Η νέο-οθωμανική γεωστρατηγική τής Τουρκίας στο περιβάλλον των διεθνών εξελίξεων: Covid-19, «Kanuni», μεταναστευτικό. - Γεώργιος Νεκτάριος Λόης,

Η νέο-οθωμανική γεωστρατηγική τής Τουρκίας

στο περιβάλλον των διεθνών εξελίξεων:  Covid-19, «Kanuni», μεταναστευτικό.

Γεώργιος Νεκτάριος Λόης, Ph.D

Ιστορικός – Σλαβολόγος

Καθηγητής Πανεπιστημίου

Στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού (Sciences Po) έχει «εγγραφεί» ήδη η απόπειρα της τουρκικής διπλωματίας να παρεισφρήσει στην Ευρώπη ως μία ισχυρή ανθρωπιστική δύναμη προς όφελος του νέο-οθωμανισμού. Παρότι η ίδια η Τουρκία έχει υποστεί ιδιαίτερο πλήγμα από την επιδημία του Covid-19, δεν δίστασε να αποστείλει αεροπλάνα με ιατρικό υλικό, όπως μάσκες, ιατρικές ποδιές και αντισηπτικά στην Ισπανία, στην Ιταλία και στην Βρετανία.

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι νοσταλγός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της «διπλωματίας της μάσκας». Έτσι, αφενός υιοθετεί την τεχνική της προπαγάνδας για να καλλιεργήσει στο εσωτερικό τής χώρας του την ιδέα της ισχυρής Τουρκίας,  καθώς η εν λόγω επιλογή του σκηνοθετείται προσεκτικά -απογείωση του αεροσκάφους με απευθείας μετάδοση στην τηλεόραση, θερμές ευχαριστίες των χωρών που δέχονται την συνδρομή του.  Αφετέρου, ο τούρκος Πρόεδρος, με τις αποστολές αυτές, τεχνηέντως αναθερμαίνει τις σχέσεις του με την Δύση. Προς όφελος, μάλιστα, και της εσωτερικής προπαγάνδας, η δράση του αυτή τυγχάνει της ένθερμης υποστήριξης και των φιλοκυβερνητικών εφημερίδων.

Ενδεικτικά, την Κυριακή 12/04/20, ο εκπρόσωπος του Ερντογάν τόνισε ότι η Τουρκία ήταν «η πρώτη χώρα του ΝΑΤΟ που έστειλε βοήθεια στην Ιταλία και την Ισπανία». Μία ημέρα αργότερα (13/04/20), ο ίδιος ο Πρόεδρος δήλωνε με έμφαση ότι η Τουρκία έχει ήδη προσφέρει αρωγή «σε 34 χώρες». Παρά ταύτα, η πανδημία του Covid-19 αναζωπύρωσε εντός της Τουρκίας και αντιπαλότητες. Επί παραδείγματι, άρχισε εντόνως να διαφαίνεται η αντιπαράθεση μεταξύ του προέδρου Ερντογάν και του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου (του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος της αντιπολίτευσης - CHP), αντιπαράθεση η οποία προς στιγμήν εξαντλείται στα μέτρα προστασίας των πολιτών από τον Covid-19.

Συγχρόνως, ο Ερντογάν δεν παρεκκλίνει επ’ ουδενί και του  «διακαούς πόθου του», ο οποίος και δεν είναι άλλος παρά η μετατροπή της Τουρκίας σε διεθνή κόμβο φυσικού αερίου. Προς τούτο, αν και λόγω της πανδημίας οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο παραμένουν στάσιμες, η Τουρκία συνεχίζει να απειλεί ευθέως το ερευνητικό πρόγραμμα της Λευκωσίας,  είτε μέσω της επίδειξης δύναμης με την έναρξη των παράνομων ερευνών στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, είτε δια της καλλιεργούμενης «αναζωπύρωσης» των τετελεσμένων της κατοχής. Ταυτοχρόνως, ας μην λησμονούμε και το μνημόνιο που υπέγραψε η Άγκυρα με την κυβέρνηση της Τρίπολης, του Φαγέζ αλ Σάρατζ, για τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών, το περιεχόμενο του οποίου στοχοποιεί, μάλιστα, ευθέως την Ελλάδα, επιχειρώντας να δημιουργήσει μία de facto έξοδο της Τουρκίας στο Αιγαίο έως τα νοτιοανατολικά της Κρήτης, με τις ανάλογες, βεβαίως, συνέπειες ένθεν κακείθεν.

Μάλιστα, εν μέσω Covid-19, η Τουρκία προέβη στην αγορά (πολύ οικονομικά) -σε δημοπρασία από τη Βρετανία- του τρίτου πλοίου του ενεργειακού της προγράμματος, του πλωτού γεωτρυπάνου «Kanuni Σουλτάν», το οποίο κόστισε μόλις 37,5 εκατ. δολάρια. Παρά το γεγονός ότι το πλοίο και το πλήρωμα παρέμειναν σε καραντίνα για 15 ημέρες στο λιμάνι της Μερσίνας, εν συνέχεια αποφασίστηκε να δρομολογηθούν κανονικά οι εργασίες συντήρησης και αναβάθμισης του σκάφους. Αναμένεται να είναι έτοιμο τους επόμενους μήνες.

Υποψιαζόμαστε, λοιπόν, το τι πρόκειται να επακολουθήσει, ως προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, στην μετά Covid-19 περίοδο. Θα εκδηλωθεί εν νέου η επιθετικότητα της Τουρκίας, η οποία δεν είναι ασφαλώς πρωτόγνωρη. Αυτή, άλλωστε, εντάσσεται και εντός του ιδεολογικού πλαισίου του Νταβούτογλου, δηλαδή περί του πολιτικού Ισλάμ και της επεκτάσεως του νέο-οθωμανισμού στα Βαλκάνια, ευελπιστώντας η Τουρκία να κατοχυρώσει το νέο ηγεμονικό ρόλο της στην περιοχή, την ηγεμονική, με άλλους όρους, ισχύν της στον πολιτισμικό, οικονομικό και πολιτικό κόσμο της Ευρώπης, όπως και στο σύνολο του αραβομουσουλμανικού πληθυσμού. Βεβαίως, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι αυτή η νέα-οθωμανική βαλκανική γεωστρατηγική πολιτική της Τουρκίας είναι εφικτό να πραγματοποιηθεί μόνον μέσω του ελέγχου της τροφοδοσίας των βαλκανικών και ευρωπαϊκών αγωγών φυσικού αερίου. Αν υποθέσουμε, επομένως, ότι θα πετύχει τον στόχο αυτό η Τουρκία, τότε θα «αναβαθμίσει» πράγματι τον ηγεμονικό ρόλο της επί της Δύσεως, με τις ολέθριες, προφανώς, συνέπειες τόσο για τα Βαλκάνια όσο και την Ευρώπη.

Η Άγκυρα, μάλιστα, δεν δίστασε να διεκδικήσει και τον ρόλο του διαμεσολαβητή στις γεωπολιτικά κρισιμότατες διαπραγματεύσεις Σερβίας-Κοσσόβου για μια κοινά αποδεκτή (από Βελιγράδι και Πρίστινα) λύση στο ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου. Στη Σερβία δε, η Τουρκία συνεχίζει να επενδύει προς όφελος των μουσουλμάνων και του ηγετικού ρόλου που φιλοδοξεί να διαδραματίσει στην περιοχή, με αιχμή κυρίως τη συμμετοχή τουρκικών εταιρειών στην κατασκευή ενός κομβικού για τα Βαλκάνια έργου υποδομής, του αυτοκινητοδρόμου δηλαδή που θα συνδέει το Σαράγιεβο με το Βελιγράδι, το συνολικό κόστος του οποίου ενδέχεται να αγγίξει τα 3 δισ. ευρώ.

Η Ελλάδα, ως εκ τούτου, πρέπει να τελεί σε διαρκή ετοιμότητα, εγρήγορση και επιφυλακή τόσο στο Αιγαίο όσο και περιμετρικά της Κρήτης. Άλλωστε, στον Έβρο η χώρα μας έδειξε πως διαθέτει τόσο το φρόνημα όσο και τις απαραίτητες υποδομές, προκειμένου να αναστείλει την φιλόδοξη πολιτική της γείτονος χώρας. Ωστόσο, χρειάζεται –όπως προείπαμε- η προσοχή μας να παραμένει τεταμένη. Μία τουρκική απόπειρα, στο Αιγαίο θα μπορούσε, εντός του θέρους, να συνιστά την αφορμή για ένα «θερμό επεισόδιο», στο πλαίσιο της τουρκικής προσπάθειας αποσταθεροποίησης που βρίσκεται σε εξέλιξη, παράλληλα με την εργαλειοποίηση (βλέπε Έβρο) του μεταναστευτικού.

Αλλά και η περίπτωση του Έβρου αποδεικνύει ότι η Τουρκία «προσεγγίζει» την Ευρώπη και υπό άλλους –πέραν των ανθρωπιστικών- όρους. Η γείτονα, όπως έχουμε κατ’ επανάληψη επισημάνει, χρησιμοποιεί μία «παλιά συνταγή» επέκτασης και, φυσικά, εκβιασμού προς την Ευρώπη. Όπως την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η μετανάστευση και ο εποικισμός διεδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του ίδιου του οθωμανικού κράτους, έτσι και σήμερα η ροή των μεταναστών και των προσφύγων που κατέρχονται από εμπόλεμες -και μη- ζώνες μπορούν να παραχαράξουν μελλοντικά την πολιτική αλλά και την κοινωνική σύσταση της όποιας χώρας υποδοχής τους. Η Τουρκία επιμένει σε αυτήν την προοπτική, γι’ αυτό και εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό διότι, μέσω των προσφύγων που πρόσκεινται στο Ισλάμ, θα ενισχυθούν οι μουσουλμανικοί θύλακες των Βαλκανίων και η επιρροή της προς την Ευρώπη. Η Τουρκία είναι διαυγές πλέον ότι επιδιώκει γεωπολιτικά και οικονομικά οφέλη από το μεταναστευτικό.

Μετά τον Έβρο φαίνεται επιπλέον ότι η Τουρκία έχει εφεύρει μία άλλη δίοδο για να πιέσει την Ελλάδα και, συνακόλουθα, την Ευρώπη. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα αλβανικά ΜΜΕ, υπάρχει μία συμφωνία μεταξύ Ράμα και Ερντογάν για μετακίνηση 30.000 προσφύγων και μεταναστών από την Τουρκία στην Αλβανία και, μάλιστα, σε περιοχές της Βορείου Ηπείρου, εκεί δηλαδή όπου πλειοψηφεί το ελληνικό στοιχείο. Το «Top Channel» αποκάλυψε πως από το περασμένο καλοκαίρι συγκροτήθηκε με απόλυτη μυστικότητα μία ομάδα εργασίας για τη δημιουργία Κέντρων Υποδοχής Μεταναστών στις περιοχές του Αργυροκάστρου, για 5.000 άτομα, της Κορυτσάς επίσης για 5.000 άτομα και των Αγίων Σαράντα για 1.000 (Πρώτο Θέμα 13/03/20). Πιθανολογούμε ότι, έπειτα από την περιφρούρηση των συνόρων σε Σκόπια, Σερβία και Ουγγαρία, η Αλβανία επιλέγεται ως η δίοδος των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη, μέσω Μαυροβουνίου και Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Βέβαιον είναι, όμως, ότι την εν λόγω κατάσταση θα εκμεταλλευτεί και η Αλβανία στις διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδος.

Η Ευρώπη, η οποία στις 24/03/20 -σε τηλεδιάσκεψη λόγω Covid-19- ενέκρινε την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία και τα Σκόπια, πρέπει να παρέμβει άμεσα.

Το ερώτημα που τίθεται είναι τί μέλλει γενέσθαι στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα: Θα υπάρξει, ενδεχομένως, κάποιο ιδιαίτερα σοβαρό εσωτερικό ζήτημα στην Τουρκία, το οποίο θα την αναγκάσει να αναδιατάξει ή, έστω, να επαναπροσδιορίσει την στρατηγική της ή θα έχουμε κάποιο θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο, όπως έχουν προβλέψει αρκετοί; Πάντως, η συμφωνία της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση -για τον περιορισμό της ροής των προσφύγων- φαίνεται ότι το επόμενο διάστημα θα υποστεί κλυδωνισμούς. Οι εξελίξεις, βέβαια, θα «χωροθετηθούν» και συνεπείᾳ του Κουρδικού ζητήματος, στο μαλακό υπογάστριο της Τουρκίας, στα σύνορα με την Συρία, το Ιράν και το Ιράκ. Εδώ, ο παράγοντας Ρωσία θα διαδραματίσει εκ νέου καθοριστικό ρόλο τόσο για την περιοχή όσο και ευρύτερα εκείνης.

Στην μετά Covid-19 εποχή, θα βρεθούμε ενώπιον μίας νέας οικονομικής και γεωστρατηγικής πραγματικότητας, μίας περίπλοκης κατάστασης που θα χρειαστεί «λεπτούς»/ορθολογικούς χειρισμούς. Η ειρηνική διευθέτηση, μέσω του σεβασμού και της ανεκτικότητας στην πολιτισμική διαφορετικότητα, χρειάζεται να παραμείνει υψηλά στην ατζέντα της χώρας μας και έναντι της Τουρκίας. Η Ελλάδα, κατά τον τρόπο που θα αντιμετωπίσει και τις εν λόγω επερχόμενες εξελίξεις, έχει την ευκαιρία να εδραιώσει την ισχύν της στην παγκόσμια διπλωματία. Και αυτή θα πρέπει να παραμένει η μόνη επωδός της εξωτερικής πολιτικής της, καθότι και εδώ οι «καιροί ου μενετοί».