ΜΕ ΝΗΣΤΕΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΥΧΗ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΜΕ  ΝΗΣΤΕΙΑ  ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ  ΚΑΙ  ΠΡΟΣΕΥΧΗ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

      Κυριακή της Τυροφάγου, τελευταία του Τριωδίου, και πρώτος Κατανυκτικός Εσπερινός, του «αδελφικού ασπασμού». Κλείνει, λοιπόν, η περίοδος του Τριωδίου όπου κατά τον χαρακτηριστικό ύμνο. «Της Μετανοίας άνοιξον μοι πύλας Ζωοδότα. Ορθρίζει γαρ το πνεύμα μου προς ναόν τον άγιόν Σου, ναόν φέρον του σώματος, όλον εσπιλωμένον ! Αλλ’ ως οικτίρμων κάθαρον, ευσπλάχνω Σου ελέει», βάλαμε τον «όλον εσπιλωμένον ναόν του σώματος», αυτό τούτο το ρυπαρό-αμαρτωλό είναι μας, σε γραμμή μετάνοιας και ευθεία αγάπης, και ανοίγει η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής Περίοδος κατά την οποία η Εκκλησία  εντείνοντας μας προτείνει άσκηση-άθληση στη νηστεία και την προσευχή!

      Προσέξτε, και προδιαγράφει από την αρχή της Ακολουθίας το τι ακριβώς και πως αυτής με τούτο το θαυμάσιο ύμνο. «Τὸν τῆς Νηστείας καιρόν, φαιδρῶς ἀπαρξώμεθα, πρὸς ἀγῶνας πνευματικοὺς ἑαυτοὺς ὑποβάλλοντες, ἁγνίσωμεν τὴν ψυχήν, τὴν σάρκα καθάρωμεν, νηστεύσωμεν ὥσπερ ἐν τοῖς βρώμασιν ἐκ παντὸς πάθους, τὰς ἀρετὰς τρυφῶντες τοῦ Πνεύματος, ἐν αἷς διατελοῦντες πόθῳ, ἀξιωθείημεν πάντες, κατιδεῖν τὸ πάνσεπτον Πάθος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ τὸ ἅγιον Πάσχα, πνευματικῶς ἐναγαλλιώμενοι».

     Το πνεύμα, μήνυμα και σήμα είναι ξεκάθαρο..«Ας ξεκινήσουμε την περίοδο της νηστείας χαρωπά, υποβάλλοντας τον εαυτό μας σε αγώνες πνευματικούς, αγνίζοντας  την ψυχή μας και τηρώντας το σώμα μας από ρύπους αμαρτωλούς καθαρό. Ας νηστέψουμε και από κάθε πάθος, όπως από τις τροφές, εντρυφώντας στις πνευματικές αρετές, τις οποίες βιώνοντας με όλη τη θέλησή μας, μακάρι ν’ αξιωθούμε να ζήσουμε όλοι το πάνσεπτο Πάθος Χριστού του Θεού μας, και να νιώσουμε την πνευματική αγαλλίαση που κομίζει το Πάσχα»-δηλαδή, τη χαρά για το θρίαμβο της ζωής πάνω στο θάνατο, το πέρασμά μας από το θάνατο στη ζωή !

      Αυτά, βέβαια, για όσους, όχι λίγους, δεν αρχίζει και τελειώνει η Νηστεία με την αύριο-Καθαρή Δευτέρα. Αλλά το ερώτημα τώρα είναι. Νηστεία ναι ! Αλλά ποια ή τι ακριβώς;

******   ***  ******

       Πάμε, λοιπόν, μαζί στην Κ. Διαθήκη, πάμε, δηλαδή, στο Χριστό, από τον οποίο οφείλουμε να αρχίζουμε, και με τον οποίο να εναρμονιζόμαστε πάντοτε όλοι ! Γιατί Αυτός είναι το Α και Ω, και ο Μόνος που μπορεί να λαλεί-διδάσκει-«ως εξουσίαν έχων, και ουχ ως οι γραμματείς», όπως γράφει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος κλείνοντας τη βασική «Ομιλία Του στο Όρος»-Ματθ.7,29. Αυτός και λάλησε και λαλεί στο νου και στην καρδιά καθενός ως, «ο ων, ο ην και ο ερχόμενος, ο Παντοκράτωρ» !- Αποκ.1,8.

      Καθαρά, ξάστερα, κατανοητά και από τον πιο απλοϊκό χριστιανό, ορίζει και μας λέει απερίφραστα: «Τον άνθρωπο δεν τον κάνει ακάθαρτο-αμαρτωλό- ό,τι μπαίνει στο στόμα του, αλλά ό,τι βγαίνει από το στόμα του. Αυτό κάνει τον άνθρωπο ακάθαρτο-αμαρτωλό»!-Ματθ.15,11. Κι όταν ο Απ. Πέτρος, ο συνήθως λαμβάνων το λόγο εκ μέρους όλων ζήτησε περαιτέρω εξήγηση, ο Κύριος με όχι δυσδιάκριτη δυσθυμία απάντησε με ερώτηση κοινής λογικής και ευδιάκριτο έλεγχο. «Καλά, κι εσείς δεν καταλαβαίνετε, πως ό,τι μπαίνει από το στόμα, πάει στην κοιλιά, και από κει, αλήθεια, δεν ξέρετε που; Ενώ όσα βγαίνουν από το στόμα προέρχονται από την καρδιά … και είναι πονηρές σκέψεις, φόνοι, μοιχείες, πορνείες, κλοπές, ψέματα, βλαστήμιες. Όλα αυτά κάνουν τον άνθρωπο ακάθαρτο-αμαρτωλό»-15,15-20.

      Θα παραβίαζε κανείς ανοιχτές θύρες, αν έλεγε ότι σε μεγάλο βαθμό αυτή η βασική διδαχή-επιταγή του Χριστού σήμερα έχει παραβιαστεί, αν μη και αντιστραφεί ! Και, για πλείστους η νηστεία συνίσταται σε απλή και μόνη αποφυγή ορισμένων φαγητών ! Συν περιέργεια και φτηνό κουτσομπολιό, για το αν ή όχι, και πώς, λαδερά ή … αλάδωτα νηστεύει ο γείτονάς του χριστιανός ορθόδοξος ! Αφήστε τώρα τη νηστεία «πολυτελείας» πολλών «εχόντων», και άλλα τινά. Κοντά στα άλλα εντελώς αντίθετα και στην επιταγή του Χριστού για μυστικότητα και αφάνεια. «Συ δε νηστεύων, άλειψαί σου την κεφαλήν και το πρόσωπό σου νίψαι, όπως μη φανείς τοις ανθρώποις νηστεύων, αλλά τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ, και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ»-«Εσύ όμως όταν νηστεύεις περιποιήσου τα μαλλιά σου και νίψε το πρόσωπό σου, για να μη φανεί στους ανθρώπους η νηστεία σου, αλλά στον Πατέρα σου που βλέπει τις κρυφές πράξεις σου, και θα σου το ανταποδώσει φανερά»-Ματθ.6,17- Και το αστείο εδώ, μάλλον το δυσάρεστο και θλιβερό είναι ότι, αυτά μας τα επισημαίνει η Εκκλησία κάθε χρόνο από το Ευαγγέλιο που ακούμε το πρωί της Κυριακής της Τυρινής, ήγουν, μόλις λίγες ώρες πριν αρχίσει η ιερή περίοδος της Μ. Τεσσαρακοστής.

      Μια απαραίτητη, πλην πολύ βασική συμπλήρωση και επιταγή στην καταγραφή, «συν περιέργεια και φτηνό κουτσομπολιό για το αν ή όχι, και πώς, λαδερά ή … αλάδωτα νηστεύει  ο γείτονας χριστιανός ορθόδοξος», από Απ. Παύλο, είναι η ακόλουθη, που βάζει τα πράγματα στη χριστιανική θέση και τάξη τους ορίζοντας. «Ο εσθίων τον μη εσθίοντα μη εξουθενείτω, ο δε μη εσθίων, τον εσθίοντα μη κρινέτω, ο Θεός γαρ αυτόν προσελάβετο, Συ τις ει ο κρίνων αλλότριον ικέτην. Τω ιδίω Κυρίω στήκει ή πίστει. Σταθήσεται δε, δυνατός εστίν ο Κύριος στήσαι αυτόν»-«Αυτός που τρώει από όλα, ας μην περιφρονεί εκείνον που δεν τρώει, κι εκείνος που δεν τρώει, ας μην κρίνει εκείνον που τρώει, γιατί ο Θεός τον έχει δεχτεί την Εκκλησία Του. Και ποιος είσαι εσύ που θα κρίνεις έναν ξένον υπηρέτη. Μόνο ο Κύριος του μπορεί να κρίνει, αν στέκεται ή όχι στην πίστη του, γιατί ο Θεός είναι ικανός να τον στηρίξει»-Ρωμ.14,3-4. Σε παρένθεση ας μου συγχωρηθεί να πω ότι, αυτό ήταν και το θέμα που παρουσίασα στο κήρυγμα άσκηση στο μάθημα της Ομιλητικής-Ρητορικής στον Πανεπιστημιακό Ναό της Καπνικαρέας-1956-με Καθηγητή τον πολύ και επιβλητικό αείμνηστο  Π.Ν. Τρεμπέλα.

     Κατά ταύτα συνάγονται δυο βασικά. Το ένα είναι ότι, πρώτιστα και κύρια, αν μη και αποκλειστικά η πνευματική νηστεία είναι που μετράει, και μάλιστα η αφανής, η μακριά από κάθε δημοσιότητα ! Και το άλλο ότι, η νηστεία είναι αυστηρά προσωπικό θέμα του κάθε χριστιανού, και ο Μόνος με τον οποίο λογαριάζεται, ο Μόνος που μπορεί τελικά  να τον κρίνει είναι ο Θεός. Και αυτό συμπερασματικά επισημαίνει ότι πρέπει να είναι κανείς πολύ προσεκτικός και πολύ συνετός, να σέβεται το μυστικό και προσωπικό αυτής της άσκησης, αλλά και πολύ αδελφικός, να δείχνει κατανόηση στην ενδεχόμενη αδυναμία του άλλου, πάντα χριστιανού αδελφού. «Αν είναι να σκανδαλίσω τον αδελφό μου, προτιμώ να μη φάω κρέας τον αιώνα τον άπαντα» τονίζει εμφαντικά ο Απ. Παύλος-1Κορ.8,13

******   ***    ******

      Σε ευθεία με Ιησού Χριστό και Απ. Παύλο, είναι  ο γνωστός και κλασσικός λόγος του Μ. Βασιλείου για τη Νηστεία. «Αληθινή και ολοκληρωμένη νηστεία είναι αυτή που συνοδεύεται με αποξένωση από το κακό, αυτοσυγκράτηση της γλώσσας, αποχή από το θυμό, αποκοπή από τις πονηρές επιθυμίες, την καταλαλιά, το ψέμα, την επιορκία. Η φτώχεια και στέρηση όλων αυτών αποτελεί την αληθινή νηστεία»-«Αληθής νηστεία, η του κακού αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους, επιορκίας. Η τούτων ένδεια νηστεία εστίν αληθής». Σημειωτέον ότι τη Μ. Τεσσαρακοστή οι τότε χριστιανοί νήστευαν και το λάδι τις πέντε μέρες της εβδομάδας, όχι, δηλαδή, το Σάββατο και την Κυριακή. Εύκολα, λοιπόν,  συνάγεται ότι το προέχον ως και κύριο, αν μη και μοναδικό στη νηστεία είναι το πνευματικό στοιχείο, ήγουν ότι, χωρίς αυτό, δεν πρόκειται παρά για κοινή, κοινότατη δίαιτα με καπέλο χριστιανικό !

    Επίσης, σε ευθεία με Ιησού Χριστό και Απ. Παύλο, είναι και ο  κλασσικός, μα δεν ξέρω, αν ή πόσο γνωστός, Πασχαλινός λόγος Αγ. Ιωάννη του Χρυσόστομου για τη νηστεία, από τον οποίο ανθολογώ ενδεικτικά.

      «Αποθέσαμε το φορτίο της νηστείας-αναφέρεται στο υλικό μέρος της Σαρακοστιανής -αλλά ας μην αποθέσουμε μαζί του και τον πνευματικό καρπό της-που βέβαια θεωρεί ως δεδομένη συνάρτησή του, Τέλειωσε η περίοδος της νηστείας, που πολλοί την ένιωθαν σαν βάρος λόγω των διατροφικών περιορισμών της, όπως έλεγαν, αλλά δεν θα πρέπει να τελειώσει μαζί της και η πνευματική ωφέλεια που θα έπρεπε να προκύψει από αυτήν … Οπότε, ίσως είναι καλύτερα να πω, πως δεν τέλειωσε η περίοδος της νηστείας-υπονοεί, η πνευματική της πλευρά. Μη φοβόσαστε, δεν το λέω αυτό, γιατί σχεδιάζω να σας επιβάλλω μια άλλη Σαρακοστή, αλλά να σας αναδείξω την αξία που έχει για σας η αρετή, που όφειλε να καλλιεργηθεί κατ’ αυτήν ! Θέλω, δηλαδή, να πω ότι, πέρασε η σωματική-τροφική νηστεία, αλλά δεν πέρασε η πνευματική, που είναι και καλύτερη από εκείνη-τη σωματική-η οποία άλλωστε καθιερώθηκε ως ρεαλιστική υλική-πρακτική υπόμνηση αυτής-της πνευματικής-και μόνο γι αυτό έχει λόγο υπάρξεως. Και, όπως. όταν νηστεύατε σας έλεγα, ότι μπορεί κάποιος που τυπικά νηστεύει, ουσιαστικά να μη νηστεύει, έτσι τώρα σας λέω ότι, μπορεί κάποιος τυπικά να μη νηστεύει, αλλά ουσιαστικά να νηστεύει ! Σας φαίνεται αινιγματικό-παράξενο αυτό που ακούτε, γι αυτό και έρχομαι να σας εξηγήσω καλύτερα τι θέλω να πω.

     Πώς μπορεί κάποιος που τυπικά νηστεύει, που ακολουθεί, δηλαδή, τους διατροφικούς περιορισμούς, που έχει ορίσει η Εκκλησία, ουσιαστικά να μη νηστεύει; Αυτό συμβαίνει, όταν αποφεύγει, βέβαια, τα φαγητά που δεν πρέπει να φάει την περίοδο της νηστείας, αλλά δεν αποφεύγει τα αμαρτήματα ή άλλες κακές του συνήθειες. Και πώς αυτός που τυπικά δε νηστεύει, ουσιαστικά μπορεί να νηστεύει; Όταν συνεχίζει μεν να απολαμβάνει την τροφή που έτρωγε και πριν τη νηστεία, αλλά αποφεύγει να γευτεί τις αμαρτίες που συνηθίζει να κάνει. Σας λέω, μάλιστα, ότι αυτή η νηστεία είναι καλύτερη από εκείνη, όχι μόνο καλύτερη, αλλά και ελαφρότερη.

      Για να αποφύγουν τους διατροφικούς ή άλλους περιορισμούς της νηστείας πολλοί επικαλούνται ως λόγο κάποια σωματική ασθένεια, π.χ. μια φοβερή αλλεργία. Γεμίζω ψώρα, λένε, δεν μπορώ να την υπομείνω… δεν αντέχω να περνάω με λίγα χορταρικά. Πολλά τέτοια άκουγα να λένε όχι λίγοι τότε ! Για την πνευματική νηστεία όμως καμιά παρόμοια δικαιολογία δεν μπορεί να επικαλεστεί κανείς. Μπορείς να απολαμβάνεις το λουτρό σου, να συνεχίσεις να τρως τα φαγητά που συνηθίζεις, να πίνεις με μέτρο το κρασί σου, κι αν θέλεις να φας και λίγο κρέας, δεν σε εμποδίζει κανείς. Απόλαυσε όλα τα φαγητά, άπεχε όμως από την αμαρτία ! Είδες πόσο εύκολη για όλους είναι αυτή η νηστεία; Δεν μπορεί να επικαλεστεί κανείς σωματική ασθένεια για να απαλλαγεί, γιατί είναι καθαρά πνευματικό το άθλημα και το συνακόλουθο κατόρθωμα»! 

     Με άλλα λόγια, η Νηστεία είναι άθλημα καθαρά πνευματικό, και ακριβώς εδώ βρίσκεται η αξία και η συνακόλουθη ωφέλειά της ! Δεν είναι μια απλή αλλαγή διαιτολογίου, μια απλή αποφυγή βρώσης κάποιων φαγητών. Εδώ είναι που έχει γίνει και γίνεται το μέγα λάθος, η μεγάλη αντιστροφή των πραγμάτων. Ότι αυτό δυστυχώς προβάλλεται και από κληρικούς ως το κυρίαρχο στις σχετικές εκκλησιαστικές περιόδους, και το χειρότερο, πλην φυσικό παρεπόμενο, αυτό κατά κύριο λόγο έχει εισπραχθεί, εισπράττεται και ακολουθείται ως πνευματικό τάχα επίτευγμα από όχι λίγους χριστιανούς ορθόδοξους, αφήνω ότι κατά ένα τρόπο «χρεώνουν» με αυτό το Θεό, και περιμένουν την αντιμισθία τους, και βλέπουν όσους δεν νηστεύουν με μισό μάτι !

       Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος με τη θαυμάσια, ουσιαστική, και για πολλούς ίσως λίαν τολμηρή διάκριση που κάνει, βάζει τα πράγματα στη θέση τους, αποκαθιστά το πράγμα από πλευράς χριστιανικής στη φυσική τάξη τους. Το κυρίαρχο στη νηστεία, λέει, είναι το πνευματικό, όχι το υλικό, όχι ο διατροφικός περιορισμός. Η νηστεία επισημαίνει είναι κυρίως πνευματική άσκηση, και οι σχετικές εκκλησιαστικές περίοδοι έχουν καθιερωθεί, ως σταθμοί και περίοδοι πνευματικής ανασύνταξης, όχι απλής αλλαγής διαιτολογίου. Ο διατροφικός περιορισμός είναι μόνο το ξυπνητήρι, αυτός είναι ο σκοπός του, αυτός είναι αποκλειστικά και μόνο ο ρόλος και ο λόγος της ύπαρξής του. Είναι κάτι σαν βουκέντρα που παρακινεί στην πνευματική νηστεία, και καταξιώνεται μόνο αν υπηρετεί αυτό το σκοπό. Πολύ περισσότερο δεν αποτελεί αυτόνομο συστατικό αγιοσύνης, όπως φαντάζονται πολλοί, ορισμένοι από τους οποίους χωρίς να καταλαβαίνουν πόσο έξω πέφτουν φτάνουν να διαφημίζουν τη νηστεία πολυτελείας που ακολουθούν,  όπως άλλοι, την … αλάδωτη !

     Ο Μεγάλος Πατέρας και Οικουμενικός Διδάσκαλος της Εκκλησίας είναι ξεκάθαρος. Όποιος ακολουθεί τη νηστεία ως απλό διατροφικό περιορισμό, όχι πρωταρχικά και κυρίαρχα ως πνευματική άσκηση, ως αποστασιοποίηση από την αμαρτία και ένταση της διάθεσης για προσευχή, και άσκηση της αρετής, ουσιαστικά δε νηστεύει, απλώς αλλάζει διαιτολόγιο. Και φτάνει να πει ότι εκείνος που και σε περίοδο νηστείας συνεχίζει να τρώει αυτά που έτρωγε και πριν, αλλά αποφεύγει να γευτεί την αμαρτία και τα παρεπόμενά της, άρα, που εντείνει τον αγώνα να αλλάξει τον εαυτό του, αυτός νηστεύει πραγματικά! «Καν κρεών απογεύεσθαι μέλλης, ο κωλύων ουδείς. Πάντων απόλαυσον, μόνον αμαρτίας απόστηθι». Απόλαυσε όλα τα φαγητά σου, όπως πριν, μόνο από ένα πράγμα κράτησε αποστάσεις, από την αμαρτία. Αυτό αποτελεί το ουσιαστικό όλο της νηστείας, και οι περίοδοι νηστείας, Σαρακοστή Χριστουγέννων, Μεγάλη του Πάσχα, της Παναγίας κλπ. έχουν καθιερωθεί από την Εκκλησία ως σταθμοί άσκησης σε πνευματική ανασύνταξη, και ανανέωση ! Το διατροφικό μέρος έχει μόνο βοηθητικό ρόλο! Αυτή είναι η χριστιανική τάξη των πραγμάτων. «Της ψυχής καθαρόν εστί το κατόρθωμα» ! Είναι καθαρά πνευματικό το άθλημα και επίτευγμα. Όλα τα άλλα αποτελούν αντιστροφή ή διαστροφή των πραγμάτων. 

******   ***   ******

Οι Πατέρες της Εκκλησίας προτείνουν για τη Μ. Τεσσαρακοστή και τη μελέτη της Αγίας Γραφής, και την ένταση της προσευχής σε προσωπικό επίπεδο, κατά το. «Είσελθε εις το ταμιείον σου-το προσωπικό σου δωμάτιο». Αλλά και η Εκκλησία έχει εντάξει στην περίοδο αυτή λίαν κατανυκτικές Ακολουθίες με πιο αντιπροσωπευτικές τους γνωστούς «Χαιρετισμούς» στην Παναγία Μητέρα Χριστού του Θεού ημών, και τις αρχαιοπρεπείς «Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες», που, μαζί με τις Κυριακάτικες, στις οποίες προβάλλει κλιμακωτά ένα θέμα ξεχωριστό-π.χ. της Ορθοδοξίας, Γρηγορίου Παλαμά, της Σταυροπροσκυνήσεως, Ιωάννη της Κλίμακος, Μαρίας της Αιγυπτίας ώσπου από το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαϊων, το μεγάλο προμήνυμα του Αναστάσιμου θριάμβου, μας περνάει στη λίαν κατανυκτική Μ. Εβδομάδα !

    Έχει ετοιμάσει, δηλαδή, ένα εκπληκτικά δυνατό μείγμα, μια ισχυρή δυνατότητα πνευματικής παρακίνησης για όσους θέλουν να νιώσουν την κορυφαία γιορτή του Πάσχα ως αυτό που όντως είναι, πέρασμα από το θάνατο στη ζωή. Πρακτικά, ως πέρασμα κάθε χρονιά στο καλό, στην αρετή, ένα σκαλοπάτι πιο ψηλά, ένα σκαλοπάτι στο Χριστό  πιο κοντά ! Είναι που λέει ο μεγάλος ποιητής. «Λίγο ακόμα να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα» ! Όπου ο απέραντος ουρανός της Αγάπης Του, όπου το μέγα του Χριστού φως, ώστε την έσχατη ώρα να έχει κανείς κάποιες ελπίδες, ας πούμε, πόντους, εκκλησιαστικά, κάποια ελάχιστη έστω παρρησία ότι θα τον ακουμπήσει, θα τον καλύψει το άπειρο έλεος, η Χάρη-δώρο που μας δίνεται χωρίς να αξίζουμε-που προέκυψε από τη Σταυρική θυσία και την Ανάσταση του Χριστού.

Καλό Πάσχα-πέρασμα σε χριστιανική ζωή ένα σκαλοπάτι πιο ψηλά το  2019 !

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …»

Αθανάσιος  Κοτταδάκης