Σήμερα μιλώντας για τον χώρο της Βορείου Ηπείρου, συχνά επιμένουμε να εστιάζουμε στις υπάρχουσες πόλεις και χωριά, όπου υπάρχει ακόμη η πνοή του Ελληνισμού. Μας διαφεύγει η αναφορά σε πανάρχαιες εστίες, όπου κάποτε έλαμπε το Πνεύμα του Ελληνικού Πολιτισμού, και μάλιστα σε στιγμές πολύ δύσκολες, όπως ήταν η Τουρκοκρατία. Μία τέτοια εστία υπήρξε η Μοσχόπολις επί Τουρκοκρατίας, που λόγω της πνευματικής της ακμής ονομάστηκε «αι Αθήναι της Τουρκοκρατίας». Για την Ιστορία της πολύτιμες πληροφορίες δίνει ο Σταύρος Ματθ. Γκατσόπουλος στο βιβλίο του με τίτλο «Μοσχόπολις» (που εξεδόθη από το Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών στα Ιωάννινα, το 1979).
Φέτος συμπληρώθηκαν 250 έτη από το 1769 και την τρομερή καταστροφή της από στίφη Τουρκαλβανών, λόγω της συμμετοχής των Ελλήνων της περιοχής στα Ορλωφικά. Περί της ιδρύσεως της Μοσχοπόλεως ο Επίσκοπος Κορυτσάς Ευλόγιος Κουρίλας είχε γράψει : «Η Μοσχόπολις, επί οροπεδίου κειμένη, πλησίον της Κορυτσάς συνωκίσθη, ως φαίνεται, κατά τας αρχάς του 14ου αιώνος, υπό ποιμένων Βλάχων. Μεσούντος του 18ού αιώνος, παρουσιάζει μεγίστην ακμήν και περί τας 60 χιλιάδας κατοίκους Κουτσοβλάχους, ων η ευφυΐα και δραστηριότης και το μεγαλεπήβολον, ανέδειξαν αυτήν διαπρεπές κέντρον των γραμμάτων, του εμπορίου και της βιομηχανίας».
Το μέγεθος της σημασίας της για
τον Ορθόδοξο τουρκοκρατούμενο χώρο φαίνεται από την ύπαρξη σε αυτήν ενός
σπουδαίου Εκπαιδευτικού κέντρου, της Σχολής της που ονομάστηκε Νέα Ακαδημία. Ο
στρατιωτικός ιερεύς των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913 Δημήτριος Καλλίμαχος
καταγράφει περί αυτής: «Πολύ ενωρίς η Σχολή της Μοσχοπόλεως ανήχθη εις
περιωπήν, διαφιλονικούσαν τα πρωτεία όλων των σχολείων του Τουρκοκρατουμένου
Γένους και ήδη τω 1744 επωνομάζετο «ΝΕΑ ΑΚΑΔΗΜΙΑ», διότι τα εν αυτή διδασκόμενα
μαθήματα Ελληνικά, Φιλοσοφικά και Θεολογικά, έφερον χαρακτήρα Ακαδημαϊκόν, εφ’
όσον επέτρεπον τα επιστημονικά των χρόνων εκείνων εφόδια». Για αυτήν την
Ακαδημία έχει συνθέσει ειδικό βιβλίο ο Μητροπολίτης Ευλόγιος Κουρίλας, με τίτλο
«Νέα Ακαδήμεια Μοσχοπόλεως», όπου παρουσιάζει το πλήθος των συγγραμμάτων και
των μαθημάτων που αποτελούσαν το πνευματικό περιεχόμενο της όλης παιδευτικής
προσπάθειας. Κατά την Βάσω Κολτσίδα (στην πανεπιστημιακή της εργασία για την
Παιδεία της τουρκοκρατούμενης Βορείου Ηπείρου), «η εκπαίδευση στη Μοσχόπολη
παρουσίασε εξελιγμένα προγράμματα ευρωπαϊκών σπουδών και με το νέο όνομα «Νέα
Ακαδήμεια» το περίφημο Σχολείο μετεξελίχθηκε σε Ανώτερο εκπαιδευτικό
Ίδρυμα, το πρώτο στον ευρύτερο βόρειοελλαδικό και βαλκανικό χώρο, «διαφιλονικήσασα
τα πρωτεία των εν τη ευρωπαϊκή Τουρκία Σχολών»..
Δείγμα του πνευματικού μεγαλείου της πόλεως αυτής ήταν και το Τυπογραφείο που εγκαταστάθηκε εκεί και τύπωνε βιβλία στην Ελληνική, για την μόρφωση μαθητών και όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών. Ήταν το μοναδικό στον ευρωπαϊκό τουρκοκρατούμενο χώρο στα χρόνια εκείνα. Ο Ευλόγιος Κουρίλας (στην σελ. β’ του ως άνω βιβλίου του) τονίζει σχετικώς : «Αλλ’ η θεραπεία των Μουσών εν Μοσχοπόλει δεν περιωρίσθη μόνον εις τα Εκπαιδευτήρια. Ιδρύθη εκεί και το περιώνυμον Τυπογραφείον, όπερ, μετά το θνησιγενές εκείνο του Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου Λουκάρεως συσταθέν, υπήρξε μοναδικόν εν τη Ευρωπαϊκή Τουρκία και διήρκεσεν επί ήμισυν περίπου αιώνα. Αι μέχρι σήμερον γνωσταί εκδόσεις αυτού υπερβαίνουν τας είκοσι».
Η καταστροφή του 1769 και η
φυγή των Μοσχοπολιτών
Όλον αυτόν τον Κόσμο της Παιδείας
και των Γραμμάτων κατέστρεψαν στίφη Αλβανών που έστειλε ως εκδικητές των
Ορλωφικών η Οθωμανική Διοίκηση το 1769. Ο Γάλλος Πρεσβευτής και περιηγητής
Πουκεβίλ περιγράφει τις σκηνές : «Αλλά ο φθόνος και η κακία συμμαχήσαντες,
κατέστρεψαν το δημιουργικό και εκπολιτιστικό έργο εν Μοσχοπόλει. Μωαμεθανικά
Αλβανικά στίφη έδωκαν το σύνθημα της εκεί καταστροφής και ερημώσεως, φονεύσαντα
πρώτον τους κομιστές εμπορευμάτων εις την πόλιν, μετά από το οποίο άρχισε εκεί
η λεηλασία και η δια πυρκαϊών καταστροφή».
Εκατοντάδες Μοσχοπολίτες έφυγαν σε άλλες περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης, όπως την Βουδαπέστη, για να σωθούν και να συνεχίσουν την ζωή τους. Αλλά και εδώ εφαρμόστηκε το ρητό «ουδέν κακόν αμιγές καλού». Οι μετεγκατασταθέντες Έλληνες της Μοσχοπόλεως ανέδειξαν την οικονομική τους δράση και την κατηύθυναν υπέρ του Ελληνισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Γεώργιος Σίνας, που εγκαταστάθηκε στην Αυστροουγγαρία, πλούτισε με την εμπορική και επιχειρηματική του δραστηριότητα, για να γίνουν αυτός και ο υιός του, Σίμων Σίνας, μεγάλοι Ευεργέτες του Ελληνισμού στα χρόνια μετά το 1821 (καθώς με χρήματά τους ανοικοδομήθηκαν ανάμεσα στα άλλα η Ακαδημία Αθηνών και το Αστεροσκοπείο). Τα έργα αυτών των διακριθέντων Μοσχοπολτιών και σήμερα κοσμούν την Αθήνα και μας θυμίζουν την ιστορική εκείνη περιοχή της Μοσχοπόλεως, άσχετα αν σήμερα στην θέση της είναι ένα «άσημο χωριό».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου