"ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ'' - Δημήτρη Ι. Ευσταθιάδη

"ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ''

Του Δημήτρη Ι. Ευσταθιάδη,

Δεκέμβριος. Ο τελευταίος μήνας του έτους, ο μήνας που γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα. Για τον λόγο αυτό οι παππούδες μας εκεί στον Πόντο, ονόμαζαν τον Δεκέμβριο Χριστιανάρτ'ς κατά κύρια ονομασία. Σε άλλες περιοχές η ονομασία του δωδέκατου αυτού μήνα του χρόνου διέφερε, αλλά η ετοιμολογία πάντα σχετιζόταν με την γιορτή των Χριστουγέννων. Στην Ινέπολη ονομαζόταν Σαρανταήμερος, στην Κερασούντα και στην Τρίπολη λεγόταν Χριστιενάρης, στα Κοτύωρα, τη Σάντα, την Τραπεζούντα και τη Χαλδία Χριστιενάρτ'ς ή Χριστιανάρτ'ς. Στη Ροδόπολη λεγόταν Χριστουγενάρτ’ς.

Η παραμονή των Χριστουγέννων, όπως σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας ξεκινούσε με τα πατροπαράδοτα κάλαντα που έψελναν τα παιδιά από σπίτι σε σπίτι. Αξίζει όμως να σημειωθεί πως στην πόλη των Σούρμενων έψελναν οι άνδρες και όχι τα παιδιά «’Ποψινό βραδύ, καλό βραδάκι! ’Πόψ’ εγεννέθε καλό παιδάκι!» Οι εξωτερικές εργασίες σταματούσαν, αφενός λόγο του βσρύ χειμώνα ή Χειμονγκού κατά την ποντιακή διάλεκτο, αλλά και επειδή όλοι οι ξενιτεμένοι, κατά τις άγιες μέρες των εορτών επέστρεφαν στα σπίτια τους, οπότε και οι οικογένειες και οι φίλοι συναθροίζονταν κάνοντας τα επονομαζόμενα παρακάθια.

Παράλληλα προετοιμάζονταν και  για τη μεγάλη γιορτή. Χαρακτηριστικά ψέλνονταν και το εξής δίστιχο: «Ο Χριστιανάρτς φέρ’ κρύον, να σαν π’ έχ’ τον βίον» (ο Δεκέμβριος φέρνει κρύο, ευτυχισμένος είναι εκείνος που έχει πολλά αγαθά).

Στο τζάκι έκαιγε  το Χριστοκούρ'. Ένα κούτσουρο που ήταν κομμένο ειδικά για το τριήμερο των Χριστουγέννων ή στα ποντιακά για τα Χριστουήμερα. Το ξημέρωμα σήμαινε η καμπάνα και πήγαιναν όλοι στην εκκλησία. Όταν ο ήλιος ανέτελλε, ερχόταν η απόλυση και η μέρα των Χριστουγέννων ήταν αποκλειστικά αφιερωμένη στην οικογένεια. Χαρακτηριστικά ήταν και τα "κολόθια" τα οποία ήταν κάτι μεταξύ άρτων και τσουρεκιών.Αφού τα ευλογούσε ο ιερέας μοιράζονταν στο εκκλησίασμα εις τη μνήμη των νεκρών.

Φυσικά και από την ποντιακή παράδοση δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι περίφημοι καλικάντζαροι οι οποίοι μετά τη γέννηση του Χριστού, κυκλοφορούσαν ελεύθεροι για να συνετιστούν. Αυτοί όμως, αντίθετα, έκαναν κακό σε κάθε άνθρώπο που κυκλοφορούσε έξω κατά τη  διάρκεια της νύχτας όλη τη διάρκεια του δωδεκαημέρου μέχρι και τα Φώτα, όπου με τον καθιαγιασμό των υδάτων επέστρεφαν στα έγκατα της γης μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα. Τα προσονύμια τους επίσης διέφεραν από περιοχή σε περιοχή. Παραδείγματος χάριν στην Κρώμνη τα έλεγαν «πιζήαλα» επειδή είναι ζηλόφθονα (από το επίζηλα). Αλλού τα έλεγαν «περίδες» από το τουρκικό «περί» που σημαίνει μάγισσα. Πολλές φορές όμως και προκειμένου να τους καλοπιάσουν, δεν τους αποκαλούσαν με το υποτιμητικό << καλικάντζαροι>>, αλλά «εκείν’ που πορπατούν τη νύχταν» ή « ατοί που είν’ απ’ εμάς καλλίον!»

Χαρακτηριστικό είναι επίσης και το έθιμο των Μωμόγερων. Ένα πατροπαράδοτο έθιμο που σε πολλές περιοχές της Ελλάδας συναντάται μέχρι και σήμερα. Επί της ουσίας επρόκειτο για ένα θέατρικό δρώμενο συνιφασμένο με το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων. Ήταν θίασοι με πλανόδιο χαρακτήρα που έδιναν τις παραστάσεις τους σε αυλές σπιτιών, δρόμους και πλατείες. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν μια μορφή επιθεώρησης, καθώς στις παραστάσεις τους οι Μωμόγεροι διακωμωδούσαν όλα τα κακώς κείμενα της κοινωνίας και της εποχής εκείνης. Συνήθως οι υποκριτές ήταν νεαροί άνδρες και πάντα με τη συνοδεία του κεμεντζέ ήτοι της ποντιακής λύρας.

Και κάπως έτσι, εκείνα τα χρόνια, γιόρταζαν τα Χριστούγεννα οι πρόγονοί μας σε εκείνα τα ιερά χώματα του Πόντου και οι παππούδες μας, προετοιμάζοντας ήδη την υποδοχή του νέου έτους. Την υποδοχή του Καλαντάρ, του μήνα Ιανουαρίου. Του ελπιδοφόρου εκείνου μήνα που όλοι ευχόμαστε να "γιατρέφ τα γιεράδας και Νέον Έτος άμον πάντα και οφέτος.''

Χρόνια Πολλά, πάντα και του χρόνου. Καλή χρονία και σ όλα τα ασπίτα υΐαν κι ευλογίαν.