Μ. Τεσσαρακοστή καί «Προηγιασμένες» - π. Βασιλείου Μπακογιάννη

Μ. Τεσσαρακοστή καί «Προηγιασμένες»

ὑπό ἀρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη

            «Ἐπειδή ἡ τέλεση τῆς Θ. Εὐχαριστίας ἔχει πανηγυρικό χαρακτῆρα, γι’αὐτό, ἀπό Δευτέρα μέχρι Παρασκευή, κατά τήν πένθιμη περίοδο τῆς  Μ. Τεσσαροκστῆς,  δέν τελεῖται Θ. Λειτουργία». Αὐτή εἶναι ἐπικρατοῦσα ἄποψη.

Ὅμως, οἱ Ἑσπερινοί  καί  οἱ  Ὄρθροι  στίς μνῆμες  τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων (9 Μαρτίου)  καί  τοῦ Ὁσίου Ἀλεξίου (17 Μαρτίου), πού «πέφτουν» κατά τή Μ. Τεσσαρακοστή, ἔχουν  χρῶμα πανηγυρικό. Ὅλως ἰδιαιτέρως,  ἀνάσταση, πανήγυρη εἶναι   ἡ συμμετοχή  μας, κατά τίς Προηγιασμένες,  στά Ἄχραντα Μυστήρια. «Ὁσάκις γάρ  ἄν ἐσθίῃτε τόν Ἄρτον τοῦτον, καί τό Ποτήριον τοῦτο πίνετε, τόν ἐμόν θάνατον καταγγέλετε, τήν ἐμήν Ἀνάστασιν ὁμολογεῖτε» (Λειτουργία Μ. Βασιλείου. Εὐχή  Θ. Ἀναφορᾶς). Γιατί, λοιπόν, νά μήν γίνεται καί Θ. Λειτουργία; Περιληπτικά:

      

Οἱ χριστιανοί ἐξ ἀρχῆς προσεύχονταν στούς Ναούς   ὄρθιοι ἤ γονατιστοί, καί ποτέ καθιστοί (γι’αὐτό καί στούς Ναούς δέν ὑπῆρχαν  καθίσματα). Στή δέ  Λειτουργια τῶν Πιστῶν, ὅποια μέρα καί ἄν γινόταν (Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, κ.ο.κ.) προσεύχονταν πάντοτε ὄρθιοι!  Γι’αὐτό, ὅσοι ἦταν ὑπό  ἐπιτίμιο, καί  παρακολουθοῦσαν τή Λειτουργία αὐτή,  ἀποκαλοῦντο  «συνιστάμενοι» (=συνόρθιοι), ἐνῶ ὅσοι παρακολουθοῦσαν τή Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων ἀποκαλοῦντο «ὑποπίπτοντες» (ΙΑ΄τῆς Α΄).

             Στή  Λειτουργία τῶν Πιστῶν γονάτιζαν μόνο γιά νά κοινωνήσουν. Ὅμως, γιά νά εὐχαριστήσουν τόν Κύριο, ἔπρεπε νά εἶναι ὄρθιοι, ἐξ οὗ καί ἡ προτροπή, «ὀρθοί οἱ μεταλαβόντες ἀξίως εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ».

Κατά τή  Μ. Τεσσαρακοστή προσεύχονταν γονατιστοί. Ἄν, λοιπόν, στήν  περίοδο αὐτή  γινόταν ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν,   θά ἔπρεπε νά προσεύχονται ὄρθιοι, πρᾶγμα ἀντίθετο μέ τό πένθιμο χρῶμα τῆς  Μ. Τεσσαρακοστῆς.  Αὐτός ἦταν  ὁ λόγος, πού οἱ Ἅγιοι Πατέρες δέν «ἐπέτρεψαν» τήν τέλεση τοῦ Μυστηρίου τῆς Θ. Εὐχαριστίας κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστή. Ἄν καί ἐμεῖς τηρούσαμε  τό «τυπικό» αὐτό, (προσευχόμασταν γονατιστοί),  θά καταλαβαίναμε ἀπό μόνοι μας, πώς δέν εἶναι «πρέπον», κατά τήν  Μ. Τεσσαρακοστή, νά ἐπιτελεῖται τό Μυστήριο τῆς Θ. Εὐχαριστίας.

Οἱ Προηγιασμένες γίνονταν κάθε ἀπόγευμα ἀπό Δευτέρα μέχρι Παρασκευή  (Ἅπαντα Συμεών Θες/νίκης, σελ. 375). Καί τοῦτο,  ἐπειδή κάθε μέρα, μέχρι τό ἀπόγευμα,  ἔμεναν νηστικοί. Ἔτρωγαν (τό ἀπόγευμα) ξηρές (ἀμαγείρευτες) τροφές,  ἄνευ ἐλαίου, ἐξ οὗ καί «ξηροφαγία». Μερικοί   ξηροφαγοῦσαν  ἀνά δυό μέρες!  (Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος  P.G. 49: 68). Καί ὄντας νηστικοί,  κοινωνοῦσαν.

Ὅσοι ξηροφαγοῦσαν κάθε ἀπόγευμα, καί κοινωνοῦσαν λ.χ. Πέμπτη ἀπόγευμα,  παρέμεναν νηστικοί ἀπό τήν Τετάρτη ἀπόγευμα.  Ὅσοι ξηροφαγοῦσαν ἀνά δύο μέρες, καί κοινωνοῦσαν Πέμπτη   ἀπόγευμα, παρέμεναν νηστικοί ἀπό τήν Τρίτη  τό ἀπόγευμα.

Οἱ Προηγιασμένες δέν καθιερώθηκαν, ἐπειδή  ἔτσι τούς ἦρθε,   νά κοινωνοῦν συχνά,  ἀλλά ἐπειδή ὑπῆρχε ἡ  προϋπόθεση γιά νά κοινωνοῦν συχνά, γι’αὐτό καθιερώθηκαν. «Ἐφόσον νηστεύουμε τόσο αὐστηρά, γιατί νά μήν κοινωνοῦμε  τακτικά;», ἦταν τό σκεπτικό τους.  (Ἦταν ἡ ἐποχή πού ἡ Θ. Κοινωνία εἶχε συνδεθεῖ μέ τή νηστεία).  

Ἄς μήν ξεχνᾶμε, πώς ὑπῆρχε ἐποχή,  πού οἱ χριστιανοί κατά τή Μ. Τεσσαρακοστή κοινωνοῦσαν μόνο μιά φορά. Τό Πάσχα!  Αὐτό φαίνεται καθαρά ἀπό τίς εἴκοσι  ὁμιλίες («εἰς Ἀδριάντας»), πού ἐξεφώνησε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστή.

 Στήν  ἀρχή  τῆς νηστείας  εἶπε  στό ἐκκλησίασμα: «Ἄν νηστεύετε καί ὁρκίζεσθε καί ἐπιορκεῖτε, γιατί νηστεύετε; Πῶς θά ἀτενίσουμε τό Πάσχα; Πῶς θά δεχθοῦμε τήν ἁγία Θυσία; Πῶς θά κοινωνήσουμε;». (  P. G. 49:126).  Καί πρός τό τέλος:  «Τελειώνει  ἡ Τεσσαρακοστή. Ἄς ἐπιτείνουμε τόν ἀγώνα· ἡ νηστεία, οἱ συνάξεις, οἱ προσευχές, τά κηρύγματα ἔχουν σάν σκοπό νά καθαρίσουν τήν ψυχή μας ἀπό τίς ἁμαρτίες γιά νά κοινωνήσουμε ἀξίως. Ἄν κοινωνήσουμε ἀναξίως, ματαίως κοπιάσαμε τόσο πολύ». (P. G. 49: 197). Ἐνῶ   ἀνήμερα τοῦ Πάσχα, στόν περίφημο Κατηχητικό Λόγο,  ἀκοῦμε στήν Ἐκκλησία  μας, «εἴ τις ἔκαμε νηστεύων, ἀπολαυέτω νῦν τό δηνάριον»  (P.G. 59: 722).

Ὄντως «σκανδαλιστικό»:  Νά ξηροφαγοῦν καθόλη τή Μ. Τεσσαρακοστή, προκειμένου νά  κοινωνήσουν μιά φορά: Τό Πάσχα! Τό σκεπτικό τους;

« Θά πρέπει νά καθαρισθοῦμε παντελῶς ἀπό κάθε μορφή ἁμαρτίας καί μολυσμοῦ, ὥστε νά κοινωνήσουμε». Καί γι’αὐτό, ὅσο  βρίσκονταν στό στάδιο τῆς προετοιμασίας,  δέν προσέρχονταν στά Μυστήρια.

 Καί ἦταν σωστό νά μένουν τόσες (σαράντα)  μέρες ἀκοινώνητοι; Μπορεῖ ὁ  Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσοστομος νά  ἐνέκρινε αὐτό τό «τυπικό»,  ὅμως αὐτό τό «τυπικό»  δέν  παγιώθηκε στήν Ἐκκλησία.   Ἦταν ὅμως ἕνα  δεῖγμα μέ τί συστολή ἔβλεπαν τά   «Ἅγια». Μακάρι αὐτή ἡ συστολή νά ὑπῆρχε καί στήν ἐποχή μας...