«ΠΟΤΗΡΙΟΝ ΔΕ ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΕΘΟΣ ΟΝΟΜΑΖΕΣΘΑΙ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΩΣ ΕΝ ΤΩ ΕΥΑΓΓΕΛΙΩ ΕΓΝΩΜΕΝ…» - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

«ΠΟΤΗΡΙΟΝ  ΔΕ  ΣΩΤΗΡΙΟΥ  ΕΘΟΣ  ΟΝΟΜΑΖΕΣΘΑΙ  ΤΟ  ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ

ΩΣ  ΕΝ  ΤΩ  ΕΥΑΓΓΕΛΙΩ  ΕΓΝΩΜΕΝ…»    

  ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

     Το απόσπασμα είναι από την περισπούδαστη πραγματεία, «Εις Μαρτύριον Προτρεπτικός», ένα από τα ωραιότερα γραπτά Ωριγένη του Αλεξανδρινού του Αδαμάντινου, κορυφαίου θεολόγου των τριών πρώτων αιώνων, πολυγραφότατου, Διδάσκαλου της Εκκλησίας, Ασκητή με όλη τη σημασία της λέξης στην καρδιά της κοσμοπολίτικης Αλεξάνδρειας, Ομολογητή της πίστης στο Χριστό. Από τα δεκαοκτώ της νιότης του, που η μάνα του έκρυψε τα ρούχα να μη βγει και συλληφθεί. Αλλά αυτός βγήκε, κι έτρεξε γυμνός στο φυλακισμένο πατέρα του Λεωνίδα να τον ενισχύσει μη και λυγίσει αναλογιζόμενος την ορφάνια της πολυμελούς οικογενείας του. Μέχρι τα εξήντα πέντε του, που φυλακίστηκε στο σκληρό Διωγμό του Δεκίου, βασανίστηκε ανελέητα, αλλά δε λύγισε-(185-254).

      Το απόσπασμα, λοιπόν, είναι από εξαίρετο γραπτό αυτού του μεγάλου εκκλησιαστικού άνδρα, που πώς να πει κανείς τώρα ή πώς να γράψει, ότι έμεινε και μένει της Εκκλησίας εκτός ! Παρότι αιώνες τρεις από την κοίμηση του κορυφαίοι Πατέρες της Εκκλησίας-Αθανάσιος, Βασίλειος, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Γρηγόριος ο Νύσσης, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Αμβρόσιος Μεδιολάνων-μελετούσαν τα έργα του περιπαθώς, ή έκαναν και «Φιλοκαλία»- συλλογή εκλεκτών κειμένων-αυτών. Γιατί είχε, λέει, θεολογικές εκτροπές, με πιο γνωστή την περί αποκαταστάσεως των πάντων, ήτοι ότι ο Θεός μετά μακρά τιμωρία των αμαρτωλών, θα περάσει κι αυτούς τους κολασμένους στον Παράδεισο.

Που ως φαίνεται οι ανωτέρω Μεγάλοι Πατέρες δεν τις αγνοούν, «τις σκεπάζουν με το χιτώνα της αγάπης τους. Τις θεωρούν προσωπικές «γυμνασίες του φιλόπονου Αλεξανδρινού. Αφήνουν να διαφανεί μια αδιόρατη τρυφερότητα γι αυτόν, ορθοδοξοποιούν πολυσήμαντα θεολογικά του σχήματα …».

      Ώσπου -έκτος αιώνας πια- ένας «Λόγος κατά Ωριγένους του δυσεβούς και των ανοσίων αυτού δογμάτων» γραμμένος από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, με αποδέκτη τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μηνά αποτέλεσε τη θρυαλλίδα μιας φωτιάς που έκαψε Συνοδικά-543- το μεγάλο Αλεξανδρινό και το έργο του, την αυτοκρατορική καταμήνυση «κατά της του Ωριγένους φρενοβλαβείας». Πράγμα που επικύρωσαν οι, 5^η, 6^η, 7^η Οικουμενικές Σύνοδοι μετά. Αλλά! Παρά και αυτό από τότε μέχρι σήμερα, η εκπληκτική θεολογική του φλόγα δεν έπαψε ιδιαίτερα στην καθ’ ημάς Ορθόδοξη Ανατολή να έχει ένα δυναμικό παρόν. Και, θέματα που λύθηκαν αργότερα, στηρίχτηκαν σε επεξεργασίες που είχε κάνει ο μεγάλος Αλεξανδρινός νωρίτερα.

      Δεν επεκτείνομαι εδώ, το θέμα μας δεν είναι αυτό. Το σφραγίζω όμως σημειώνοντας ότι και ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ιδιαίτερα ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης  αναφέρονται όχι αδιάφορα σ’ αυτό, και το κλείνω ως θέμα πολύ λεπτό με γραφή εκπληκτική αποδιδόμενη στον Άγιο και Μέγα Αντώνιο. «Η αποκατάσταση δεν είναι μια διδασκαλία, αλλά η δέηση για τη σωτηρία όλων, εκτός από εμένα το δεόμενο, για τον οποίο μονάχα υπάρχει η κόλαση»! Και προχωρώ στο προκείμενο.

*****   ***   ******

       Από την περισπούδαστη, λοιπόν, πραγματεία, «Εις Μαρτύριον Προτρεπτικός», Ωριγένη του Αλεξανδρινού του και Αδαμάντινου είναι το απόσπασμα της επιγραφής. «Ποτήριον δε του σωτηρίου έθος ονομάζεσθαι το Μαρτύριον, ως εν τω Ευαγγελίω έγνωμεν». Δηλαδή, κάθε φορά που αναφέρουμε τον Ψαλμικό στίχο, «θα υψώσω το ποτήρι της σωτηρίας και θα επικαλεστώ το όνομα του Κυρίου, θα έχουμε στο νου ότι ως έχει καθιερωθεί από τον ευαγγελικό λόγο του Χριστού η αναφορά μας είναι στο μαρτύριο του αίματος. Είναι σαν να λέμε για την πίστη μου θα φτάσω ακόμα και στο μαρτύριο του αίματος». Και για τον Ωριγένη  εδώ είναι μια από προσωπική εμπειρία κατάθεση ψυχής απευθυνόμενη σε δυο φίλους κληρικούς-Διάκονος Αμβρόσιος, Ιερέας Πρωτόκτητος- έγγαμους και οικογενειάρχες που έχουν φυλακιστεί «δια την μαρτυρίαν Ιησού Χριστού» στο διωγμό του αυτοκράτορα Μαξιμίνου-235-με ανοιχτό το ενδεχόμενο μαρτυρίου του αίματος, θανατικής καταδίκης και εκτέλεσης.

     Πενήντα χρονών τότε ο μεγάλος Αλεξανδρινός με ζωντανή μέσα του εμπειρία των κατά το μαρτύριο του πατέρα του, απευθύνεται σ’ αυτούς με καταφανή φλόγα ψυχής. Και με επίκεντρο το λόγο του Χριστού. «Ει εμέ εδίωξαν, και υμάς διώξουσιν»-Ιω.15,20. Και τον άλλο στους δυο Ζεβεδαίους με τον οποίο υπονοεί ευκρινώς το σταυρικό του μαρτύριο. «Δύνασθε πιείν το ποτήριον ο εγώ πίνω, και το βάπτισμα ο εγώ βαπτίζομαι βαπτισθήναι;» - «Μπορείτε να πιείτε το ποτήρι που πίνω εγώ, και να βαπτισθείτε με το βάπτισμα που εγώ βαπτίζομαι;»- Μαρκ.10,38. Με αυτά τα δυο ως γερή βάση πάει κατ’ ευθείαν στο ενδεχόμενο μαρτύριο αίματος αυτών. Και τους λέει τούτο ακριβώς. «Ποτήριον δε του σωτηρίου έθος ονομάζεσθαι το μαρτύριον ως εν τω ευαγγελίω έγνωμεν»! Ολοφάνερο, από το Ευαγγέλιο, από τα λόγια του ίδιου του Χριστού, με το που λέμε, «το ποτήρι της σωτηρίας …» ο νους μας πια-και από τα δεδομένα εποχής-πάει ίσια στο μαρτύριο, κορύφωση του οποίου μπορεί να είναι και η θυσία της ζωής! Σ’ αυτό πορεύεσθε, και αξίζει να πορευθείτε με την ελπίδα-αίσθηση ότι έτσι θα περάσετε αμέσως στην αιώνια κοινωνία της Αγάπης του Θεού! Είμαστε στην εποχή που δεν είχαν πέραση τα μεγάλα λόγια, αλλά τα έργα, οι πράξεις παρουσίας και ομολογίας της πίστης και με θυσία της ζωής.

      Και θα περάσετε, αρχίζει, αν δείτε ως ελαφριά την όποια μαρτυρική σας δοκιμασία. Όσο κι αν κρατήσει το μαρτύριο, η χρονική διάρκειά του είναι μηδαμινή μπρος στην αιώνια δόξα. Και όποιος αγαπάει ολόψυχα το Θεό, ακριβώς αυτή την ώρα νιώθει ασυγκράτητο πόθο να ενωθεί μαζί του το ταχύτερο. Ο χριστιανός οφείλει να πορευτεί στο μαρτύριο με την πρώτη εκείνη χαρά που αναφέρει το Ευαγγέλιο ότι ένιωσαν μετά παρόμοια αποστολή ο Μαθητές. Η δε μαρτυρική ομολογία αποτελεί την έμπρακτη απόδειξη της πίστης μας στο Θεό. Για σας ως χριστιανούς και δη και ως κληρικούς, επειδή θα επιδιώξουν να σας παραπλανήσουν, να σας βάλουν πολλές τρικλοποδιές, το πρόβλημα είναι ξεκάθαρο, οποιασδήποτε μορφής τιμή σε άλλη θεότητα αποτελεί άρνηση της πίστης. Για τον επί πλέον λόγο ότι ο Θεός ως ο μεγάλος και αληθινός εραστής των ψυχών σας είναι ζηλιάρης τε και ανήσυχος για ενδεχόμενες παρασπονδίες σας.

     Από την άλλη πλευρά, καθώς είμαστε στην εποχή που δεν έχει καθιερωθεί ο νηπιοβαπτισμός, και οι χριστιανοί βαπτίζονταν σε μεγάλη ηλικία, και ύστερα από κατήχηση και ενσυνείδητη ομολογία, τους επισημαίνει ότι οφείλουν να τηρήσουν τη συμφωνία που έχουν κάνει με το Θεό στο Βάπτισμα, την υπόσχεση που έδωσε ο καθένας ότι θα ζήσει ως πιστός χριστιανός. Και εδώ θα βοηθηθούν ισχυρά, αν έχουν αδιάκοπα στο νου το απερίγραπτο με ανθρώπινη γλώσσα μεγαλείο του Θεού τε και των όσων έχει ετοιμάσει ο Θεός για κείνους που θα μείνουν ανυποχώρητοι στην πίστη τους. Άλλωστε δεν πρόκειται να πάνε κάπου απόξενα και μακριά από την επίγεια σκηνή-οικογένεια του Θεού -Εκκλησία- θα περάσουν στην ουράνια. Ακολούθως δεν παραλείπει να τους κάνει λόγο για το μέγεθος της αμοιβής του μάρτυρα, που είναι ανάλογο με την αξία του αγαθού που θυσιάζει και την οδυνηρότητα του μαρτυρίου του.

     Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια σειρά παραγράφων όπου τους επισημαίνεται ότι το μαρτύριο των χριστιανών είναι ένας αγώνας με έκτακτο ενδιαφέρον, εγκόσμιο και υπερκόσμιο. Το μαρτύριο που καλείστε να αντιμετωπίσετε, γράφει, είναι ένας αγώνας που πρόκειται να διεξαχθεί στο αμφιθέατρο του σύμπαντος κόσμου! Αυτό θα το επικυρώσει με αναφορά στον Απ. Παύλο. «Ότι θέατρον εγεννήθημεν τω κόσμω και αγγέλοις και ανθρώποις»-1Κορ.4,9. Όλος ο κόσμος, όλοι οι άνθρωποι, κι εκείνοι που πιστεύουν στο Θεό. κι οι άλλοι, και όλοι οι άγγελοι, κι εκείνοι που είναι δεξιά του Θεού, κι οι άλλοι στα αριστερά του, θα δουν, θα ακούσουν, θα μάθουν ότι εμείς οι χριστιανοί αγωνιζόμαστε για την πίστη του Χριστού, ότι υπερασπιζόμαστε την αλήθεια Του. Πιο συγκεκριμένα, οι άγγελοι του ουρανού θα ευφρανθούν που θα δουν ότι μένουμε σταθεροί κι ακλόνητοι στη χριστιανική πίστη. Και θα συμβεί τότε αυτό που λέει ο Ψαλμός. «Τα ποτάμια θα χειροκροτούν γι αυτό και τα βουνά θα χαίρονται»-97,8. Ή αυτό που γράφει ο προφήτης Ησαϊας. «Όλα τα δέντρα του αγρού θα κινούν τα κλαδιά τους δείχνοντας ότι επικροτούν τον αγώνα μας και μας χειροκροτούν»-55,12.

     Αν όμως συμβεί να αρνηθούμε την πίστη μας, πράγμα που εύχομαι και προσεύχομαι να μη συμβεί, θα ευφρανθούν οι χαιρέκακες δυνάμεις του Άδη. Ιδιαίτερα αν ο χριστιανός ήταν στη γη άνθρωπος της μεγάλης ελπίδας του Θεού, δυνατός στην προσδοκία της δόξας του, αλλά νικήθηκε από τους πόνους του μαρτυρίου και δείλιασε την τελευταία στιγμή. Θα συμβεί τότε  ν’ ακούσει του προφήτη την άλλη φωνή. «Το μεγαλείο σου έπεσε στον άδη, κι έδυσε αντάμα με το θόρυβο της φήμης σου»-Ησ.14.11. Κι αν είχε διακριθεί για πολλά και καλά στην Εκκλησία, κι έκανε έργα που έλαμπαν μπρος στα μάτια των ανθρώπων σαν το λαμπρό φως του αυγερινού, αλλά σε τούτο το μαρτύριο έχασε το στεφάνι της όντως θείας και θρονικής δόξας, θ’ ακούσει τη φωνή του Ησαϊα να του λέει και τούτα τα επίσης φοβερά. «Πώς έπεσες από τον ουρανό εωσφόρε-αυγερινέ, γιε της αυγής. Πώς πάνω στη γη συντρίφτηκες εσύ που όλους γοήτευες κι έκανες να σου παραδίδονται»-14,12 !

       Σήμανε, λοιπόν, η ώρα να δείξουμε πόσο πολύ αγαπούμε το Χριστό. Είναι ώρα να ξεπεράσουμε και την παραμικρή αμφιταλάντευση. Είναι ώρα ν’ ακούσουμε τον προφήτη Ηλία να μας ρωτάει εκ μέρους του Θεού. «Μέχρι πότε θα αμφιταλαντεύεστε εσείς και θα αμφιβάλλετε»; Και να προσθέτει επιτακτικά. «Αν πράγματι πιστεύετε ότι ο Κύριος είναι ο Θεός σας, ακολουθείστε τον, δείξτε το». Είναι επίσης και οι γείτονες, κι οι φίλοι μας και οι δικοί, που αν δουν πώς πάμε να διολισθήσουμε, να το ξεφύγουμε, δια πλαγίας οδού, τι θα κάνουμε θα τα φορτώσουμε στο Θεό, και θα του παραπονεθούμε κατά το λόγο του Ψαλμού. «Μας άφησες στη χλεύη των γειτόνων μας, στο όνειδος όσων μας τριγυρίζουν. Μας άφησες να γίνουμε ο περίγελος των εθνών, να κινούν το κεφάλι τους με ειρωνεία για το κατάντημά μας όλοι οι λαοί». Μακάρι όμως την ώρα που θα μας αναστατώνουν όλα αυτά, να περάσει μέσα μας ακτίνα από δικό του φως, και να εμψυχωθούμε μ’ αυτό που λέει ο Ψαλμός. «Μας βρήκαν όλα τούτα τα δεινά, μα εμείς δε σε ξεχάσαμε, τη διαθήκη της Αλήθειας σου δεν προδώσαμε. Δεν άλλαξε η καρδιά μας φρόνημα»!

      Στο ίδιο πνεύμα, και στην ίδια γραμμή και φλόγα θα συνεχίσει ως το τέλος ο μεγάλος Αλεξανδρινός περνώντας και από τον άλλο λόγο του Χριστού. «Δύνασθε … και το βάπτισμα ο εγώ βαπτίζομαι βαπτισθήναι;». Για να τους επισημάνει ότι το μαρτύριο του αίματος είναι ένα δεύτερο Βάπτισμα, κατά το οποίο όπως με το πρώτο του Ύδατος και του Αγίου Πνεύματος, συγχωρούνται όλες οι εν τω μεταξύ αμαρτίες μάρτυρα …

******   ***   ******

      Εν δεικτικά αυτά από γραπτό γραφίδας με εμφανή προσωπική μαρτυρική εμπειρία, με  φλόγα ζωής δια βίου όντως χριστιανικής-Νιος γυμνός για ενίσχυση του πατέρα στη φυλακή, γηραιός αργότερα στη φυλακή δια βασάνων ομολογητής. Και αυτό τι έχει να πει, θα παρατηρήσει κάποιος σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου όλα, και τα της χριστιανοσύνης, μοιάζει να κινούνται σε γραμμή μεταλλαγής! Έχει να θυμίσει ναι, και ανοιχτά και καθαρά ότι η μαρτυρική προοπτική και το συνακόλουθο χρέος δεν παύουν είναι ουσιαστικά στοιχεία της χριστιανικής ζωής διαχρονικά! Έχει να αναστηλώσει αυτό ως βασικό κριτήριο ελέγχου του βαλτώματος ή μη, αυτού που μπορεί να είναι σήμερα όντως, και στην ουσία χριστιανική αλήθεια ως χριστιανική ζωή! Από τούτο έχει να ξεκαθαρίσει τα τυχόν υποκατάστατα, τις περιγραφές, τις παραχαράξεις που αλλοτριώνουν αυτό που είναι όντως χριστιανική ζωή-ταπείνωση, μετάνοια, αγάπη έργω απέναντι σε κάθε ψυχή!

       Δεν μπαίνω σε λεπτομέρειες εδώ, αλλά θυμάμαι που έχω διαβάσει Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο λέγοντα, πως δεν είναι μόνο να ποθούμε τον ουρανό, αλλά και να θέλουμε να κάνουμε και τη ζωή στη γη, σαν ζωή στον ουρανό. Δεν μας έχει Χριστός ο Θεός σήμερα μπρος σε μαρτύριο αίματος, μας έχει όμως ανοιχτούς και περιμένει από μας μαρτύριο πνεύματος ! Τουτέστιν, σε απτή μαρτυρία αυτού που είναι όντως και στην ουσία ζωή αγάπης για όλο τον κόσμο χριστιανικής. Και είναι σαφές, σαφέστατο, και όλοι ξέρουμε ποια είναι αυτή. Αυτό που μαρτυρεί διαχρονικά και χρεώνει προσωπικά κάθε χριστιανό ο Σταυρός του Χριστού και η θριαμβική του Ανάσταση. Αυτή η νίκη που νίκησε τον κόσμο, αλλά περνάει πάντα από Σταυρό ! «Το δε περισσόν τούτου, εκ του πονηρού»-Ματθ.5,37.

Αθανάσιος Κοτταδάκης

ΥΓ.  Ωριγένη Αλεξανδρινού και Αδαμάντινου. «Εις Μαρτύριον Προτρεπτικός», Εισαγωγικά-Νεοελληνική απόδοση Αθαν. Κοτταδάκης Εκδόσεις «Τήνος», Αθήνα 1999.