Τό πρῶτο βράδυ τοῦ Ἀγῶνα τῆς ΕΟΚΑ - Πέτρου Παπαπολυβίου

 Τό πρῶτο βράδυ τοῦ Ἀγῶνα τῆς ΕΟΚΑ

Πέτρου Παπαπολυβίου

Ἀναπληρωτῆ Καθηγητῆ καί Κοσμήτορα τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Κύπρου

«Ἡ νύχτα τῆς 31^ης τοῦ Μάρτη πρός τήν 1^η τοῦ Ἀπρίλη 1955 ἦταν μιά γαληνεμένη ἀνοιξιάτικη νύκτα πού μοσχοβολοῦσε ἀπ’ τή λεπτή εὐωδιά τῶν ὁλάνθιστων λεμονόδενδρων. Κατά τ’ ἄλλα ἦταν μιά συνηθισμένη νύχτα.» Ἔτσι ἀρχίζει τό βιβλίο της γιά τήν ΕΟΚΑ ἡ Ελενίτσα Σεραφείμ Λοΐζου, κατοπινή τομεάρχης Λάρνακας καί σημαντική ἀγωνίστρια. Τήν ἴδια νύχτα, τῆς Πέμπτης, 31ῆ^ς Μαρτίου πρός τήν Παρασκευή, 1^η Ἀπριλίου 1955, οἱ μεγάλες κυπριακές πόλεις συγκλονίστηκαν ἀπό ἐκρήξεις βομβῶν πού εἶχαν τοποθετηθεῖ σέ διάφορα κυβερνητικά κτίρια.

Σύμφωνα μέ τήν ἀνακοίνωση τῶν βρετανικῶν ἀρχῶν, ἐκεῖνο τό βράδυ καταγράφηκαν 16 βομβιστικές ἐπιθέσεις. Σχεδόν οἱ μισές, ἑπτά, στή Λευκωσία. Ἡ ΕΟΚΑ ἔδρασε στίς τέσσερις μεγάλες πόλεις, ἀλλά καί σέ περιοχές τῆς ὑπαίθρου, κοντά στίς πόλεις, ὅπως στή Δεκέλεια καί τήν Ἐπισκοπή. Τό πρῶτο κτύπημα στή Λευκωσία σύμφωνα μέ τίς ἐφημερίδες ἔγινε στίς 12.35 τά μεσάνυχτα, ἐνῶ στή Λάρνακα οἱ ἐκρήξεις ἀκούστηκαν στίς 12.42. Στήν Ἀμμόχωστο καί στή Λεμεσό τά κτυπήματα καταγράφηκαν στίς 1.25 καί 1.30. Εἶναι προφανές ὅτι ὁ σχεδιασμός προέβλεπε τόν ἀπόλυτο αἰφνιδιασμό τῶν Βρετανῶν, μέ ταυτόχρονα κτυπήματα στίς τέσσερις μεγάλες πόλεις καί μέ τήν παράλληλη διακοπή τῆς ἠλεκτροδότησης.

Στή Λευκωσία οἱ ἐπιθέσεις ἄρχισαν ἀπό τόν κυβερνητικό ραδιοσταθμό, στό σημερινό ΡΙΚ, στήν Ἀθαλάσσα. Ἦταν ἡ πιό ἐντυπωσιακή καταδρομική ἐπιχείρηση ἐκείνης τῆς νύκτας. Ἡ ἐπίσημη ἀστυνομική ἀνακοίνωση ἀνέφερε ὅτι «τέσσερις προσωπιδοφόροι μέ πιστόλια καί μαχαίρας εἰσῆλθον εἰς τόν Ραδιοφωνικόν Σταθμόν, ἐξουδετέρωσαν τούς φύλακας καί τούς ἔδεσαν.» Ἀκολούθησε ἔκρηξη δυναμίτιδας καί φωτιά μέ μεγάλες ζημιές. Οἱ ἄλλοι στόχοι στή Λευκωσία ἦταν οἱ στρατῶνες Γούσλεϊ, τά Γραφεῖα τῆς Ἀρχιγραμματείας καί ὁ Στρατιωτικός Ραδιοσταθμός Λακατάμιας. Στήν πρωτεύουσα ἡ ΕΟΚΑ κτύπησε καί τό ἑπόμενο βράδυ, μέ δυναμιτιστικές ἐκρήξεις καί ἐπιθέσεις μέ αὐτοσχέδιες χειροβομβίδες σέ σπίτια Βρετανῶν στρατιωτικῶν, σέ λεωφορεῖα καί στρατιωτικά αὐτοκίνητα.

Στή Λάρνακα, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν, καταγράφηκαν τά πιό πετυχημένα ἀποτελέσματα. Οἱ στόχοι ἦταν τό ἀστυνομικό ἀρχηγεῖο τῆς πόλης, τό Διοικητήριο, τό σπίτι τοῦ Ἀστυνόμου καί τό γειτονικό σπίτι τοῦ Διοικητή, καί τό Δικαστικό Μέγαρο. Στή Λάρνακα, ἡ ΕΟΚΑ εἶχε καί τίς μεγαλύτερες ἀπώλειες, καθώς συνελήφθηκαν τά στελέχη Σταῦρος Ποσκώτης, Γεώργιος Λυκούργος, Μιχάλης Παρίδης, καί ἄλλοι, γεγονός πού ἀνέκοψε γιά κάποιο διάστημα τήν πορεία τῆς ὀργάνωσης

Στή Λεμεσό κεντρικοί στόχοι ἦταν ὁ Κεντρικός Ἀστυνομικός Σταθμός, ὅπου σημειώθηκαν τρεῖς ἐκρήξεις καί καταγράφηκαν μικροζημιές καί ὁ Ἀστυνομικός Σταθμός Ἁγίου Ἰωάννη, ὅπου  σημειώθηκε ἀνάλογη βομβιστική ἐπίθεση. Σέ μιά ἄλλη ἐπιχείρηση, τρεῖς ἔνοπλοι ἀκινητοποίησαν τό πολιτικό προσωπικό τῆς Ἐπισταθμίας Ἐπισκοπῆς, καί προκάλεσαν ζημιές στό Σταθμό. Γιά τή Λεμεσό, ὅπως καί στήν Ἀμμόχωστο, τά ἀποτελέσματα τῆς πρώτης βραδιᾶς ἦταν πενιχρά.

Στήν Ἀμμόχωστο, σημειώθηκαν μικρές «δυναμιτιστικές ἐκρήξεις» στήν περιοχή τοῦ βρετανικοῦ στρατοπέδου στόν δρόμο Ἀμμοχώστου – Λάρνακας. Ἐπίσης ἔγινε ἀπόπειρα πυρπόλησης πετρελαιοδεξαμενῶν στόν ἠλεκτροπαραγωγικό σταθμό τῆς Δεκέλειας. Ὅπως ἀνακοίνωσε ἡ Ἀστυνομία, τό πρωί τῆς 1^ης Ἀπριλίου βρέθηκε νεκρός κοντά στό χωριό Αὐγόρου ὁ Μόδεστος Παντελῆ, ἀπό τό Λιοπέτρι, 28 ἐτῶν, «συνεπείᾳ ἠλεκτροπληξίας καθ’ ὅν χρόνον ἀπεπειρᾶτο, νά ἀποκόψη ἠλεκτροφόρον καλώδιον». Ἄμεση σχέση μέ τίς ἐκρήξεις στήν περιοχή Ἀμμοχώστου ἦταν ἡ προκήρυξη τῆς  Ἀστυνομίας, πού δημοσιεύθηκε στίς περισσότερες κυπριακές ἐφημερίδες τήν Τρίτη, 5 Ἀπριλίου, μέ τόν πρῶτο καταζητούμενο, τόν Γρηγόρη Πιερῆ Αὐξεντίου ἐκ Λύσης. Ἡ ἀμοιβή γιά τή σύλληψή του ἦταν 250 λίρες.

Τό ἀστυνομικό ἀνακοινωθέν πού ἐκδόθηκε τήν 1^η Ἀπριλίου καί δημοσιεύθηκε τήν ἑπόμενη ἡμέρα στόν κυπριακό Τύπο, ἔκανε λόγο καί γιά τή διανομή δακτυλογραφημένων προκηρύξεων στήν ἑλληνική, «αἱ ὁποῖαι λέγεται ὅτι ἐρρίφθησαν ἀπό αὐτοκίνητα, μικρόν τι μετά τάς ἐκρήξεις εἰς τήν Λευκωσίαν». Τό ἐκπληκτικό γιά ὅσα ἀκολούθησαν μέ τή βρετανική λογοκρισία τά ἑπόμενα χρόνια, πού δείχνει ὅτι οἱ ἀποικιακές ἀρχές πιάστηκαν ἐντελῶς στόν ὕπνο, εἶναι ὅτι ἡ ἀνακοίνωση τῆς Ἀστυνομίας ἀναπαρήγαγε ὅλο τό ἐπαναστατικό κείμενο τῆς πρώτης προκήρυξης τῆς ΕΟΚΑ, καί ἔτσι, μέσῳ τῶν ἐφημερίδων τῆς 2ας Ἀπριλίου 1955, ἔγινε γνωστό σέ κάθε κυπριακό σπίτι. Παράλληλα, σύμφωνα μέ τίς ἀστυνομικές ἀνακοινώσεις, τό βράδυ τῆς 1^ης Ἀπριλίου «εὑρέθησαν ἀναγεγραμμένα μέ βαφήν εἰς τοίχους καί τήν ἄσφαλτον τῶν ὁδῶν τῆς Λεμεσοῦ διάφορα συνθήματα, ὡς «ΕΟΚΑ», «Ἕνωσις», «Νά φύγουν οἱ Ἄγγλοι», κλπ.».

Ἄς δοῦμε τώρα πολύ συνοπτικά τίς πολιτικές ἀντιδράσεις. Στήν Κύπρο ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Μακάριος, ὅπως ἦταν ἑπόμενο, δέν ἔκανε κανένα σχόλιο. Ἀντίθετα, ὁ κυβερνήτης Armitage, σέ δηλώσεις του, λίγες ὧρες ὕστερα ἀπό τίς ἐκρήξεις, δύσκολα ἔκρυβε τήν ἀγωνία του. Ἔγραφε ἡ ἐπίσημη ἀνακοίνωση: «Ἡ Α.Ε. ὁ Κυβερνήτης εἶπεν ὅτι θά ληφθοῦν ὅλα τά ἐνδεικνυόμενα μέτρα διά τήν ἀνίχνευσιν καί σύλληψιν τῶν κακοποιῶν καί ὅτι εἶναι βέβαιος ὅτι ὁ κυπριακός λαός, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖται ἀπό σοβαρούς καί νομοταγεῖς πολίτας, συμμερίζεται τόν ἀποτροπιασμόν καί τήν λύπην τῶν Ἀρχῶν, διά τάς τοιαύτας τρομοκρατικάς ἐπιθέσεις καί οὔτε θά ἐνθαρρύνη, οὔτε θά συγχωρήση ταύτας.»

Ἡ μόνη πολιτική παράταξη πού ἀποδοκίμασε, σχεδόν ἀκαριαία, τίς «τρομοκρατικές ἐπιθέσεις» ἦταν τό ΑΚΕΛ, ἀπό τίς πρῶτες ὧρες καί λίγες μέρες ἀργότερα ἀκολούθησε καί ἡ ΠΕΟ. Ἡ ἀνακοίνωση τοῦ ΑΚΕΛ καταδίκαζε ὅσους ἐπέλεξαν τήν «ἀτομική τρομοκρατία» ὡς μέθοδο ἀγῶνα, ἐπιμένοντας στήν ἀνάγκη συγκρότησης «ἑνιαίου πατριωτικοῦ μετώπου».

Στήν Ἀθήνα, ἡ ἑλληνική κυβέρνηση ἀπέφυγε ὁποιοδήποτε σχόλιο γιά τίς ἐκρήξεις στήν Κύπρο. Ἀπό τίς ἐπίσημες βρετανικές ἀντιδράσεις σημειώνουμε πρῶτα τήν ἔκφραση ἔντονης δυσαρέσκειας καί τό διάβημα τῆς βρετανικῆς Πρεσβείας τῶν Ἀθηνῶν στόν ὑπουργό Ἐξωτερικῶν Στέφανο Στεφανόπουλο στίς 4 καί 5 Ἀπριλίου 1955, γιά τό ὕφος τῶν κυπριακῶν ἐκπομπῶν τοῦ ἑλληνικοῦ ραδιοσταθμοῦ. Ὁ Στεφανόπουλος ἐπανέλαβε ὅτι ἡ κυβέρνηση Παπάγου «ἦταν ἐναντίον τῆς βίας καί δέν θά ἐπέτρεπε τή διατάραξη τῶν φιλικῶν καί συμμαχικῶν σχέσεων μέ τή Μεγάλη Βρετανία». Ἤδη, στίς 3 Ἀπριλίου 1955, ὁ Ἀμερικανός Πρέσβης στήν Ἀθήνα εἶχε δηλώσει ὅτι κανένας δέν μπορεῖ νά ἀμφιβάλλει γιά τήν ὑποστήριξη τῶν ΗΠΑ ὑπέρ τῆς ἀρχῆς τῆς αὐτοδιάθεσης, συμπληρώνοντας ὅτι «εἶναι ἀκατάλληλος ἡ ἐποχή γιά ἀνακίνηση τοῦ κυπριακοῦ ζητήματος».

Ἄν πιστέψουμε αὐτά πού περιγράφει ὁ Λώρενς Ντάρελλ στό βιβλίο τοῦ «Πικρολέμονα», τό πρωί τῆς 1^ης Ἀπριλίου 1955, ὕστερα ἀπό τίς ἐκρήξεις, ὅλα ἔμοιαζαν νά κυλοῦν κανονικά στή Λευκωσία. Οἱ μαγαζάτορες ἀνέβαζαν τά ρολά τῶν καταστημάτων τους καί ρουφοῦσαν νωχελικά τόν πρωινό καφέ τους, ὅπως κάθε μέρα. Ὅμως, προσθέτει, «εἴχαμε φτάσει σέ ἕνα ὅριο. Ἀπό δῶ καί μπρός τό θέμα ἦταν νά κρατήσουμε.» Ποιός θά «κρατοῦσε» καί πώς θά ἐξελισσόταν ὁ ἀγῶνας πού ξεκίνησε στίς μία παρά εἰκοσιπέντε τῆς 1^ης Ἀπριλίου τοῦ 1955 μέ τήν ἔκρηξη στόν Κρατικό Ραδιοσταθμό στήν Ἀθαλάσσα ἦταν κάτι πού δέν μποροῦσε κανείς νά προεξοφλήσει ἐκεῖνο τό πρωινό.

 

*Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό “Παρέμβαση Εκκλησιαστική”, τεύχος 60 (Ιανουάριος – Απρίλιος 2025), σελ. 27-29.