Οι πρώτες μάχες του Ελληνικού Αγώνα στην περιοχή της Ηλείας - Γεώργιος Διον. Κουρκούτας

Οι πρώτες μάχες του Ελληνικού Αγώνα στην  περιοχή της Ηλείας

Η Ελληνική Επανάσταση, σύμφωνα με τις οδηγίες που έδωσε η Φιλική Εταιρεία στα μέλη της θα ξεκινούσε το 1821 είτε στις 25 Μαρτίου (εορτή Ευαγγελισμού) είτε την 23^η Απριλίου (εορτή του Αγίου Γεωργίου) είτε στις 21 Μαΐου (εορτή Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης). Στην Πελοπόννησο είχε προηγηθεί η περίφημη συνάντηση της Βοστίτσας (σημερινό Αίγιον, στα τέλη Ιανουαρίου 1821), όπου ο Αρχιμανδρίτης Παπαφλέσσας, εκπροσωπώντας και το Πατριαρχείο αλλά και την Φιλική Εταιρεία, γνωστοποίησε σε όλους τι πρόκειται να συμβεί, Όλοι οι ενημερωμένοι Έλληνες ετοιμάζονταν, ενώ κατά τόπους οργανώνονταν μυστικές συναντήσεις. Ο δε Θεόδωρος Κολοκοτρώνης από τον Ιανουάριο είχε φύγει από την Ζάκυνθο και βρισκόταν στην Μάνη.  Τα γεγονότα όμως θα λάμβαναν γρήγορη πορεία, μετά την κήρυξη της Επαναστάσεως στο Ιάσιον της Μολδοβλαχίας από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

Το κλίμα στην Ηλεία πριν την κήρυξη του Αγώνα

Οι Τούρκοι, βλέποντας ασυνήθιστες κινήσεις μεταξύ των Ελλήνων στον Μωριά, αποφάσισαν να περιορίσουν τον κίνδυνο με την ομηρεία των πολιτικών και πνευματικών κεφαλών της Πελοποννήσου. Για αυτό και κάλεσαν τους Επισκόπους και τους Προκρίτους από τα περισσότερα μέρη της Πελοποννήσου (πλην Αχαΐας) και τους κράτησαν ομήρους στις φρικτές φυλακές της Τριπολιτσάς. Αυτό το δράμα κράτησε ως την Άλωση της πόλεως αυτής, στις 23 Σεπτεμβρίου 1821. Από την Ηλεία όμηροι στην Τριπολιτσά ευρέθησαν ο Επίσκοπος Ωλένης Φιλάρετος, ο πρόκριτος του Πύργου Ιωάννης Βιλαέτης και ο πρόκριτος της Ανδριτσαίνης παπα-Αλέξης Οικονόμος. Οι δύο άφησαν μαρτυρικά την τελευταία τους πνοή στις φυλακές, ενώ ο Βιλαέτης λίγο μετά την απελευθέρωσή του.

Ο Γεώργιος Σισίνης (που με κρυφό σήμα του Παλαιών Πατρών Γερμανού απέφυγε την μετάβαση στην ομηρεία της Τριπολιτσάς), ύψωσε στις 26 Μαρτίου 1821 το λάβαρο της Φιλικής Εταιρείας στην Γαστούνη, ενώ την ίδια ημέρα ένας άλλος Φιλικός (που είχε έλθει από την Ζάκυνθο), ο οπλαρχηγός του Πύργου Χαράλαμπος Βιλαέτης, κήρυξε στον Πύργο την Επανάσταση. Ακολουθεί η πρώτη μεγάλη ένοπλη σύγκρουση στην πεδινή Ηλεία, με κέντρο το Χλεμούτσι.

Η Πολιορκία του Χλεμουτσίου από τους Ηλείους Επαναστάτες

 Ο Γεώργιος Σισίνης κήρυξε την Επανάσταση στην Γαστούνη και οι εκεί Τούρκοι, φοβισμένοι για τα όσα γίνονταν, κλείστηκαν στο φρούριο του Χλεμουτσίου. Ήταν ένα φράγκικης κατασκευής οχυρό του 13^ου αιώνος και χρησίμευσε για πολεμικές αναμετρήσεις ως το 1830. Οι Έλληνες επαναστάτες με επικεφαλής τους Γ. Σισίνη, Χ. Βιλαέτη, αλλά και άλλους οπλαρχηγούς, όπως ο Κων. Ανδραβιδιώτης, πολιόρκησαν τους εγκλεισθέντες στο Χλεμούτσι Τούρκους. Όμως ο τραυματισμός του Βιλαέτη στο χέρι τους υποχρεώνει να διακόψουν την Πολιορκία. Παράλληλα καταφθάνουν και οι Τουρκαλβανοί επαγγελματίες πολεμιστές από το Λάλα (που στο πέρασμά τους λεηλατούν τα χριστιανικά χωριά) και ο κίνδυνος αυτός αλλάζει τα σχέδια των Ελλήνων.

Οι Τούρκοι της Γαστούνης και της πεδινής Ηλείας βρίσκουν την ευκαιρία και καταφεύγουν στην Πάτρα, στους εκεί ομοεθνείς τους, και οι Έλληνες επαναστάτες γυρνούν στις βάσεις τους. Είναι η πρώτη επαφή των επαναστατημένων Ηλείων  με τα όπλα, το βάπτισμα του πυρός δηλαδή. Οι ως τότε αγρότες και κτηνοτρόφοι παίρνουν αυτοσχέδια όπλα και μετατρέπονται σε πολεμιστές για την Πίστη και την Φυλή τους. Το μέγιστο πρόβλημα στην περιοχή αυτήν της Ηλείας είναι η παρουσία των έμπειρων πολεμιστών, των Λαλαίων Τουρκαλβανών, που μέχρι τον Ιούνιο (οπότε θα αλωθεί το Λάλα) θα αποτελούν απειλή για τους Επαναστάτες και θα κάνουν πολλές επιθέσεις εναντίον τους (όπως στον Πύργο, στις 3 Απριλίου, και στην Αγουλινίτσα, στις 24 Απριλίου 1821).

Μάχη στα στενά του Αγίου Αθανασίου (του  Άη-Θανάση)

Στα σύνορα Ηλείας και Αρκαδίας έγινε τις ίδιες ημέρες η Μάχη στα στενά του Αγίου Αθανασίου (του  Άη-Θανάση). Στην ορεινή Ηλεία την Επανάσταση κήρυξαν στην Ζούρτσα (Νέα Φιγαλεία) ο Αθανάσιος Γρηγοριάδης και στην Ανδρίτσαινα οι εκεί Φιλικοί. Από την Ανδρίτσαινα εξάλλου καταγόταν ο συνιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος. Οι μουσουλμάνοι της περιοχής έδρευαν κυρίως στην κωμόπολη του Φαναρίου, λίγο έξω από την Ανδρίτσαινα. Οι Τούρκοι του Φαναρίου φοβούμενοι τον ξεσηκωμό των Ελλήνων της Ανδρίτσαινας προσπάθησαν να καταφύγουν σε Καρύταινα και Τριπολιτσά.

Όμως οι επαναστάτες στις 27 Μαρτίου με επικεφαλής τους Τζανέτο Χριστόπουλο και τους Πολυχρόνη και Παναγιώτη Ζαρειφόπουλους, με την παρουσία του επιστρέφοντος από την Καλαμάτα Θεοδώρου Κολοκοτρώνη και Μανιατών υπό τον Ηλία Μαυρομιχάλη, τους χτυπούν λίγο πριν την Καρύταινα, ενώ όσοι προσπάθησαν να ξεφύγουν από τον Αλφειό, πνίγηκαν περίπου 200 στα φουσκωμένα νερά του. Ήταν η πρώτη εκ του  συστάδην Μάχη της Ελληνικής Επαναστάσεως. Η μάχη έλαβε χώρα στις 27 Μαρτίου 1821 και είναι η πρώτη νίκη των Ελλήνων στον Αγώνα (σύμφωνα με την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών).

Με αυτές τις συγκρούσεις εμπεδώνεται το πνεύμα της αγωνιστικότητας στον λαό της Ηλείας, που θα συνεχίσει για μήνες ακόμη την προσπάθεια για την Ελευθερία του.

Γεώργιος Διον. Κουρκούτας

καθηγητής φιλόλογος