμεών, «σου δε … την ψυχήν διελεύσεται ρομφαία»-Λκ.2,35. Κι η σιωπηλή αγάπη, δέχεται την τιμή να αναπαύσει τον μητρικό πόνο, «ίδε η μήτηρ σου…»-Ιω.19,27. Δεν είναι «κύμβαλον αλαλάζον» η αγάπη, δεν εκτρέφει ουτοπίες, στέκεται όρθια στο μαρτύριο,  δεν το καπηλεύεται.

     Προσπερνώ την Ιουδαϊκή αγνωμοσύνη του, «ουά ο καταλύων…», απειράριθμες οι διασταυρώσεις της σήμερα. Μνημονεύω Σίμωνα τον Κυρηναίο, την πιο διάσημη αγγαρεία των αιώνων, την αγγαρεία της αγάπης. Δεν ξέρω πόσοι ευτύχησαν ή ευτυχούν να βρεθούν στα ίχνη της, ξέρω πως ανακούφισαν πόνους. Κλείνω με μια ωραία για όλους συνάντηση, το «μνήσθητί μου Κύριε», του ληστή, την ευλογημένη μετάνοια της έσχατης ώρας.

     Όλα αυτά δημιουργούν μέσα μας δονήσεις αστάθμητης έντασης, διεργασίες και ανασυντάξεις σωτήριας διάστασης. Φανερώνουν τη δυναμική της μετοχής στην  ιερουργία αγίων ωρών, Μυστηρίου μυστηρίων, δικαιώνουν άγιο Μάξιμο Ομολογητή που λέει το Πάθος του Κυρίου «κρίσιν της κρίσεως» ! Δείχνουν άγιο Γρηγόριο Ναζιανζηλό και Θεολόγο τονίζοντα πως Αυτός που κατέβηκε τα σκαλοπάτια του θανάτου, «βλάστησε τη μυστική άνοιξη του πνεύματος», της νέας ζωής !

v   

     Η Ορθοδοξία ζει στο λατρευτικό χώρο της το Πάθος και την Ανάσταση του Χριστού ως μυστήριο πιο βαθύ κι από την άβυσσο. Προσκαλεί κάθε άνθρωπο να το προσεγγίσει με σεβασμό δημιουργικής σιγής. «Σιγησάτω πάσα σαρξ βροτεία». Η σιγή αυτή είναι ο εγκαινιασμός του νέου κόσμου. Ο Χριστός  μας δείχνει στον Πατέρα με φωνή σε πλησμονή ευτυχίας. «Ιδού εγώ και τα παιδία α μοι έδωκεν ο Θεός»-Εβρ.2,13.

     Εμπειρίες και γεύσεις ουσιαστικές ! Προτάσεις στο σύγχρονο άνθρωπο για ξεπέρασμα αντιστάσεων τύπου, «εκ Ναζαρέτ δύναται τι αγαθόν είναι»; Προτάσεις για δοκιμή ένδον, «έρχου και ίδε» ! Για έξοδο από το ποδοβολητό της φυγής, από το ξέφρενο πανηγύρι της τουριστικής περιπέτειας, όπου η πασχαλινή περίοδος δεν είναι παρά μια άλλη μορφή άδειας και ξεφαντώματος, από τον καταναλωτισμό που μεταποιεί το χρόνο σε χρήμα και απόλαυση ! Των οποίων την τραγική και αδυσώπητη για όχι λίγους απόληξη δοκιμάζουμε σήμερα…

      Μεγάλη Εβδομάδα 2015, πρόκληση και πρόσκληση σε ένα «συμπορευθώμεν αυτώ και συσταυρωθώμων» αληθινό, με όνομα και ουσία. Σε κάποια Εκκλησιά, σε κάποιο εξωκκλήσι, όπου στήνεται πάλι ένας Γολγοθάς, και ο θείος Οδοιπόρος ανηφορίζει. Και εκεί, στο Σταυρό, στα καρφιά περιμένει… Περιμένει τον άνθρωπο αυτής της χαοτικής εποχής -και στη λεγόμενη ορθόδοξη Ελλάδα πια- να τον κοινωνήσει Ανάσταση και ζωή ! Ζωή που ανατέλλει πάντα από ένα σταυρικό πέρασμα  !