Χαιρετισμὸς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου κατὰ τὴν Ἕναρξιν τοῦ Συμποσίου «ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ: ΠΟΛΥΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ἐν ΓΙΑΣΕΝΟΒΑΤΣ

Χαιρετισμὸς

 τῆς Α. Θ. Παναγιότητος

 τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου

 κ. κ. Βαρθολομαίου

 κατὰ τὴν Ἕναρξιν τοῦ Συμποσίου

 «ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ: ΠΟΛΥΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

 ἐν ΓΙΑΣΕΝΟΒΑΤΣ

 (9 Σεπτεμβρίου 2016)

Μακαριώτατε καὶ προσφιλέστατε Ἀρχιεπίσκοπε Πεκίου, Μητροπολῖτα Βελιγραδίου καὶ Καρλοβικίου καὶ Πατριάρχα Σερβίας κύριε Εἰρηναῖε,

 Ἱερώτατοι ἅγιοι ἀδελφοί,

 Ἐντιμότατοι ἐκπρόσωποι τῶν ἀρχῶν,

 Ἐκλεκτοί ὁμιληταί,

 Πατέρες, ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν Κυρίῳ,

 Εἶναι ἰδιαιτέρα ἡ χαρὰ καὶ ἡ συγκίνησις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου νὰ κηρύττῃ σήμερον τὴν ἔναρξιν τῶν ἐργασιῶν τοῦ ὑμετέρου ἐπικαίρου Συμποσίου μὲ θέμα εἰδικὸν τοὺς Νεομάρτυρας τοῦ τόπου τούτου, τοὺς εὑρισκομένους νῦν ἐν τόπῳ ἁγίῳ. Εὑρισκόμεθα καὶ ἡμεῖς ἐδῶ, εἰς τὴν πόλιν αὐτήν, ὅπου ἀφῆκαν τὴν ἐσχάτην πνοήν των μυριάδες Σέρβων -καὶ ὄχι μόνον- μαρτύρων, μὲ μόνην κατηγορίαν καὶ μόνον τεκμήριον ἐγκλήματος, τὴν διαφορετικότητά των, ἰδιαιτέρως δὲ οἱ Σέρβοι, τὴν Ὀρθόδοξον Σερβικὴν ταυτότητά των.

 Σήμερον τιμᾶται μία ἰδιαιτέρα κατηγορία Νεομαρτύρων, θυμάτων τοῦ θρησκευτικοῦ καὶ ἐθνοφυλετικοῦ φανατισμοῦ, τῆς μισαλλοδοξίας, ἑνὸς ἀρρωστημένου σωβινισμοῦ καὶ ἑνὸς ἀπανθρώπου ρατσισμοῦ, ὅπως κάποτε συνέβη καὶ μὲ τοὺς πρὸ αἰῶνος περίπου ἀπειραρίθμους νεο-μάρτυρας ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ, ἐν Πόντῳ, ἐν Καππαδοκίᾳ, ἐν Ἰωνίᾳ, ἐν τῇ τέως Σοβιετικῇ Ἑνώσει, ἐν Πολωνίᾳ καὶ σήμερον ἐν Συρίᾳ, θανατωθέντας καὶ τούτους, ἄλλους δὲ ἀπαχθέντας, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ οἱ ἀδελφοί μας Μητροπολίτης Χαλεπίου Παῦλος καὶ ὁ Συροϊακωβίτης Μητροπολίτης Χαλεπίου İbrahim, ἀποκλειστικῶς καὶ μόνον διὰ τὴν Χριστιανικήν των ταυτότητα.

 Ἐκ τῆς ἀπόψεως ταύτης, οἱ Νεομάρτυρες τοῦ Γιασένοβατς ἀποτελοῦν ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας μίαν σημαίνουσαν ἰδιαιτέραν κατηγορίαν, ὡς θύματα τοῦ ναζιστικοῦ καθεστῶτος, μιᾶς σκοτεινῆς περιόδου τῆς ἀνθρωπότητος, ἡ ὁποία ἀδύνατον νὰ λησμονηθῇ. Μόνον ἐξετάζεται ὑπὸ τὸ πρῖσμα τῆς αὐτοκριτικῆς τῶν γενεῶν καὶ ἑαυτῶν καὶ ἀλλήλων -ὅσων συνεχίζομεν νὰ ἀνεχώμεθα ἢ καὶ νὰ ὑποδαυλίζωμεν διὰ τῆς ἀπαθείας τοιαύτας καταστροφικὰς καταστάσεις- τῆς μετανοίας καὶ τῆς συλλογικῆς εὐθύνης, μὲ προοπτικὴν ὄχι τὴν λησμοσύνην βεβαίως, ἀλλὰ τὴν συγχώρησιν, τὴν συμφιλίωσιν, τὴν καταλλαγὴν καὶ τὴν ἀποφυγὴν σφαλμάτων καὶ λαθῶν τοῦ παρελθόντος, προερχομένων ἐξ ἑνὸς «πολυπλάγκτου» νοός. Ἑνὸς πολυπλάγκτου, λέγομεν, νοός, τὰ ἀπάνθρωπα ἐρεθίσματα τοῦ ὁποίου ἀκολουθοῦν, ἐκ φόβου, ἐκ δειλίας, ἐκ συμφέροντος ἢ καὶ ἐκ συμπορείας ἀπόψεων, οἱ πολλοί, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργῶνται στίγματα εἰς τὸ ὅλον σῶμα τῆς δημιουργίας, καὶ μάλιστα εἰς τὴν κορωνίδα αὐτῆς, τὸν ἄνθρωπον, τὸ τελειότερον δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ὁποῖον ἐκλήθη νὰ ἔχῃ ζωήν, καὶ νὰ δίδῃ ζωήν, καὶ νὰ κερδίζῃ ζωὴν καὶ ὄχι νὰ τὴν ἀφαιρῇ.

 Τὰ στίγματα ὅμως αὐτὰ τῆς ἀνθρωπίνης ἀδυναμίας ἐδημιούργησαν δι᾿ ἡμᾶς τοὺς Ὀρθοδόξους τὴν κατηγορίαν τῶν Νεομαρτύρων. Οἱ Νεομάρτυρες εἶναι βεβαίως ἀποτέλεσμα μιᾶς στιγμῆς. Στιγμῆς ἀνδρείας, ἐμμονῆς εἰς τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν εἰς τὸν Θεόν, καὶ εἰς τὴν Ὀρθόδοξον ἐμπειρικὴν μαρτυρίαν. Εἶναι δηλαδὴ οἱ Νεομάρτυρες δείγματα, ὑποδείγματα διαχρονικά. Εἶναι τὸ ἐφαλτήριον καὶ ἡ ὁδὸς πρὸς τὴν ζωήν. Εἶναι οἱ πρεσβευταὶ πρὸς τὸν Θρόνον τοῦ Ἀρνίου ὑπὲρ τοῦ λαοῦ. Συγκεκριμένως, ὑπὲρ τοῦ ἰδικοῦ Σας, Μακαριώτατε, εὐλογημένου Ὀρθοδόξου Σερβικοῦ Λαοῦ.

 Ἡ θυσία τῶν Σέρβων Νεομαρτύρων, ὅπως καὶ πάντων τῶν Μαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας, ἔχει πάντοτε ἱεραποστολικὸν χαρακτῆρα, διότι διὰ τῆς θυσίας των πολλοὶ ἄλλοι ἐπίστευσαν καὶ πιστεύουν εἰς τὸν Χριστόν. Ὅπως σημειώνει χαρακτηριστικῶς ὁ Μάρτυς Ἰουστῖνος: «κεφαλοτομούμενοι γάρ, καὶ σταυρούμενοι καὶ θηρίοις παραβαλλόμενοι, καὶ δεσμοῖς καὶ πυρί, καὶ πάσαις ταῖς ἄλλαις βασάνοις, ὅτι οὐκ ἀφιστάμεθα τῆς ὁμολογίας, δῆλόν ἐστιν ἀλλ᾿ ὅσῳπερ ἂν τοιαῦτά τινα γίνηται, τοσούτῳ μᾶλλον ἄλλοι πλείονες πιστοὶ καὶ θεοσεβεῖς διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰησοῦ γίγνονται. Ὁποῖον, ἐὰν ἀμπέλου τις ἐκτέμῃ τὰ καρποφορήσαντα μέρη, εἰς τὸ ἀναβλαστῆσαι ἑτέρους κλάδους καὶ εὐθαλεῖς καὶ καρποφόρους ἀναδίδωσι· τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἐφ᾿ ἡμῶν γίνεται. Ἡ γὰρ φυτευθεῖσα ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἄμπελος καὶ σωτῆρος Χριστοῦ, ὁ λαὸς αὐτοῦ ἐστι» (Διάλογος 110, P.G. 6, 729).

 Ἡ Ἁγιωτάτη Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς Σερβίας ἀσφαλῶς σεμνύνεται διὰ τοὺς ἐν Γιασένοβατς Νεομάρτυρας αὐτῆς, διότι τὸ αἷμα αὐτῶν ἀποτελεῖ καρποφορίαν, ἡ δὲ Ὑμετέρα Ἐκκλησία, Μακαριώτατε Ἀδελφέ, ἔχει νὰ ἐπιδείξῃ πλούσιον ἀμητὸν μόνον μαρτύρων καὶ ἡρώων τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, ὄχι μόνον κατὰ τὸν εἰκοστὸν ἀλλὰ καὶ διὰ μέσου ὅλων τῶν αἰώνων καὶ ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεάν, μέχρι καὶ προσφάτως ἐν Κοσσυφοπεδίῳ καὶ ἀλλαχοῦ τῆς αἱματοποτισμένης Σερβικῆς γῆς.

 Οἱ νεομάρτυρες αὐτοὶ ἀναζωπυρώνουν τὴν Ὀρθόδοξόν μας πίστιν, ἐνδυναμώνουν τὸ πνεῦμα, καὶ μᾶς διεγείρουν εἰς τὴν ὑπομονὴν τοῦ Κυρίου, ἡ ὁποία «οὐδέποτε καταισχύνει». Ἡ Ἐκκλησία ζῇ τὸν ἐνθουσιασμὸν καὶ τὸν παλμὸν τῶν μαρτύρων καὶ γνωρίζει ὅτι «ὅπου τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ἐκεῖ ἐπακολουθεῖ, οἷον σκιά, ὁ διωγμὸς καὶ ἡ πάλη» (Μακαρίου Αἰγυπτίου, Ὁμιλίαι πνευματικαί, ΒΕΠΕΣ 41, σελ. 221). Ἄνθρωπος δειλὸς καὶ ἐπιζητῶν τὴν ἀνάπαυσιν καὶ τὴν χλιδὴν καὶ τὴν δόξαν τοῦ κόσμου τούτου, ἀδύνατον νὰ εὐαρεστήσῃ Θεῷ. Οἱ Νεομάρτυρες τοῦ Γιασένοβατς, παιδία, νέοι, παρθένοι κόραι, πρεσβύται, ἐτήρησαν τὸ Βιβλικὸν «Στέφανος γερόντων πολυπειρία, καὶ τὸ καύχημα αὐτῶν φόβος Κυρίου» (Σοφ. Σειρ. 25, 6). Ἐτήρησαν δηλαδὴ τὸν λόγον τοῦ Ἀββᾶ Ἰσαὰκ «ἐκτὸς πειρασμῶν ἡ Πρόνοια τοῦ Θεοῦ οὐχ ὁρᾶται». Οἱ τιμώμενοι Νεομάρτυρές σας, λοιπόν, ἀδελφοὶ Ὀρθόδοξοι Σέρβοι, πορευόμενοι εἰς τὸ ἀκούσιον μαρτύριον ἐπέδειξαν «πολυπειρίαν γερόντων» καὶ «φόβον Κυρίου», καὶ διὰ τοῦ πειρασμοῦ τοῦ θανάτου εἶδον ὁλόφωτον τὴν Πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία τοὺς ἐστεφάνωσε καὶ τοὺς κατέστησε φῶς ἐπὶ τὸν μόδιον, φαῖνον πᾶσι τοῖς ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Σερβίᾳ.

 Δὲν λησμονεῖται, βεβαίως, ὅτι ὁ εἰκοστὸς αἰὼν ἦτο διὰ τὴν ἀνθρωπότητα ὁ αἰὼν τῶν γενοκτονιῶν καὶ τῶν ὁλοκαυτωμάτων. Ὁ αἰὼν τῶν δύο παγκοσμίων πολέμων. Τὰ ἐσχατολογικὰ σημεῖα ἦσαν τότε -καὶ εἶναι καὶ σήμερα- ἔντονα, εἰς βαθμὸν μείζονα παρὰ πᾶσαν ἄλλην χρονικὴν περίοδον καὶ συγκυρίαν. Ἡ ραγδαία καὶ ἀλόγιστος ἀνάπτυξις τῆς τεχνολογίας, ἀφ᾿ ἑνὸς μὲν διήνοιξε κολοσιαίας πηγὰς ζωτικῆς ἐνεργείας, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ παρέδωκεν εἰς τὰς χεῖρας τοῦ ἀνθρώπου τὸ ἀποκαλυπτικὸν πῦρ τῆς πυρηνικῆς ἐνεργείας, τὸ ὁποῖον ἐπέφερε πολλὰς καταστροφὰς καὶ δύναται νὰ καταστρέψῃ ὅλον τὸν κόσμον καὶ νὰ καταβροχθίσῃ πᾶσαν ζωὴν ἐπὶ γῆς. Δυστυχῶς, τὸ πῦρ τοῦτο συχνάκις εὑρίσκεται εἰς χεῖρας ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι κάθε ἄλλο παρὰ ὀρθῶς καὶ λογικῶς, καὶ δὴ Ὀρθοδόξως Πατερικῶς, σκέπτονται, θέτοντες τὸ ἴδιον συμφέρον ὑπεράνω τῆς ζωῆς. Αἱ συνέπειαι τῆς ἀλογίστου χρήσεως τῆς τεχνολογίας, καὶ μάλιστα τῆς πυρηνικῆς, παραμένουν μεγάλη ἀπειλὴ διὰ τὸν κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ πλασθέντα ἄνθρωπον.

 Τὰ φαινόμενα αὐτὰ ἀτυχῶς συνεχίζονται καὶ εἰς τὸν αἰῶνα μας. Παρὰ τὰς τραγικὰς συνεπείας τῶν πολέμων τοῦ παρελθόντος καὶ τὴν ἀναγνώρισιν ὑπὸ τῆς παγκοσμίου γενικῶς κοινότητος τῶν τραγικῶν σφαλμάτων, οἱ πόλεμοι, καρπὸς τῆς ἀνθρωπίνης ἀλαζονείας καὶ τῆς ἀνθρωποκτὸνου ἐκδικήσεως διὰ τῆς ἐπικρατήσεως τοῦ ἑνὸς ἐπὶ τοῦ ἄλλου, τῆς μιᾶς ἐξουσίας ἐπὶ τῆς ἑτέρας, τοῦ δυνατοῦ καὶ κραταιοῦ ἐπὶ τῆς ἀδυναμίας, συνεχίζονται.

 Κατὰ τὴν τελευταίαν ἰδίως δεκαετίαν ἡ ἀνθρωπότης γίνεται μάρτυς σφοδρῶν πολεμικῶν συρράξεων εἰς τὴν γειτονικὴν πρὸς ἡμᾶς Μέσην Ἀνατολήν, αἱ ὁποῖαι ἔχουν κοστίσει τὴν ζωὴν εἰς ἑκατοντάδας χιλιάδας συνανθρώπων μας, ὄχι μόνον ἐμπολέμων ἀλλὰ καὶ ἀθώων ἀμάχων, ὅπως ἦσαν καὶ οἱ τιμώμενοι Ὀρθόδοξοι Σέρβοι Νεομάρτυρες τοῦ Γιασένοβατς. Οἱ ἄνθρωποι τοῦ αἰῶνος τούτου, ἐνίοτε παρὰ θέλησιν, γίνονται ἠθικοὶ συνεργοὶ ἀτελευτήτων τοπικῶν ἢ καὶ παγκοσμίων ἀδελφοκτονιῶν.

 Ὁ Ἅγιος μάρτυς Ἀλέξανδρος Σμορέλλ, διὰ διανεμηθείσης προκηρύξεώς του κατὰ τὸ ἔτος 1942, κατήγγειλε τὸν ἔνοχον ἐφησυχασμὸν τοῦ Γερμανικοῦ λαοῦ καὶ γενικῶς καὶ τῶν λοιπῶν λαῶν καὶ ἐθνῶν καὶ ἡγετῶν τοῦ κόσμου, ἔναντι τῶν ἐγκλημάτων καὶ γενοκτονιῶν τοῦ ναζιστικοῦ καθεστῶτος. Ὠνόμασε τὸν ἐφησυχασμὸν αὐτὸν συνενοχήν, γράφων τὰ ἑξῆς χαρακτηριστικά: «Ἀπὸ τὴν κατάκτησιν τῆς Πολωνίας 300.000 Ἑβραῖοι ἔχουν δολοφονηθῆ εἰς αὐτὴν τὴν χώραν μὲ τὸν πλέον κτηνώδη τρόπον... Ὁ Γερμανικὸς λαὸς ἐφησυχασμένος εἰς τὴν ἀδράνειαν αὐτοῦ, ἐνθαρρύνει τοὺς φασίστας ἐγκληματίας. Ἕκαστος θέλει νὰ ἀποποιηθῇ τὴν ἐνοχήν, ἕκαστος συνεχίζει τὴν πορείαν του μὲ τὴν πλέον ἥσυχον, ἤρεμον συνείδησιν. Ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθῇ ἀθῶος, εἶναι ἔνοχος, ἔνοχος, ἔνοχος» (Ἀρχιμ. Κυρίλλου Κεφαλοπούλου, Ὁ Ἅγιος Ἀλέξανδρος Σμορέλλ: ἕνας Μάρτυς τῆς Ὀρθοδοξίας στὰ χρόνια τοῦ Ναζισμοῦ καὶ τῆς βαρβαρότητας, ἐκδ. «Χριστιανική», Ἀθῆναι 2014, σελ. 28).

 Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης σήμερον, τιμῶν μετὰ συνόλου τῆς Μητρὸς καὶ τοῦ Ὀρθοδόξου Σερβικοῦ Λαοῦ Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας τοὺς νεομάρτυρας τοῦ Γιασένοβατς, καταγγέλλει τὸν ἔνοχον ἐφησυχασμὸν ὅσων δὲν λαμβάνουν μὲν τὰ ὅπλα κατὰ τῶν συνανθρώπων των, πλὴν ὅμως γίνονται οἱ ἠθικοὶ αὐτουργοὶ τοιούτων ἀδελφοκτόνων πολέμων, πρὸς ἐξυπηρέτησιν οἰκονομικῶν συμφε-ρόντων, διὰ τῆς ἀπαθείας καὶ τῆς ἁπλῆς θεάσεως τῶν γεγονότων, μὲ ἀποτέλεσμα λίαν καταστρεπτικὰς συνεπείας διὰ πάντας καὶ τοὺς ἐνεργοῦντας καὶ τοὺς ὑπομένοντας καὶ καταδιωκομένους, καὶ ἐν τέλει θανατουμένους οἰκτρῶς ἢ ὁδηγουμένους εἰς ἀπέλπιδα θέσιν.

 Ἐπὶ πλέον, καταγγέλλει ἡ ἡμετέρα Μετριότης καὶ ὅσους ἔχουν τὴν δύναμιν νὰ ἐπιβάλουν τὴν εἰρήνην ἀλλὰ δὲν τὸ πράττουν, ἕνεκα ἀνθρωπίνων συμφερόντων καὶ ὑπολογισμῶν. Ὑπομιμνήσκομεν δὲ εἰς ἑαυτοὺς καὶ εἰς ἀλλήλους, ὅτι ἡ πραγματικὴ εἰρήνη δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπέλθῃ ἄνευ τοῦ Χριστοῦ, τῆς Εἰρήνης τοῦ κόσμου.

 Ὁ Ἀπόστολος Ἰάκωβος περιγράφει μὲ ἀκρίβειαν τὰς αἰτίας τῶν πολέμων, ὡς πηγαζούσας ἐκ τῆς ἀνθρωπίνης πλεονεξίας καὶ τῶν ἀνθρωπίνων παθῶν: «Πόθεν πόλεμοι καὶ μάχαι ἐν ὑμῖν; οὐκ ἐντεῦθεν, ἐκ τῶν ἡδονῶν ὑμῶν τῶν στρατευομένων ἐν τοῖς μέλεσιν ὑμῶν;» (Ἰακ. 4, 1). Οἱ ἀμετανόητοι ἠθικοὶ συνεργοὶ τῶν συγχρόνων πολέμων καὶ τῆς ἀφαιρέσεως τῆς ζωῆς τῶν συνανθρώπων, εἶναι ἐν τῇ πραγματικότητι οἱ αὐτουργοί, διότι στεροῦνται κατὰ φυσικὸν τρόπον τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, παραμένοντες εἰς τὸ σκότος τῶν παθῶν.

 Ὁ λόγος τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας ἔναντι τῶν προκλήσεων τούτων, εἶναι καθαρὸς καὶ διαυγὴς ὡς τὸ ὕδωρ τῆς Πηγῆς, ὁ Χριστός. Τὸ παράδειγμα, δηλαδή, τῶν Μαρτύρων καὶ τῶν Νεομαρτύρων της ἀποτελεῖ τὸν καθοδηγητικὸν ἀστέρα τοῦ νῦν καὶ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι διὰ στόματος τοῦ ἡμετέρου μεγάλου Νεομάρτυρος Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ διακηρύττουν: «Ψυχὴ καὶ Χριστός σᾶς χρειάζονται. Αὐτὰ τὰ δυό, ὅλος ὁ κόσμος νὰ πέσῃ, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρῃ, ἐκτὸς καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας. Αὐτὰ τὰ δυό νὰ τὰ φυλάγετε, νὰ μή τὰ χάσετε»∙ καὶ παραγγέλλουν: «Κἂν ὁ οὐρανὸς νὰ κατεβῇ κάτω, κἂν ἡ γῆ νὰ ἀνεβῇ ἐπάνω, κἂν ὅλος ὁ κόσμος νὰ χαλάσῃ, σήμερον, αὔριον, νὰ μὴ σᾶς μέλλῃ τί ἔχει νὰ κάμῃ ὁ Θεός. Τὸ κορμί σας ἂς τὸ καύσουν, ἂς τὸ τηγανίσουν· τὰ πράγματά σας ἂς σᾶς τὰ πάρουν· μὴ σᾶς μέλλει· δώσατέ τα· δὲν εἶναι ἰδικά σας» (Αὐγουστίνου Καντιώτου, Μητροπολίτου Φλωρίνης, «Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς (1714-1779). Συναξάριον-Διδαχαί-Προφητεῖαι-Ἀκολουθία», Ἀθῆναι 2005, σελ.193).

 Αὐτὴν τὴν διακήρυξιν καὶ αὐτὴν τὴν παραγγελίαν ἐπαναλαμβάνομεν καὶ ἡμεῖς, ἐρχόμενοι ἀπὸ τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων, πρὸς τὴν Ὀρθόδοξον Σερβίαν, ἐπιλέγοντες «στήκετε καὶ κρατεῖτε τὰς παραδόσεις», διότι σεῖς ἀποτελεῖτε γνησίαν ἐπιστολὴν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, καί, ὅλοι μαζί, μαζὶ μὲ τοὺς Νεομάρτυράς μας, ἀποτελοῦμεν τὸ μόνιμον στήριγμα, τὴν δόξαν, τὸν θρίαμβον τῆς Ὀρθοδοξίας, ἡ ὁποία ἐνίκησε μὲ τὸν Χριστὸν καὶ διὰ τοῦ Χριστοῦ τὸν κόσμον. Ἀμήν.