Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ ΤΟΥ 1821
Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία υπήρξε η «Φρουρός και Τροφός» του έθνους μας ανά τους αιώνες. Οι Ρωμηοί – Έλληνες αμέσως μετά τον θάνατο του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου και την άλωση της Πόλης την 29η Μαΐου 1453 από τους Οθωμανούς, περίμεναν την ανάσταση του σκλαβωμένου Γένους. Το Γένος χρειαζόταν μία δύναμη που θα εμπόδιζε την αλλοτρίωσή του και θα εξασφάλιζε την επιβίωση και ανάκαμψή του. Αυτή τη δυσκολότατη αλλά και αναγκαιότατη αποστολή ανέλαβε η Εκκλησία, ως Εθναρχία[1].Για να κατανοήσει κάποιος το έργο που καλούνταν να αναλάβει η Εκκλησία, αναφέρεται μόνο ότι ο απλός λαός συχνά προσφωνούσε τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ως «Αυθέντη και Βασιλέα», επειδή στην ψυχή του υπόδουλου Γένους είχε καταλάβει τη θέση του ηρωικού νεκρού αυτοκράτορα[2].
Μέσα από το τιτάνιο έργο της Εκκλησίας στους αιώνες της σκλαβιάς, έμεινε αναμμένη η δάδα και το αδιάσπαστο της εθνικής συνειδήσεως από τον Μαραθώνα μέχρι το 1821. Αυτό καταδεικνύεται από το γεγονός ότι η ζωή του ελληνικού έθνους, ως ιστορικού λαού, δεν διεκόπη την επομένη της 29ης Μαΐου 1453. Η δε Επανάσταση υπήρξε η ενιαία εκδήλωση προς αποκατάσταση του ελευθέρου πολιτικού και θρησκευτικού βίου των Ελλήνων. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μάλιστα δίνει ξεκάθαρη απάντηση για τη διαχρονική αγωνιστικότητα των Ελλήνων έναντι των Τούρκων, στον διοικητή της αγγλικής μοίρας του Αιγαίου Χάμιλτον όταν πρότεινε έναν συμβιβασμό με τους Τούρκους. «Αυτό δεν γίνεται ποτέ. Ελευθερία ή θάνατος. Εμείς καπετάν Άμιλτων, ποτέ συμβιβασμό δεν εκάμαμεν με τους Τούρκους. Άλλους έκαψε, άλλους εσκλάβωσε με το σπαθί του, και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμε ελεύθεροι από γενεά σε γενεά. Ο Βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμία Συνθήκη δεν έκαμε. Η φρουρά Του είχεν παντοτινόν πόλεμον με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήσαν ανυπότακτα. Εις δε ερώτησιν του Άμιλτων περί ποίας φρουράς και ποίων φρουρίων ομιλεί, απάντησε: Η φρουρά του Βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι κλέφται, τα φρούρια, η Μάνη, το Σούλι και τα βουνά.»[3].
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ
ΣΚΛΑΒΙΑΣ
Στους αιώνες της σκλαβιάς κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Εκκλησία φρόντισε για την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων. Σημαντική ήταν η ίδρυση της Πατριαρχικής Σχολής από τον Γεννάδιο Β’ (1454). Τα μέσα του 16ου αιώνα επέστρεψαν από τη Δύση λόγιοι και άρχισαν να ιδρύουν σχολές. Μάλιστα η πόλη των Ιωαννίνων, έγινε σημαντικό πνευματικό κέντρο κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας καθώς αναδείχθηκαν σπουδαία σχολεία[4].
Το βάρος της διδασκαλίας του Γένους σήκωσε ο ιερός κλήρος. Το λεγόμενο «κρυφό σχολειό», κράτησε ανόθευτη την εθνική και χριστιανική ταυτότητα των Ελλήνων. Υπογραμμίζεται στο σημείο αυτό ο σπουδαίος και καθοριστικός ρόλος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Ο εθναπόστολος Κοσμάς τόνιζε στις ομιλίες του προς τους σκλαβωμένους Ρωμηούς ότι «ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται», δίνοντας κουράγιο και ελπίδα. Ο νεομάρτυρας και ισαπόστολος Κοσμάς πότισε το δένδρο της ελευθερίας των Ελλήνων με το μαρτυρικό του θάνατο. Ομοίως και τα μοναστήρια ήταν σπουδαία κέντρα πνευματικής και κοινωνικής ζωής, καθώς «υπήρξαν προμαχώνες μπροστά στα κύματα του Μουσουλμανισμού» κατά τον Ιωάννη Μακρυγιάννη. Πρέπει να επισημανθεί επίσης ότι κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας με τους συχνούς βίαιους εξισλαμισμούς, όποιος αλλαξοπιστούσε, είχε ως συνέπεια και την ταυτόχρονη αλλαγή του εθνικού του αισθήματος[5].
Σημαντική ήταν και η αντίδραση και στην συνέχεια στήριξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου [6]. Συγκεκριμένα ανέλαβε να αναπτύξει την εκπαίδευση . Αυτό το κατάφερε με την συμβολή εμπόρων ομογενών της Δύσης. Έτσι έχουμε την ίδρυση σχολείων κυρίως σε μόνες , ναούς και σπίτια κληρικών όπου δίδασκαν επίσκοποι , μοναχοί και κληρικοί[7] . Στις αρχές του 18 αιώνα γνωρίζουμε ότι είχαν ιδρυθεί σαράντα σχολεία .
Η ΑΜΕΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ
ΚΛΗΡΟΥ ΣΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ
Η επανάσταση των Ελλήνων έγινε «υπέρ πίστεως και πατρίδος». «Για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδος την Ελευθερία». Μπροστάρηδες στον αγώνα της ελευθερίας ήταν οι επιχώριοι Μητροπολίτες. Στη συνέχεια θα αναφερθούν με χρονολογική σειρά οι σημαντικότερες εξεγέρσεις των Ελλήνων με την συμπαράσταση της Ορθόδοξης Εκκλησίας[8].
1466, Αύγουστος. Εξέγερση
στην Πάτρα υπό τον μητροπολίτη Πατρών Νεόφυτο[9].
1479 - 1481: Ελληνική
επαναστατική απόπειρα 1479 Ελλήνων από τον Κροκόδειλο Κλαδά στη Μάνη και
Θεόδωρο Μπούα στο Άργος, καθώς και στη Μακεδονία.
1492 - 1496: Ελληνική
επαναστατική απόπειρα 1492 Ελλήνων κατά Τούρκων από τον αρχιεπίσκοπο Δυρραχίου,
Ανδρέα Παλαιολόγο, Κωνσταντίνο Αριανήτη στην Ήπειρο και Θεσσαλία. Ακολούθησε
σφαγή Ελλήνων και λεηλασία της χώρας.
1501: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1501 Ελλήνων κατά Τούρκων από Ευρωπαίους ηγεμόνες.
1503: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1503 Ελλήνων κατά Τούρκων από τον Μάρκο Μουσούρο.
1525: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1525 Ελλήνων κατά Τούρκων από τον Ιάννο Λάσκαρη.
1531: Ανακάλυψη της
επαναστατικής απόπειρας στη Ρόδο και σφαγή του μητροπολίτη Ευθυμίου και άλλων.
1532. Επανάσταση στην Πάτρα
με τη βοήθεια του ισπανικού στόλου υπό την ηγεσία του Ανδρέα Ντόρια[10].
1565: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1565 στην Ήπειρο για το παιδομάζωμα.
1571: Μετά τη ναυμαχία της
Ναυπάκτου (7 Οκτ. 1571), οι Έλληνες σε πολλά μέρη έλαβαν θάρρος και έκαναν
εξεγέρσεις με την υποκίνηση και των συμμαχικών χριστιανικών δυνάμεων. Μάλιστα
στη Μάχη της Πάτρας που έγινε κοντά στο ναό του Αγίου Ανδρέου οι Οθωμανοί
ηττήθηκαν και απομακρύνθηκαν από την περιοχή με τη βοήθεια πιθανότατα των
Ενετών, υπό την ηγεσία του Παλαιών Πατρών Γερμανού Α' και προκρίτων [11].
Οι δυτικοί όμως δεν πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια και οι εξεγέρσεις
κατανικήθηκαν σε λίγους μήνες. Εξεγέρσεις το 1571 έγιναν στην Ήπειρο, τη
Μακεδονία (Χαλκιδική, Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Αχρίδα, Μπλάτσι, Κατράνιτσα) και στα
νησιά από τους Μελλησινούς. Ακολούθησαν σφαγές στην Παρνασσίδα, Μακεδονία,
Πελοπόννησο, τον Άθω κ.α..[12].
1572: Ο Μακάριος
μητροπολίτης Μονεμβασίας οργάνωσε επαναστατικό κίνημα στη νοτιοδυτική
Πελοπόννησο μαζί με τον αδελφό του Θεόδωρο. Η εξέγερση έγινε στη Μάνη. Η
βοήθεια είχε από τη δύση στο πρόσωπο του στρατηγού Don Juan , ο οποίος
πολιόρκησε τον οθωμανικό στόλο στο λιμάνι της Μεθώνης. Ωστόσο η
επαναστατική αυτή κίνηση δεν στέφθηκε με επιτυχία[13].
1583: Εξέγερση
Βόνιτσας-Ξηρομέρου 1583 στην Ήπειρο, Αιτωλία, Ακαρνανία από τους Θεόδωρο Μπούα -
Γρίβα, Πούλιο Δράκο, Μαλάμο.
1600: Εξέγερση του
μητροπολίτη Λαρίσης και Τρίκκης Διονύσιου και του μητροπολίτη Φαναρίου Σεραφείμ
στη Θεσσαλία.
1609: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1609 στην Κύπρο και τη Μάνη.
1611: Εξέγερση στην Ήπειρο
από το Διονύσιο το Φιλόσοφο.
1659. Εξέγερση χωριών της
Μεσσηνίας, Λακωνίας και Αρκαδίας με τη βοήθεια του ενετικού στόλου υπό τον
Μοροζίνη. Στο δεύτερο ήμισυ του Μαρτίου καταλαμβάνεται για λίγο η Καλαμάτα.
Ηγετικό ρόλο έπαιξαν δύο ιερείς.[4]
1659 - 1667: Ελληνική
επαναστατική απόπειρα 1659 στη Μάνη.
1684 - 1688: Έκτος
Βενετοτουρκικός πόλεμος και κατάληψη Αιτωλοακαρνανίας,. Πελοποννήσου και Αθηνών
με αρχηγό τον Φραντζέσκο Μοροζίνι. Στις εχθροπραξίες συμμετείχαν Έλληνες
οπλαρχηγοί, με κυριότερο τον Μεϊντάνη στην Ανατολική Στερά, Θεσσαλία και Δυτική
Μακεδονία.
1696 - 1699: Ελληνική
επαναστατική απόπειρα 1696 από τον Γερακάρη και άλλους .
1705: Εξέγερση της Ημαθίας
του 1705 στην Ημαθία υπό τον αρματωλό Ζήση Καραδήμο για το παιδομάζωμα
1716: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1716 στη Μακεδονία (Κοζάνη, Βόιο, Εορδαία, Κιλκίς κ.α.) υπό τον
μητροπολίτη Ζωσιμά Ρούση.
1717: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1717 στην Ακαρνανία από τον Τσεκούρα.
1749: Ελληνική επαναστατική
απόπειρα 1749 στη Μακεδονία και τις Βόρειες Σποράδες.
1766 - 1770: Ορλωφικά από
τους Γ. Παπάζωλη, Π. Μπενάκη, Α. Ψαρό, Ν. Φορτούνη, Σπ. και Ι. Μεταξά, Χρ.
Γρίβα, Στ. Γεροδήμο, Σουσμάνη, Κομνά Τράκα, Μητρομάρα, τους Νοταράδες, Γ.
Ζιάκα, Άκ. Χατζημάτη και Ι. Φλώρο. Προδοσία των Ορλώφ και σφαγές Ελλήνων στην
Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα.
1770 - 1771: Ελληνική
εξέγερση στα Σφακιά της Κρήτης υπό το Δασκαλογιάννη.
1788 - 1792: Ελληνική
επαναστατική απόπειρα 1788 από τους Λάμπρο Κατσώνη και Ανδρέα Ανδρούτσο με
ταυτόχρονη εξέγερση σε Βορειοδυτική Μακεδονία (περιοχές Κορεστίων, Περιστερίου,
Μοριχόβου).
1806 - 1807: Ελληνική
επαναστατική απόπειρα 1806 από τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Νικοτσάρα, τους
Λαζαίους, Γεώργιο Τζαχίλα, Βασίλειο Ρομφέη και τον Νικόλα Τσάμη.
1808: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1808 από τους Ευθύμιο, Θεόδωρο και Δημήτριο Βλάχο, Νικοτσάρα, και τους Λαζαίους.
ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΟΜΟΛΟΓΟΥΝ ΤΗΝ
ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Πρόσωπα όπως ο
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης , ο Παπαρρηγόπουλος και ο
Χρήστος Βυζαντίου έχουν αναφερθεί στα συγγράμματα τους για τους
αγώνες των κλήρων . Στην συνέχεια παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα
κειμένων: «Πλησίον εις τον Ιερέα -έλεγε ο Θ. Κολοκοτρώνης- ήτον ο λαϊκός,
καθήμενοι εις ένα σκαμνί, Πατριάρχης και τζομπάνης, ναύτης και γραμματισμένος,
ιατροί, κλεφτοκαπεταναίοι, προεστοί και έμποροι». [14].
· «Προύχοντες, κληρικοί, αρματολοί και κλέφται, λόγιοι και πλούσιοι, συνεφώνησαν η μάλλον συνώμοσαν και παραχρήμα επαναστάτησαν κατά της τουρκικής δυναστείας»[15].
· «…Οσαδήποτε και αν υπήρξαν τα αμαρτήματα πολλών εκ των Πατριαρχών, ουδείς όμως εξ αυτών, ουδείς ωλίσθησεν περί την ακριβή του πατρίου δόγματος και των υπάτων εθνικών συμφερόντων τήρησιν»[16].
Μάταια ορισμένοι προσπαθούν
να διαστρεβλώσουν την αλήθεια ή να αρνηθούν το πόσο έχει προσφέρει η Εκκλησία
στο ελληνικό έθνος όταν η Ελλάδα βρισκόταν κάτω από τον τουρκικό ζυγό.[17] Η
ορθόδοξη Εκκλησία βοηθούσε στην προετοιμασία και υλοποίηση των εθνικών οραμάτων
του αγώνα. Η Εκκλησία άσκησε τα καθήκοντα της όχι μόνο επί Τουρκοκρατίας αλλά
κάτω από άλλους κατακτητές ελληνικών τόπων. Ένα παράδειγμα ήταν τα Επτάνησα που
επί ενετοκρατίας οι ορθόδοξοι κληρικοί δίδαξαν γράμματα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία
φρόντιζε επί Τουρκοκρατίας να τονώνει το εθνικό συναίσθημα των υπόδουλων
Ελλήνων. Ο έγκυρος ιστορικός του Νέου Ελληνισμού Απόστολος Βακαλόπουλος γράφει
σχετικά : «Οι νάρθηκες - σχολεία, λοιπόν, των εκκλησιών ήταν οι πιο κατάλληλοι
τόποι, όπου θα ταίριαζε να ζωγραφηθούν ανάμεσα στους χριστιανούς αγίους οι
μορφές των μεγάλων ειδωλολατρικών σοφών, προδρόμων του χριστιανισμού, συνήθεια
παλιά βυζαντινή... άραγε η τόνωση της παλιάς αυτής συνήθειας κατά τους αιώνες
της τουρκοκρατίας οφείλεται σε μια λατρεία των ένδοξων προγόνων από τους
ξεπεσμένους επιγόνους, σ' ένα ρευστό και αδιαμόρφωτο ακόμη εθνικό κίνητρο;»[18] .
Τέλος, ολοκληρώνοντας το παρόν επετειακό άρθρο, αξίζει να επισημανθεί ότι ο διττός εορτασμός της εθνεγερσίας του 1821, στις 25 Μαρτίου μαζί με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, θεσπίσθηκε με Βασιλικό Διάταγμα στις 15/27 Μαρτίου 1838 υπογεγραμμένο από τον βασιλέα Όθωνα.
«θεωρήσαντες, ότι η ημέρα
της 25Ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα, δια την
εν εαυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού τηε Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι
προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος , δια την κατ’ αυτήν έναρξιν του υπερ
ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτητν εις το
διξνεκές, ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ και διτάττομεν την διαληφθελισαν Γραμματείαν
, να δημοσιεύση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα.
Εν Αθήναις τη 15/27 Μαρτίου
1838,
Όθων.»
**Επετειακή Εργασία των κ.κ. Κωνσταντίνου Χασόγια & Σπυρίδωνα Σπυρόπουλου, πτυχιούχων της Θεολογικής Σχολής/ Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του Ε.Κ.Π.Α.
*Οι συντάκτες του παρόντος ιστορικού αφιερώματος, εκφράζουν την ευαρέσκεια τους, για τις πολύτιμες συμβουλές και τις διορθώσεις στην Δρ. Αθηνά Κονταλή, διδάσκουσα της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
[17] www.apostoliki-diakonia.gr «Το κρυφό σχολείο, μύθος ή πραγματικότητα»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου