"Πόντιοι και Κρητικοί. Δυο αδελφικές φυλές." - Δημήτρη Ι. Ευσταθιάδη

"Πόντιοι και Κρητικοί. 

Δυο αδελφικές φυλές."

Του Δημήτρη Ι. Ευσταθιάδη

Θυμάμαι όταν πριν από κάποια χρόνια σε μια συναυλία στη Θεσσαλονίκη, συνάντησα για πρώτη φορά έναν από τους νεώτερους αλλά και σημαντικότερους εκπροσώπους της κρητικής μουσικής παράδοσης Γιάννη Χαρούλη. Όντας υπερήφανος υιός του πόντιου στιχουργού Νάκου Ευσταθιάδη και ανιψιός του λαογράφου, διδάκτορος Νομικής αλλά και ιδρυτού του συλλόγου Φάρου Ποντίων Στάθη Ευσταθιάδη είχαμε μια ολιγόλεπτη συζήτηση για τα στοιχεία εκείνα που συνδέουν τις δυο αυτές φυλές. Ήθη και έθιμα, αλλά κυρίως παραδοσιακή μουσική. Τα κοινά σημεία που βρέθηκαν, ήταν πολλά. Όταν του είπα πως αν δεν ήμουν Πόντιος θα ήθελα να είμαι Κρητικός, μου ανταποκρίθηκε πως αν δεν ήταν Κρητικός θα ήθελε να είναι Πόντιος.

Ο θρύλος θέλει τον Εξαποδώ να είχε δυο υιούς, οι οποίοι ήταν τόσο πολύ ατίθασοι που δεν κατάφερε ούτε αυτός ο ίδιος να τους κάνει κουμάντο. Όταν κάποτε απήυδησε, έριξε τον ένα στον Καύκασο και τον άλλον στον Ψηλορείτη.

Πανάρχαιοι οι ιστορικοί δεσμοί μεταξύ Πόντου και Κρήτης. Αποδίδεται έτσι μια εξήγηση στο ερώτημα γιατί ταυτίζονται τόσο πολύ οι δυο αυτές φυλές και συνηθίζουν να αλληλοαποκαλούνται αδέρφια.  Πέρα όμως από το θρύλο, υπάρχουν πολλοί δεσμοί και πολλά κοινά στοχεία που κάνουν τους Πόντιους και τους Κρητικούς να μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους.

Όταν το 960 μ.Χ. ο Νικηφόρος Φωκάς προετοίμαζε την ναυτική του εκστρατεία για να εκδιώξει τους Σαρακηνούς από τη νήσο της Κρήτης, στο πλευρό των Κρητικών επιστρατεύτικαν και πάρα πολλοί Πόντιοι. Παράλληλα με τους στρατιώτες, εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη και οι πρώτοι Πόντιοι μετανάστες. Το 1414, κοντά στη Σητεία ιδρύθηκε η πόλη της Τραπεζούντας. Δημιουργήθηκε από περίπου 880 οικογένειες που μετοίκισαν από την ομόνυμη πόλη του Πόντου και κατόπιν σχετικής αιτήσεως του αρχηγού των Τραπεζουντίων Αμβρακίου Αντέρον Αρμίητου προς την ενετική σύγκλητο. Η πόλη κατσστράφηκε το 1648. Στα ερείπια, όμως που απέμειναν έχει βρεθεί παράσταση του μονοκέφαλου αετού, εμβλήματος των Κομνηνών του Πόντου. Γενικότερα οι μεταναστεύσεις Ποντίων στην Κρήτη συνεχίστηκαν και μετά το 1461 όπου κι έπεσε η Τραπεζούντα στα χέρια των Οθωμανών. Στα χρόνια της εθνικής παλιγεννεσίας το 1821, υπήρξαν Πόντιοι που πολέμησαν μαζί με τους Κρητικούς με χαρακτηριστικότερη μορφή αυτή του Αλέξη Μαυροθαλασσίτη, ο οποίος μαζί με120 πολεμιστές από τον Πόντο έπεσε ηρωικά μαχόμενος στα βουνά της Κρήτης και θάφτηκε στα χώματα της νήσου. Αλλά και μεταγενέστερα,κατά τον ξεριζωμό του 1922, οι φιλόξενοι Κρητικοί αγκάλιασαν τους εκδιωγμένους Πόντιους, προσφέρωντας τους μια δεύτερη πατρίδα. Προηγουμένως και κατά την περίοδο 1905 με 1917, πολλοί Κρητικοί θυσιάστηκαν για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, όπου κατά τον ξεριζωμό, ελεύθερη πλέον θα απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων του Πόντου.

Πολλά κοινά σημεία παρατηρούνται και στους πολιτισμούς των δυο φυλών. Η παράδοση λέει πως ο κρητικός χορός Λαζώτης, προήλθε όταν  βλέποντας οι Κρητικοί τους Λαζούς, προσωνύμιο των Ποντίων, να χορεύουν τον δικό τους παραδοσιακό χορό Τικ. Πάντα με τη συνοδεία της λύρας τόσο οι ποντιακοί όσο και οι κρητικοί χοροί, διατηρούν έναν πολεμικό χαρακτήρα συνδυασμένο με έναν αρχέγονο ρυθμό τόσο κοινό μεταξύ των. Οι παραδοσιακές φορεσιές, έχουν πολλές ομοιότητες. Η βράκα, οι μπότες, ο κεφαλόδεσμος. Κυρίως όμως το ζωσμένο στη μέση μαχαίρι, παντοτινό σύμβολο γενναιότητας και ανδρείας. Αναφέρεται επίσης ότι ο πατέρας του Βιντσέντζου Κορνάρου, Τζιάκομο κατοικούσε στην Κρητική Τραπεζούντα. Κι όντως στο αριστούργημα του Βιντσέντζου "Ερωτόκριτος", απσντάμε λέξεις με ποντιακή ρίζα όπως : Αρχινίζω (αρχίζω), Γερώ (γερνώ), Τάσσιμο (τάξιμο), Φέγγος (φεγγάρι), Φουρκίζω (πνίγω), Εποίκεν (έκανε), Κωλισσάφρα (κωλιοσαύρα), Κομπώνω (απατώ), Πορπατώ (περπατώ), Λιγούμαι (λιγόνομαι) κ.α.

Πόντος και Κρήτη. Κρήτη και Πόντος. Γεωγραφικά τα δυο άκρα στο χάρτη του Ελληνικού έθνους. Παραδοσιακά Πόντιοι και Κρητικοί έχουν τόσα κοινά στοιχεία. Σαν στις φλέβες τους να κυλάει το ίδιο αίμα. Κι όταν βρίσκονται και χορεύουν, "σείουνταν τα ρασία".