Ο Ευαγγελισμός ως πρώτη φανέρωση του Θεοκεντρικού Ανθρωπισμού - π. Βασιλείου Θερμού

Ο Ευαγγελισμός ως πρώτη φανέρωση 

του Θεοκεντρικού Ανθρωπισμού

π. Βασιλείου Θερμού

Εμβρόντητοι από τον ορυμαγδό καινοφανών γεγονότων με απρόβλεπτες ακόμη συνέπειες, ας μην τους επιτρέψουμε να επισκιάσουν μέσα στην ψυχή μας το ασύλληπτο γεγονός της Ενανθρωπήσεως. Θέλω να γνωστοποιήσω στους αδελφούς μου και στις αδελφές μου ένα μικρό απόσπασμα από τον Άγιο Νικόλαο Καβάσιλα, ικανό να μας εκπλήξει. Είναι από την ομιλία του στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου:

«’Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου’, αυτά είπε και αμέσως όλα πραγματοποιήθηκαν. Και ο Λόγος Σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν. Έτσι μόλις η Παρθένος έδωσε την απάντησή της στο Θεό, δέχεται απ’ αυτόν το Πνεύμα που δημιουργεί την ομόθεη για εκείνη σάρκα. Ήταν λοιπόν η φωνή της, ‘φωνή δυνάμεως’ όπως είπε ο Δαυίδ. Και πλάθεται έτσι με λόγο μητρικό ο του Θεού Λόγος. Και κτίζεται με τη φωνή του κτίσματος ο Δημιουργός. Και μόλις, όπως είπε ο Θεός, ‘γενηθήτω φως’, έγινε αμέσως φως, έτσι αμέσως με τη φωνή της Παρθένου το αληθινό Φως ανέτειλε και ενώθηκε με την αληθινή σάρκα και κυοφορήθηκε αυτός που φωτίσει ‘πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον τον κόσμον’». ^[1]

Η δική μου ανάγνωση σε αυτό το απόσπασμα είναι ότι επιχειρεί μια θαυμαστή και πρωτότυπη κατάφαση στο ανθρώπινο πρόσωπο, στην επιθυμία του και στον λόγο του. Διότι φθάνει με έναν πολύ τολμηρό παραλληλισμό, να ανάγει το ‘ναι’, την αποδοχή δηλαδή της προτάσεως του Θεού από την Θεοτόκο, σε μια νέα δημιουργία και να την παραλληλίζει με την αρχική δημιουργία υπό του Θεού. Δηλαδή όπως ο λόγος Του υπήρξε δημιουργικός για τον κόσμο, ο λόγος της Παναγίας υπήρξε επίσης δημιουργικός για να εμφανιστεί ο Λόγος ο Σαρκωμένος.

Γενικώς ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας έχει μετατρέψει την θεολογία του σε έναν ύμνο για τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα γράφει αλλού κάτι τολμηρό: «Είναι ανάγκη να πιστεύουμε ότι ο Θεός εναπέθεσε στη φύση μας δύναμη για την αντιμετώπιση κάθε αμαρτίας κι έδωσε εντολή για να μετατρέψουμε εμείς τη δύναμη σε ενέργεια. Και τότε, αφού με την χρησιμοποίηση των δικών μας μέσων θα γινόμαστε με τις δυνάμεις του ίδιου μας του εαυτού αγαθοί, θα πρόσθετε ο Θεός ό,τι εξαρτάται από αυτόν, θα ολοκλήρωνε έτσι μέσα μας τον αγαθό άνθρωπο και θα κατέπαυαν οι αγώνες και η σπουδή»^[2].

Και αλλού κάνει συγκεκριμένη αυτή την γενική αρχή, στο πρόσωπο της Θεοτόκου: «Η Παρθένος νίκησε την πρωτάκουστη και θαυμαστή αυτή νίκη χρησιμοποιώντας μόνο τον εαυτό της και τα όπλα που έδωσε ο Θεός σε όλους τους ανθρώπους για τον αγώνα της αρετής ».^[3]

Δεν θα πρέπει εδώ να νομίσουμε ότι ο άνθρωπος σώζεται μόνος του, δεν είναι αυτό το πνεύμα του Καβάσιλα. Η έμφαση βρίσκεται στις εγγενείς δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης, καθώς και στη δύναμη της προαίρεσης-θελήματος. Πίσω από όλα αυτά υπάρχει πάντα η Χάρη, αλλά ήταν όντως ανάγκη να εξαρθή και η ανθρωπολογική διάσταση της σωτηρίας, το γεγονός δηλαδή πως η ανθρώπινη φύση συμμετέχει και ποιες μετασκευές υφίσταται, ώστε να μην νομίζει κανείς ότι παθητικά αλλοιώνεται από τη Χάρη.

Μάς λέει αλλού: «Έτσι την πρώτη καθαρότητα έδωσε στη φύση με την πρόοδό της η μητέρα. Και ο Υιός έδωσε τη δεύτερη και καλύτερη... Φανέρωσε έτσι σ’ αυτόν τον κόσμο, σαν στον παράδεισο, καθαρό κι ολόκληρο τον άνθρωπο, τέτοιον που πλάσθηκε στην αρχή και τέτοιον που έπρεπε να μείνει και τέτοιον που θα ήταν στη συνέχεια, αν αγωνιζόταν για την ευγένειά του. Γιατί, αφού έπρεπε η ανθρώπινη φύση να συναντηθεί με τη θεία και να ενωθή μαζί της τόσο στενά, ώστε να υπάρχει και στις δύο η ίδια υπόσταση, ήταν προηγουμένως ανάγκη να φανερωθή η κάθε μία αμιγής. Και ο Θεός βέβαια φανερώθηκε όπως ήταν δυνατόν σ’ αυτόν να φανερωθή, ενώ τον άνθρωπο τον φανέρωσε μόνη η Παρθένος. Κι έτσι ο Ιησούς, που ήταν Θεός και έγινε και άνθρωπος, παρουσιάσθηκε αφού προηγουμένως φανερώθηκε χωριστά η κάθε μία από τις δύο του φύσεις».^[4]

Στην προσπάθεια αυτή ο άγιος χρησιμοποιεί και μια όμορφη λέξη: ευγένεια. Ο άνθρωπος ανήκει σε καλό γένος, εικονιστικό του Θεού, δεκτικό μεταμορφώσεως.

Ο μακαριστός θεολόγος Παναγιώτης Νέλλας, μελετητής του Νικολάου Καβάσιλα, είχε ονομάσει αυτά τα χαρακτηριστικά της θεολογίας του θεοκεντρικό ανθρωπισμό. Ανέδειξε δηλαδή την έγνοια του μεγάλου αυτού Πατέρα για την αξία και για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, για το μεγαλείο του και την ευγένειά του, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα με έξοχο τρόπο την τιμή την οποία ο Χριστός μάς επιφυλάσσει.

Και βεβαίως, ένα αναπόσπαστο συστατικό της ανθρώπινης φύσης, που της προσδίδει την υψηλή της αξία, είναι οπωσδήποτε η ελευθερία μας. Και ο Αρχάγγελος, υποτασσόμενος στο θείο θέλημα (που αποτυπώνεται και στον ‘λόγο’ της ανθρώπινης φύσης), δεν αναχωρεί μετά την αναπάντεχη αναγγελία του. Παραμένει, απαντά στις εύλογες απορίες της νεαρής Μαρίας, και μόνο όταν αυτή ξεπερνά την ταραχή και ολοκληρώνει το άνοιγμα της καρδιάς της, απομακρύνεται από δέος για το απερίγραπτο Μυστήριο που μόλις άρχισε να τελεσιουργείται.

---

^[1] Εις τον Ευαγγελισμόν της Υπεραγίας ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας, 10, «Η Θεομήτωρ», μετάφραση- εισαγωγή-σχόλια Παναγιώτη Νέλλα, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, 1989, σ. 159.

^[2] Εις την υπερένδοξον της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου Γέννησιν, «Η Θεομήτωρ», μετάφραση-εισαγωγή-σχόλια Παναγιώτη Νέλλα, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, 1989, σ. 63.

^[3] Ό.π., σ. 75.

^[4] Ό.π., σ. 105-107.