Ἡ ὑπερηφάνεια - Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης Αὐγουστίνου Ν. Καντιώτου

Ἡ ὑπερηφάνεια

«Εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί, ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαι» (Ματθ. 26,33)

Τοῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης Αὐγουστίνου Ν. Καντιώτου

Ὁ Μυστικὸς Δεῖπνος, ἀγαπητοί μου, εἶχε τελειώσει. Ὁ Ἰούδας εἶχε ἀποχωρήσει. Ὁ Ἰησοῦς μὲ τοὺς μαθητὰς σηκώθηκαν ἀπ᾽ τὸ τραπέζι κι ἀφοῦ ὕμνησαν τὸ Θεὸ ξεκινοῦν ὅπως συνήθιζαν γιὰ τὸ Ὄρος τῶν ἐλαιῶν, λίγο ἔξω ἀπὸ τὰ Ἰεροσόλυμα, γιὰ προσευχή. Φτάνοντας ἐκεῖ ὁ Διδάσκαλος τοὺς λέει· «Πάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ· γέγραπται γάρ, πατάξω τὸν ποιμένα καὶ διασκορπισθήσονται τὰ πρόβατα τῆς ποίμνης…»(Ματθ. 26,31· βλ. Ζαχ. 13,7).

Ὁ Χριστὸς προβλέπει, ὅτι ἡ πίστι τῶν μαθητῶν θὰ δοκιμαστῇ φοβερά. Ὁ προφήτης Ζαχαρίας εἶχε μιλήσει γιὰ τὸ φόνο ἑνὸς τσοπάνου, ποὺ θὰ κάνῃ τὰ πρόβατά του νὰ σκορπίσουν· καὶ τώρα ὁ Κύριος λέει, ὅτι ἡ προφητεία ἐκείνη ἦταν γι᾽ αὐτόν. Συχνὰ ἀναφέρει κι ἄλλες προφητεῖες, ποὺ πραγματοποιοῦνται στὸ πρόσωπό του – σὲ κανέναν ἄλλο· αὐτὸ βεβαιώνει ὅτι ὁ ἴδιος εἶνε ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας, ἀποστομώνει τοὺς ἐχθρούς του, καὶ παρηγορεῖ τὰ παιδιά του.

«Ὅλοι σας», λέει ὁ Χριστός, «θὰ σκανδαλιστῆτε μ᾽ ἐμένα». Ἀλλὰ πῶς αὐτός, ἡ ἐνσάρκωσι τῆς ἁγιότητος, θὰ γίνῃ πέτρα σκανδάλου τῶν μαθητῶν; Αὐτὸ θὰ γίνῃ ὄχι ἐξ αἰτίας του, ἀλλὰ ἐξ αἰτίας τῆς ἀδυναμίας τῶν μαθητῶν· αὐτοί, ἔχοντας ἐσφαλμένες ἰδέες, δὲν μποροῦσαν νὰ φανταστοῦν τὸ Χριστὸ στὴν ἐσχάτη ταπείνωσι τοῦ σταυροῦ. Πάνω στὰ σεπτὰ πάθη του θὰ σκοντάψουν καὶ θὰ πέσουν· μόνο μετὰ τὴν Πεντηκοστὴ θὰ φωτιστοῦν καὶ θὰ σηκωθοῦν. Τώρα ὅμως ὅλοι τους θὰ σκανδαλιστοῦν καὶ θὰ λένε ἀπογοητευμένοι· Κρίμα, «κ᾽ ἐμεῖς ἐλπίζαμε ὅτι αὐτὸς εἶνε ποὺ θὰ λυτρώσῃ τὸν Ἰσραήλ»(Λουκ. 24,21).

Οἱ μαθηταὶ ἀκοῦνε τί προλέγει γι᾽ αὐτοὺς ὁ Κύριος, μὰ δὲν φαίνεται ν᾽ ἀνησυχοῦν· τὰ λόγια του τοὺς φαίνονται ἀπίθανα, δὲν τὰ πιστεύουν καὶ δὲν τοὺς δίνουν τὴν πρέπουσα σημασία. Ὁ Πέτρος μάλιστα, πιὸ τολμηρά, ἀποκρίνεται μὲ λόγια γεμᾶτα ὑπερηφάνεια· «Ἐὰν ὅλοι σκανδαλιστοῦν μαζί σου, ἐγὼ ποτέ δὲν θὰ σκανδαλιστῶ», ὅλοι μπορεῖ νὰ πέσουν μὰ ἐγὼ ποτέ(Ματθ. 26,33). Μιλοῦσε εἰλικρινά, ἀγνοοῦσε ὅμως τὸν ἑαυτό του.

Ὁ Χριστὸς μποροῦσε νὰ τοῦ ἀπαντήσῃ ἀποκαλύπτοντας τὸ βάθος τῆς τόσο ἀπατηλῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, νὰ τοῦ κάνῃ πνευματικὸ καρδιογράφημα ποὺ θὰ τὸν ἔκανε νὰ φρίξῃ. Ἀλλὰ ὁ καρδιογνώστης δὲν θέλει νὰ τὸν μεταχειριστῇ ἔτσι. Μόνο μὲ ἤπιο τρόπο τοῦ προλέγει· «Λὲς πὼς θὰ θυσιάσῃς γιὰ μένα τὴ ζωή σου! λοιπὸν σὲ βεβαιώνω, ὅτι μέχρι νὰ λαλήσῃ ὁ πετεινὸς θὰ μὲ ἀρνηθῇς τρεῖς φορές» (Ἰω. 13,38). Μὰ ὁ Πέτρος ἐπιμένει· «Δὲν θὰ σὲ ἀπαρνηθῶ, ἔστω κι ἂν πρέπῃ μαζί σου νὰ πεθάνω»(Ματθ. 26,35). Τὸ ἴδιο εἶπαν καὶ ὅλοι οἱ μαθηταί.

* * *

Τί ὑπερηφάνεια εἶχε ὁ Πέτρος! Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ἀναλύοντας τὸ ἁμάρτημα αὐτό, ποὺ ἦταν ἡ αἰτία τῆς μεγάλης πτώσεώς του, λέει ὅτι τὴν ὑπερηφάνεια τοῦ Πέτρου συνθέτουν τὰ ἑξῆς τρία στοιχεῖα. «Καὶ ὅτι ἀντεῖπε, καὶ ὅτι τῶν ἄλλων ἑαυτὸν προὔθηκε· μᾶλλον δὲ καὶ τρίτον, ὅτι τὸ πᾶν ἑαυτῷ ἀνέθηκεν»· καὶ ἀντιμίλησε, καὶ ἔβαλε τὸν ἑαυτό του μπροστὰ ἀπὸ τοὺς ἄλλους, καὶ στηρίχθηκε πλήρως στὸν ἑαυτό του(εἰς Ματθ. ὁμ. 82 γ΄· Migne 58,741). Ἂς τὰ ἀναπτύξουμε αὐτά.

 Πρῶτον. Ἄκουσε τὸν προφήτη Ζαχαρία νὰ λέῃ, ὅτι θὰ σκοτώσουν τὸν τσοπᾶνο, τὰ πρόβατα θὰ σκορπίσουν καὶ θὰ δεινοπαθήσουν· ἄκουσε καὶ τὸ Χριστὸ νὰ τὰ ἐφαρμόζῃ αὐτὰ στὸν ἑαυτό του καὶ στὸν ὅμιλο τῶν μαθητῶν. Τί ἔπρεπε νὰ αἰσθανθῇ; Ἀνησυχία καὶ φόβο. Περιμένοντας τὸν τρομερὸ σεισμὸ ποὺ θὰ συγκλονίσῃ τὴν πνευματική τους οἰκοδομή, θά ᾽πρεπε νὰ πέσῃ στὰ γόνατα καὶ νὰ παρακαλέσῃ· Κύριε, βοήθησέ μας, μὴ μᾶς ἀφήσῃς νὰ   πάθουμε τέτοια συμφορά… Ἀλλὰ ὁ Πέτρος ὄχι μόνο δὲν ἀνησυχεῖ, δὲν φοβᾶται, δὲν θερμοπαρακαλεῖ, ἀλλὰ καὶ ἀναίσθητος ἀντιμιλάει καί στὸν προφήτη καί στὸ Χριστὸ θέλοντας νὰ τοὺς διαψεύσῃ. Μικρὸ ἔγκλημα εἶν᾽ αὐτό, ὁ τιποτένιος ἄνθρωπος ἐκεῖ ποὺ ὁ Κύριος λέει ὄχι αὐτὸς νὰ λέῃ ναί, κ᾽ ἐκεῖ ποὺ ὁ Κύριος λέει ναὶ αὐτὸς νὰ λέῃ ὄχι; Ἄνθρωπε, ὑποτάξου στὸν Κύριο! ὑπόταξε τὸν ἀνθρώπινο λόγο στὸν Λόγο τοῦ Θεοῦ.

 Δεύτερο ἔγκλημα. Ὑψώνει τὸν ἑαυτό του πάνω ἀπ᾽ ὅλους τοὺς ἄλλους μαθητάς, τοὺς θεωρεῖ κατωτέρους του. Τί νομίζει· αὐτοὶ λίγο ἀγαποῦν τὸν Κύριο, αὐτὸς πολύ· αὐτοὶ εἶνε ἀδύνατοι, αὐτὸς δυνατός· αὐτοὶ εἶνε δεντράκια ποὺ θὰ τὰ ξερριζώσῃ ὁ ἄνεμος τοῦ διωγμοῦ, αὐτὸς εἶνε δρῦς ποὺ δὲν θὰ πέσῃ – θὰ δοῦμε ὅμως ὕστερα ποῦ ἔπεσε. Μικρὴ ἁμαρτία εἶν᾽ αὐτή; Ἄνθρωπε, ταπεινώσου! Ὁσηδήποτε πίστι καὶ ἀρετὴ κι ἂν ἔχῃς, ὑπάρχουν ἄλλοι ποὺ σὲ ξεπερνοῦν· ἐσὺ δὲν τοὺς ξέρεις, τοὺς ξέρει ὅμως ὁ Θεός. Γονάτισε τὴν καρδιά σου καὶ πές· Κύριε, ἐγὼ εἶμαι ὁ τελευταῖος ἀπ᾽ ὅλους.

 Τρίτο ἔγκλημα. Ὄχι μόνο ἀντιμιλάει στὸ Θεό, ὄχι μόνο ὑποτιμᾷ τοὺς ἄλλους, ἀλλὰ καὶ «τὸ πᾶν ἑαυτῷ ἀνέθηκε». Ὁ Πέτρος τώρα θά ᾽πρεπε νὰ πῇ· Κύριε, βλέπω ὅτι σὲ λίγο θὰ μποῦμε σὲ πειρασμὸ μεγάλο. Διαισθάνομαι τὴν ἀδυναμία μου. Ἀλλὰ ἐσύ, ὅπως ἄλλοτε στὴν τρικυμία τῆς λίμνης ἅπλωσες τὸ χέρι καὶ μ᾽ ἔσωσες, ἔτσι καὶ τώρα, στὴν πολὺ πιὸ φοβερὴ τρικυμία ποὺ μπαίνουμε, ἔλα νὰ μὲ βοηθήσῃς. Θὰ φωνάξω πάλι «Κύριε, σῶσόν με» ἀπὸ τὸ ψυχικὸ ναυάγιο (πρβλ. Ματθ. 14,30), καὶ εἶμαι βέβαιος ὅτι θὰ τρέξῃς. Ἀναθέτω τὸ πᾶν σ᾽ ἐσένα… Μίλησε ἔτσι; Ὄχι. Ὅ,τι κι ἂν γίνῃ, εἶπε ὑπερήφανα, ἐγὼ θὰ τὰ καταφέρω μὲ τὶς δικές μου δυνάμεις.

Νά λοιπὸν ποὺ φτάσαμε στὴ ῥίζα τοῦ ἁμαρτήματος τοῦ Πέτρου· καὶ ἡ ῥίζα εἶνε ἡ αὐτοπεποίθησι. Ὁ Πέτρος πίστευε στὸν ἑαυτό του· ὅτι πνευματικὰ εἶνε τόσο ἰσχυρός, ὥστε καὶ ὁ πιὸ μεγάλος πειρασμὸς δὲν θὰ τοῦ κλονίσῃ τὴν ἀγάπη στὸν Ἰησοῦ. Γνώριζε ἐπιπόλαια τὸν ἑαυτό του. Εἶχε θερμὴ ἰδιοσυγκρασία, ἀνθρώπου ποὺ εὔκολα φουντώνει καὶ ἐκδηλώνεται καὶ δίνει τὴν ἐντύπωσι χαρακτήρα σταθεροῦ. Τὰ αἰσθήματα τῆς καρδιᾶς του, ποὺ ὄντως κόχλαζε ἀπὸ εἰλικρινῆ ἀγάπη γιὰ τὸ Χριστό, τὰ νόμιζε καὶ ὡς γεγονότα τῆς βουλήσεώς του καὶ ὑπερηφανευόταν. Πόσο ἔξω ἔπεφτε! Ὁ δρόμος ποὺ ὁδηγεῖ ἀπὸ τὰ αἰσθήματα στὴν πρᾶξι, στὰ ἔργα τῆς βουλήσεως, εἶνε μακρύς, κουραστικὸς καὶ γεμᾶτος κινδύνους. Ὅ,τι ὁ νοῦς βλέπει ὡς ὀρθὸ κι ὅ,τι ἡ καρδιὰ αἰσθάνεται ὅτι αὐτὸ ἀνταποκρίνεται στὸν ὑψηλὸ προορισμό μας, αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος δὲν τὸ ἐκτελεῖ πάντα. Ἡ ἐκτίμησι τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς πίστεως, ἡ ἕλξι τοῦ ὑψηλοῦ χρέους τὸν ἠλεκτρίζει, ἀλλὰ τὴν ὥρα τῆς ἐκτελέσεως τοῦ καθήκοντος λίγους - ἐλάχιστους βλέπεις ἐκείνους ποὺ μποροῦν καὶ μετατρέπουν τὰ αἰσθήματα σὲ ἔργα.

* * *

Ὑπάρχουν καὶ σήμερα χριστιανοὶ πού, ὅταν κάποιος καλὸς ἐργάτης τοῦ εὐαγγελίου καλέσῃ τοὺς πιστοὺς σὲ μιὰ ἡρωικὴ ἐξόρμησι γιὰ ἱερὸ σκοπό, τρέχουν, δηλώνουν συμμετοχή, ὑπόσχονται κάθε βοήθεια· κι ὅσο ἡ προσπάθεια πάει καλὰ καὶ ἡ κοινωνία ἐπικροτεῖ κι ἀκούγονται ἔπαινοι, αὐτοὶ ὡς πρωτεργάτες καμαρώνουν καὶ καυχῶνται, κι ὁ ἱεροκήρυκας ἐνθουσιάζεται κι αὐτὸς καὶ θαρρεῖ πὼς τὸ ἔργο αὐτὸ ἔχει θεμέλια γερά. Ἀλλὰ δυστυχῶς οἱ χριστιανοὶ αὐτοὶ εἶνε μόνο λόγια καὶ ἐνθουσιασμοί. Μόλις τὰ πράγματα δυσκολέψουν, μόλις οἱ ἐχθροὶ ἀρχίσουν νὰ χτυποῦν κι ἀκούγεται κίνδυνος καὶ προβάλλῃ στὸ βάθος ὁ σταυρός, τότε τοὺς βλέπεις νὰ σκανδαλίζωνται καὶ νὰ φεύγουν. Ποῦ τὰ λόγια καὶ οἱ ὑποσχέσεις καὶ οἱ συγκινήσεις τους; Ὅλα ἔσβησαν καὶ ὁ ἐργάτης τοῦ εὐαγγελίου μένει μόνος του μὲ τὸν Ἰησοῦ…

Καὶ ἡ αἰτία τοῦ θλιβεροῦ αὐτοῦ φαινομένου; Εἶνε ἡ ἔλλειψις θεμελίου! εἶνε ἡ ἐπιπόλαιη γνῶσι, ἡ ἄγνοια τοῦ ἑαυτοῦ μας, ποὺ δημιουργεῖ χριστιανοὺς κούφους, ἐλαφρόμυαλους, ὑπερήφανους, γεμάτους οἴησι, μεγάλη ἰδέα γιὰ τὸν ἑαυτό τους. Μόνο μὲ χριστιανοὺς ποὺ ἔχουν βαθειὰ ταπείνωσι, ἀπιστία στὸν ἑαυτό τους καὶ πίστι στὸ Χριστό, μπαίνουν στερεὰ θεμέλια μεγάλων χριστιανικῶν ἔργων καὶ ἱεραποστολικῶν κινήσεων.

Τὸ πολύτιμο μάθημα μᾶς τὸ δίνει ὁ Πέτρος. Στηρίχθηκε μόνο στὸν ἑαυτό του, γι᾽ αὐτὸ εἶχε τέτοια σοβαρὴ πτῶσι. Μὲ τὴν πτῶσι του ὅμως διδάχθηκε τὸ μέγα δίδαγμα τῆς ταπεινοφροσύνης. Καὶ αὐτὸ δὲν ἔπαψε νὰ τὸ διδάσκῃ κατόπιν στοὺς χριστιανούς. Καὶ μὲ τὴν πρώτη καθολική του ἐπιστολὴ τὸ παρέδωσε ὡς αἰώνιο δίδαγμα σὲ ὅλη τὴ χριστιανοσύνη· ὑποτασσόμενοι ὁ ἕνας στὸν ἄλλο κουμπῶστε ὅλοι ἐπάνω σας τὴν ταπεινοφροσύνη, γιατὶ ὁ Θεὸς πάει κόντρα στοὺς ὑπερήφανους, ἐνῷ στοὺς ταπεινοὺς δίνει χάρι· «Πάντες ἀλλήλοις ὑποτασσόμενοι τὴν ταπεινοφροσύνην ἐγκομβώσασθε· ὅτι ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν»(Α΄ Πέτρ. 5,5. Παρ. 3,34).