Ελληνες καλλιτέχνες και το «ταμπού» της πίστης

 Φωτογραφία του Στράτου Καλαφάτη από το εξώφυλλο του βιβλίου του «Αθως - Τα χρώματα της πίστης» (Αγρα, 2014 - β΄ αναθεωρημένη έκδοση 2018).

 Ελληνες καλλιτέχνες και το «ταμπού» της πίστης

Με αφορμή την εκδήλωση της «Γαλιλαίας», άνθρωποι της τέχνης μιλούν για την πνευματική τους σχέση με την ορθόδοξη παράδοση

Δημήτρης Ρηγόπουλος

Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία «Υou can count on me» (Στηρίξου πάνω μου), αυτό το μικρό κινηματογραφικό αριστούργημα του Κένεθ Λόνεργκαν από το μακρινό πια 2000, όπου ο πάστορας Ρον (τον οποίο συμπτωματικά υποδύεται ο ίδιος ο σκηνοθέτης) προσπαθεί να «κινητοποιήσει» πνευματικά τον «παραστρατημένο» και άθεο Τέρι (Μαρκ Ράφαλο) με μια φαινομενικά πολύ γενική ερώτηση: «Τέρι, πιστεύεις ότι η ζωή σου είναι σημαντική;» Ο Τέρι αιφνιδιάζεται, σαστίζει, απαντάει σπασμωδικά. Μέχρι που οι άμυνές του χαλαρώνουν:

«Δεν ξέρω, πολλά από αυτά που λες με αγγίζουν πραγματικά, Ρον. Οπως αυτά που μας έλεγαν όταν ήμασταν παιδιά… Αλλά δεν θέλω να πιστέψω κάτι ή να μην το πιστέψω γιατί μπορεί να περνάω μια δύσκολη περίοδο. Θέλω να το πιστέψω γιατί θεωρώ ότι είναι αλήθεια ή όχι… Θα ήθελα να πιστεύω ότι η ζωή μου είναι σημαντική… Ή ότι συνδέεται με κάτι σημαντικό…»

– «Λοιπόν, δεν υπάρχει τρόπος να πιστέψεις χωρίς να είσαι υποχρεωμένος να το αποκαλείς Θεό, ή θρησκεία ή οποιονδήποτε άλλο όρο τον οποίο αποστρέφεσαι;»

– «Ναι. Το πιστεύω αυτό».

Οταν είχα πρωτοδιαβάσει για την εθελοντική εμπλοκή της Ολιας Λαζαρίδου και της Αμαλίας Μουτούση στο έργο της «Γαλιλαίας», της πρώτης Μονάδας Ανακουφιστικής Φροντίδας στην Ελλάδα, που ιδρύθηκε το 2010 στα Σπάτα από τον μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαο, είχα αναρωτηθεί τι σχέση μπορεί να έχουν δύο χειραφετημένες, φιλελεύθερες γυναίκες του θεάτρου με μια πρωτοβουλία από τα σπλάχνα της Εκκλησίας.

Την Τρίτη 24/5, στο Μέγαρο Μουσικής, η Ολια Λαζαρίδου και η Αμαλία Μουτούση υποδέχονται στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών 36 συναδέλφους τους που συνεισέφεραν στο «Αναγνωστικό της Γαλιλαίας»· ιδρύθηκε από τις δύο ηθοποιούς την περίοδο της πανδημίας για την οικονομική στήριξη του έργου της μονάδας και σύντομα πλαισιώθηκε από μια ομάδα σπουδαίων συναδέλφων τους. Το «Αναγνωστικό της Γαλιλαίας» (https://toanagnostikotisgalilaias.gr), μου εξηγούν, περιλαμβάνει ηχογραφημένες αναγνώσεις λογοτεχνικών κειμένων από ηθοποιούς, άλλους καλλιτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους που προσφέρθηκαν να διαβάσουν αφιλοκερδώς για τη στήριξη της πρωτοβουλίας. Στην εκδήλωση της ερχόμενης Τρίτης δεν θα διαβάσουν μόνο αγαπημένα μας ποιήματα, αλλά θα τραγουδήσουν και θα παίξουν μουσική αφιλοκερδώς. «Η “Γαλιλαία” είναι ένα έργο αγάπης και προσφοράς του μητροπολίτη Νικόλαου που εμείς το είδαμε να φτιάχνεται από κοντά, από την πρώτη στιγμή, κομματάκι κομματάκι, και ψάχναμε να βρούμε τον τρόπο να εμπλακούμε και να συμμετέχουμε σ’ αυτό πιο ενεργά. Το “Αναγνωστικό της Γαλιλαίας” γεννήθηκε μέσα στο Διαδίκτυο και τώρα βγαίνει έξω, στον κόσμο. Ολοι αυτοί οι καλλιτέχνες που θα βρεθούν μαζί μας στο Μέγαρο Μουσικής στέκονται με συγκινητική προθυμία δίπλα μας και στηρίζουν αφιλοκερδώς με την παρουσία τους τη “Γαλιλαία”, ένα χώρο που προσπαθεί να απαλύνει την πιο ιερή και την πιο δύσκολη ώρα του ανθρώπου: τη στιγμή που αποχαιρετά τη ζωή».

«Νομίζω ότι αν κάποιος δεν πει ότι καθημερινά παλεύει με την απιστία του, δεν λέει την αλήθεια», τονίζει στην «Κ» η Ολια Λαζαρίδου.

Η «Γαλιλαία» προσφέρει δωρεάν ανακουφιστική φροντίδα σε συνανθρώπους μας που νοσούν από καρκίνο ή από τη νόσο του κινητικού νευρώνα (ALS) και οι οποίοι βρίσκονται συνήθως σε τελικό στάδιο της ζωής τους. Ρωτάω ευθέως την Ολια Λαζαρίδου για τη δική της σχέση με την Ορθοδοξία, για το δικό της ταξίδι που την οδήγησε έως εδώ: «Οταν κάποιος είναι καλλιτέχνης, αγαπά, βρίσκεται κοντά στην ποίηση», μου λέει με τον αφοπλιστικά δικό της τρόπο. «Είναι πολύ πιθανό αυτή του η αγάπη να τον οδηγήσει κάποτε κοντά στην απόλυτη ποίηση που είναι για εμένα η πίστη». Της επισημαίνω ότι όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες ακολουθούν παρόμοια μονοπάτια, δρόμους που πριν από λίγα χρόνια έμοιαζαν αδιάβατοι και ξένοι για τον κόσμο της τέχνης. «Δεν ξέρω πραγματικά τι να σας πω, πέραν του ότι είναι ίσως φυσικό, σε μια εποχή που η πολιτική και οι ιδεολογίες εκπνέουν και ευτελίζονται, άνθρωποι που έχουν υπαρξιακές αγωνίες να οδηγηθούν στην πνευματικότητα· στο κέντρο της ψυχής, δηλαδή εκεί που δίνεται κυρίως η μάχη φωτός και σκότους». Επομένως, τη ρωτάω, το να περπατήσεις αυτούς τους δρόμους ως ενήλικος υποδηλώνει την ύπαρξη μιας εσωτερικής μάχης· γιατί ένας άνθρωπος χωρίς ψυχικές σκοτούρες να έχει παρόμοιες αναζητήσεις; Η απάντησή της έρχεται ήρεμα, ένα λακωνικό απόσταγμα προσωπικής σοφίας: «Σίγουρα αν δεν διψάς δεν έχεις κανένα λόγο να ψάξεις για νερό…» Τότε, μήπως μιλάμε για μια πιο «δυνατή», μια πιο «συνειδητή» πίστη; «Τώρα για δυνατή και συνειδητή πίστη δεν ξέρω. Εμπιστοσύνη, ναι. Αλλά νομίζω ότι αν κάποιος δεν πει ότι καθημερινά παλεύει με την απιστία του, δεν λέει την αλήθεια».

Για την Αμαλία Μουτούση το μονοπάτι ήταν διαφορετικό. Η σχέση της με την ορθόδοξη πίστη ξεκίνησε στην εφηβεία, τα καλοκαίρια στις Κυκλάδες, όταν ήταν 13-14 ετών. «Ο πατέρας μου είχε σπίτι στη Σχοινούσα και πηγαίναμε τα καλοκαίρια και γύρισα σιγά σιγά όλες τις Μικρές Κυκλάδες και τις αγάπησα. Μονοπάτια που περπάταγα μέσα σε κατσάβραχα, σχίνους, στάχυα, καυτό ήλιο, μύριζε θυμάρι και κάπου στο πουθενά πάντα ένα ξωκκλήσι. Ενα κλειδί κάτω από μια πέτρα και έμπαινα. Δεν ήξερα τι θα πει να προσεύχομαι (όχι ότι τώρα ξέρω), αλλά αυτό έκανα νομίζω. Μετά, όταν ενηλικιώθηκα και η ζωή μου έγινε έντονη και δημιουργική και ταραχώδης και νόμιζα ότι είμαι το κέντρο του κόσμου, έψαχνα αυτό το… άβατο, αυτή τη διαφυγή της ψυχής μου – μέσα στην πόλη. Κι άρχισα να μπαίνω σε εκκλησίες. Πότε μόνη μου, πότε με κόσμο, πότε σε ώρες Θείας Λειτουργίας ή και όχι. Κι έχω από τότε κάποιες αγαπημένες εκκλησίες στην Αθήνα. Κι όταν πια “μεγάλωσα” αρκετά, η αδελφική μου και αγαπημένη μου φίλη, η Ολια Λαζαρίδου, σε μια περιοδεία καλοκαιρινή που κάναμε με το Εθνικό Θέατρο και που τότε δεν ήμασταν ακόμα φίλες, με είδε τυχαία χωμένη σ’ ένα εκκλησάκι σε κάποια εξοχή, κάπου κοντά στη Λαμία νομίζω. Την επόμενη μέρα στο πούλμαν μού μίλησε για τον πνευματικό της. Και γύρισα Αθήνα και πήγα. Από τότε είμαι πιστή σ’ αυτή τη σχέση και ευγνώμων στον Θεό για όλα αυτά και για πολλά άλλα».

Η Αμαλία Μουτούση και η Ολια Λαζαρίδου δημιούργησαν το «Αναγνωστικό της Γαλιλαίας» μέσα στην πανδημία, έχοντας τη γενναιόδωρη στήριξη πολλών συναδέλφων τους. [ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΣ]

Το «ψυχικό γονίδιο»

Στην εκδήλωση της Τρίτης θα δώσει το «παρών» και η τραγουδοποιός Μελίνα Τανάγρη. Αλήθεια, πώς ένας καλλιτέχνης με τη δική της πορεία και διαδρομή ανακαλύπτει την ορθόδοξη παράδοση και πίστη; Πρώτα απ’ όλα, μου ξεκαθαρίζει, η καλλιτεχνική ευαισθησία δεν οδηγεί στην ευαισθησία της πίστης. «Θα έλεγα μάλιστα ότι το τροφαντό “εγώ” του καλλιτέχνη, απαραίτητο για τη δημιουργία και την επιβίωσή του, μπορεί να γίνει εμπόδιο. Επομένως, κοσμοπολίτης ή καθηλωμένος, διανοούμενος ή αμόρφωτος, δεν έχει σημασία. Μερικοί άνθρωποι διαθέτουν ένα “ψυχικό γονίδιο” που αφήνει δίοδο ανοιχτή στον κόσμο του αόρατου». Τη ρωτάω αν νεότερη φλέρταρε ποτέ με πρακτικές άλλων δογμάτων (ινδουισμός, βουδισμός κ.λπ.). «Ναι, έχω χρησιμοποιήσει άλλες πρακτικές, πολύτιμες για να καθαρίσει ο κήπος μου από τα ζιζάνια και τα παράσιτα, μήπως κάποια στιγμή αξιωθώ την αγάπη του. Με την Ορθοδοξία και την ομορφιά της οι περισσότεροι μεγαλώσαμε, κάτι μένει και από το βάθος φέγγει έτσι κι αλλιώς…».

«Το Αναγνωστικό της Γαλιλαίας» – 36 καλλιτέχνες ενώνουν τη φωνή τους για την υποστήριξη της Μονάδας Ανακουφιστικής Φροντίδας «Γαλιλαία», στις 24 Μαΐου στο Μέγαρο Μουσικής (Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, 8.30 μ.μ.). Συμμετέχουν, ανάμεσα σε άλλους: Χαρούλα Αλεξίου, Γρηγόρης Βαλτινός, Ακύλλας Καραζήσης, Kατερίνα Λέχου, Μαρία Ναυπλιώτου, Νίκος Ξυδάκης, Μιχάλης Οικονόμου, Μελίνα Τανάγρη, Λυδία Φωτοπούλου, Βασίλης Χαραλαμπόπουλος κ.ά. Η σκηνοθετική επιμέλεια είναι του Γιώργου Νανούρη. Ολα τα έσοδα θα διατεθούν για την οικονομική ενίσχυση της ΜΑΦ «Γαλιλαία».

«Μαθαίνω να συγχωρώ και να μην μπερδεύω τον Θεό με τους ανθρώπους»

Ο ηθοποιός Μιχάλης Οικονόμου (γνωστός σε ένα ευρύτερο κοινό από τη σειρά της ΕΡΤ «Τα καλύτερά μας χρόνια»), επίσης κοινωνός της πρωτοβουλίας του «Αναγνωστικού της Γαλιλαίας», έχει ένα επιπλέον ενδιαφέρον γιατί ως ανοικτά ομοφυλόφιλος και ως γονιός ενός αξιαγάπητου παιδιού που έχει υιοθετήσει ο σύντροφός του, έρχεται πολλές φορές αντιμέτωπος με μια οιονεί «αντίφαση»: να «υπερασπίζεται» έναν θεσμό που συχνά δεν του αναγνωρίζει το δικαίωμα να είναι ο εαυτός του. Η ιστορία του παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον.

Ο Μιχάλης Οικονόμου είναι επίσης κοινωνός της πρωτοβουλίας «Το Αναγνωστικό της Γαλιλαίας».

«Οι γονείς μου πιστεύουν στον Θεό, δεν ήταν ποτέ όμως της εκκλησίας. Από μικρό παιδί δεν μου άρεσε το ποδόσφαιρο ή το μπάσκετ, ήμουν σχετικά συνεσταλμένος. Από μόνος μου πήγα στο κατηχητικό σχολείο για να γνωρίσω ανθρώπους που ίσως είναι πιο κοντά στα χνώτα μου, κάτι που συνέβη. Εκεί έμαθα τις βασικές αρχές της πίστης, αλλά και απέκτησα και κάποια μπλοκαρίσματα ως άνθρωπος». Αργότερα, λίγο μετά το Λύκειο και όταν πέρασε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού, άρχισε να απομακρύνεται από την εκκλησία. «Ανακάλυπτα τη σεξουαλικότητά μου και νόμιζα πως δεν είναι αποδεκτή και συμβατή με έναν τέτοιο δρόμο, με βάση όσα άκουγα από ανθρώπους της εκκλησίας, αλλά δεν είχα και κανένα σκοπό να την αλλάξω. Αυτό με πλήγωσε αρκετά, και η σχέση με τον Θεό πέρασε σε μια φάση μνησικακίας, ενοχής, και περιπλάνησης… Επρεπε λοιπόν να περάσουν σχεδόν 15 χρόνια, να πιάσω έναν προσωπικό συναισθηματικό πάτο, για να μου έρθει έμφυτη η ανάγκη να ξαναβρώ μια σχέση με τον Θεό, που να με σηκώσει από εκεί που ήμουν».

Η πρώτη του κίνηση ήταν ένα ταξίδι στο Αγιον Ορος. «Εκεί ηρέμησα, αφουγκράστηκα μέσα μου και άρχισα να ξαναπιάνω επαφή. Ημουν σε μια διχάλα: ή θα έπαιρνα τον δρόμο της απελπισίας, ή τον δρόμο της πίστης και του φωτός, και διάλεξα το δεύτερο. Μεσολάβησαν βέβαια και κάποιοι φωτεινοί άνθρωποι, που μου έδειξαν πως δεν χρειάζεται να αλλάξω τη φύση μου για να πιστεύω στον Θεό και ότι εκείνος με δέχεται όπως είμαι, και μου ζητάει να είμαι κοντά του και να κάνω αυτό το λίγο που μπορώ και τα υπόλοιπα τα αναλαμβάνει αυτός, γιατί είναι Θεός αγάπης. Από τότε ξαναγύρισα και στην εκκλησία, έχω πνευματικό, κάτι που έψαξα αρκετά για να βρω ώστε να ταιριάζουν τα χνώτα μας, και παλεύω κάθε μέρα να παραδίνομαι με εμπιστοσύνη στα χέρια του Θεού. Αλλοτε το χάνω, άλλοτε το βρίσκω, άλλοτε μνησικακώ με τους ανθρώπους της εκκλησίας γιατί με πληγώνουν τα λόγια τους, άλλοτε μαθαίνω να συγχωρώ και να μην μπερδεύω τον Θεό με τους ανθρώπους, είναι ένα κρυφτό που ποτέ δεν σταματάει». Εχει ο ίδιος αισθανθεί σαν τη «μύγα μέσα στο γάλα», κινούμενος σε κοινότητες ανθρώπων που συνήθως είναι επιφυλακτικοί με ανάλογες διαδρομές; «Ναι, αλλά η σχέση με τον Θεό είναι προσωπική· αν δεν ήταν θα μιλούσαμε απλά για μια δύναμη, χυμένη στο σύμπαν· ενώ εμένα αυτό που με συναρπάζει είναι το ότι ο κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει μια μοναδική σχέση μαζί του, η οποία μπορεί να τον μεταμορφώσει και να τον συμφιλιώσει με τον ίδιο τον εαυτό του αλλά και τους ανθρώπους γύρω του. Και αυτή η προσωπική υπόθεση, είναι πέρα από το τι θα πει ο κόσμος».

Πηγή: Καθημερινή