«Γυναικοκτονία» Το νέο τεύχος της «Σύναξής» (αρ. 165)

«Γυναικοκτονία»

Το νέο τεύχος της «Σύναξής» μας (αρ. 165), με το οποίο και ξεκινάμε το 42ο έτος της.

Παραθέτω το ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ και στη συνέχεια τα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

(το εξώφυλλο το κοσμεί έργο του Γιώργου Ξανθόπουλου).

……………………

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο

Μέρες αγριάδας οι μέρες μας. Ολόκληρος ο κόσμος κατακλύζεται από ποικίλα και απανωτά τσουνάμι αγριότητας σε όλα τα μέτωπα, και έξω μας και μέσα μας. Από τη μια, άνθρωποι υφίστανται μια κόλαση μίσους που ξεχύνεται εναντίον της ζωής, της χαράς και της ελευθερίας τους. Και από την άλλη, άνθρωποι ζουν την κόλαση επειδή οι ίδιοι γοητεύονται από το μίσος, περνούν τις αλυσίδες του στα ίδια τους τα χέρια και με αυτά πνίγουν ό,τι διανοηθούν να διαφεντέψουν. Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, οι ανείπωτες ταλαιπωρίες της ανθρωπότητας μέσα από τους αιώνες, δεν κάνουν τον σημερινό άνθρωπο αυτομάτως σοφότερο. Το μίσος έχει ιδιαίτερη δύναμη να σαγηνεύει, και κάθε γενιά, μαζί με την συσσωρευμένη γνώση, ίσταται και ενώπιον βασικών στοιχημάτων του ανθρώπου σαν να ‘ναι η πρώτη φορά. Και μάλιστα, παρ’ όλο που ο κόσμος περιλαμβάνει πολλούς κόσμους, καμιά ανθρώπινη πραγματικότητα δεν είναι αυτόνομη και περίκλειστη. Βασικά ζητούμενα, πόθοι κι απαντοχές της ανθρωπιάς θέλουν τη δική τους σάρκα και τα δικά τους οστά σε κάθε ανθρώπινη συνάφεια, μα ταυτόχρονα είναι αυτά που κάνουν την ανθρωπότητα αστερισμό και όχι ασύμπτωτες τροχιές διαττόντων.

Μέσα σε αυτή τη συγκυρία ξεσπά με εντυπωσιακή συχνότητα στις μέρες μας η ιδιαίτερη αγριότητα που έχει καθιερωθεί να ονομάζεται γυναικοκτονία. Γυναικοκτονία λέμε τη δολοφονία γυναικών, στην οποία παίζει καταλυτικό ρόλο η ταυτότητα φύλου: η γυναίκα γίνεται θύμα επειδή είναι γυναίκα, και ο δράστης γίνεται θύτης επειδή είναι άντρας [*]. Είναι φαινόμενο που ανέκαθεν φαρμακώνει τον ανθρώπινο βίο, μα δεν αρκεί το να πει κανείς ότι αυτά πάντα γίνονταν. Η σημερινή συνθήκη μας χρειάζεται να εξεταστεί, απλούστατα διότι αυτή αποτελεί το δικό μας στοίχημα, και διότι, θεολογικά, έχει καίρια σημασία η αναμέτρηση με το σήμερα (δίχως το σήμερα ο άνθρωπος είναι φάντασμα) και ο αναπροσανατολισμός του. Μακάρι να αρκούσε μια απλή και άδολη φράση: κανένας δεν μπορεί να σκοτώνει κανέναν, κανένας δεν μπορεί να βρίσκει νόημα στο μίσος. Οι άβυσσοι όμως της ανθρώπινης ψυχής και η δυναμική των κοινωνιών κάνουν αναγκαία την εξέταση - εξέταση και του έξω και του μέσα μας. Βρισκόμαστε στα σπλάχνα κοινωνιών που αγκομαχούν από απανωτές κρίσεις, μέσα σε μια κυρίαρχη ατμόσφαιρα που (πέρα από ψευδείς διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου) νοεί τον άνθρωπο ως αναλώσιμο σε κάθε επίπεδο: εργασιακό, προσωπικό, γεωπολιτικό. Οι δε άφθονες δημοσιογραφικές αναφορές στις γυναικοκτονίες δημιουργούν την αίσθηση ότι το θέμα είναι πλέον γνωστό, αλλά ακριβώς αυτή η αίσθηση αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα: ενισχύει τον περιορισμό σε μια επιφανειακή προσέγγιση και συχνά κολακεύει κανιβαλιστικές αντιδράσεις εναντίον των κανιβαλισμών – στάση αδιέξοδη, ό,τι χρειάζεται δηλαδή ώστε η μήτρα του προβλήματος ουσιαστικά να συνεχίσει να κραταιούται.

Το αφιέρωμά μας ανοίγει ο Διονύσης Σκλήρης, ο οποίος χαρτογραφεί και εξηγεί την χρήση του όρου γυναικοκτονία στην κοινωνική και ιδιαίτερα στη θεολογική συζήτηση. Στη συνέχεια η Μαρία Μίλκα και ο Χριστόφορος Αρβανίτης παρουσιάζουν λεπτομερώς τα χαρακτηριστικά, τις παραλλαγές και την θεσμική αντιμετώπιση του φαινομένου. Ο Πάνος Νικολόπουλος κατόπιν εστιάζει στην ελληνική πραγματικότητα.

Με μια παράμετρο από το δύσκολο θέμα της ερμηνείας της χριστιανικής παράδοσης καταπιάνεται η Μυρτώ Θεοχάρους. Εντοπίζει κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης όπου ο Θεός εμφανίζεται ως άντρας-σύζυγος, και εξετάζει αν και πώς αυτά τα κείμενα αναπαράγουν ανδροκρατικές αντιλήψεις της εποχής ή, αντιθέτως, διακονούν μια δυναμική που έρχεται σε ρήξη με τέτοιες αντιλήψεις. Από την άλλη, η Αικατερίνη Δροσιά, επιχειρώντας να δώσει ένα βασικό πλαίσιο για την χριστιανική οπτική, σκιαγραφεί την στάση του Ιησού απέναντι στις γυναίκες και στα κοινωνικά στερεότυπα, και ταυτόχρονα ψηλαφεί ενδεικτικά την πάλη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων με το ζήτημα. Με τη σειρά του ο Φώτης Βασιλείου διεισδύει σε βυζαντινές μαρτυρίες και καθιστά ηχηρά τα πολύτιμα συμφραζόμενα τους για την γυναικεία περιπέτεια, καθόσον οι μαρτυρίες αυτές και πάλι είναι φωνές ανδρών.

Η Σπυριδούλα Αθανασοπούλου-Κυπρίου σφυγμομετρεί τον ανδραποδισμό και την εξουθένωση της γυναίκας μέσα από θεοκρατικές αντιλήψεις, όπως αυτά αποτυπώνονται σε ένα πολύ σημαντικό δυστοπικό μυθιστόρημα που ξετυλίγεται στις βορειοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες. Εν είδη αντιστίξεως ο Νίκος Μανωλόπουλος εξετάζει πώς μπορούν οι πιστοί και οι πιστεύουσες κοινότητες να σταθούν με αδιάφθορα ευαγγελικά κριτήρια απέναντι στο ζήτημα. Έπειτα η Νίκη Παπαγεωργίου μας μεταφέρει στην Ινδία, η οποία εμβληματικά κατέχει ένα φρικαλέο προβάδισμα στις γυναικοκτονίες και στην εκτροφή τους από μακραίωνα πολιτισμικά δεδομένα. O Κωνσταντίνος Εμμανουηλίδης, τέλος, ενισχύει την διαύγαση του ανθρώπινου ψυχισμού, των διαδρομών του και του τανύσματός του μεταξύ ευθύνης και αιχμαλωσίας στα σκοτάδια της βίας –και ειδικότερα της γυναικοκτονίας– σήμερα.

Το τεύχος αυτό προστίθεται σε μια μακρά σειρά αφιερωμάτων και κειμένων της Σύναξης, σχετικά με την θέση της γυναίκας, τα φύλα, τον γάμο, τον θεσμό των διακονισσών κ.ά. Είναι προσπάθεια ενός ακόμη βήματος σε μια κριτική και στοχαστική πορεία που φαίνεται να αξίζει τον κόπο – και απαιτεί κόπο.

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

[*] Αντίστοιχα, ο σύγχρονος όρος «πατριαρχία» δηλώνει την ανδρική κυριαρχία σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής και κοινωνικής οργάνωσης.

..............................................

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
- ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ, «Ὥσπου μονάχη της νὰ τὸ θελήσει».
- ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΚΛΗΡΗΣ, «Ἔχει θεολογικὸ περιεχόμενο ὁ ὅρος «“γυναικοκτονία“;».
- ΜΑΡΙΑ ΜΙΛΚΑ - ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ, «Γυναικοκτονία: ἡ κορύφωση τῆς βίας κατὰ τῶν γυναικῶν».
- ΠΑΝΟΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, «Ποιά εἶναι ἡ σημερινὴ Ἑλληνίδα ποὺ ὑφίσταται βία;»
- ΜΥΡΤΩ ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ, «Ὁ Θεὸς ὡς σύζυγος στὰ κείμενα τῶν προφητῶν καὶ οἱ ἑρμηνευτικὲς δυσκολίες».
- ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΔΡΟΣΙΑ, «Ἔμφυλες διακρίσεις στὴν Καινὴ Διαθήκη καὶ τὸ παράδειγμα τοῦ Ἰησοῦ».
- ΦΩΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, «Διαμεσολαβημένες κραυγές».
- ΣΠΥΡΙΔΟΥΛΑ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΥΠΡΙΟΥ, «Ἱερὴ νομιμότητα τῆς ἔμφυλης βίας καὶ θεϊκὴ ἀντίσταση».
- ΝΙΚΟΣ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ, «Ἂν εἶσαι πλάι μου μπορῶ τὸν ἥλιο νὰ ἀντικρίσω, νὰ μὴν ξαναγυρίσω σὲ τόπο σκοτεινό».
- ΝΙΚΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, «Οἱ χαμένες γυναῖκες».
- ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗΣ, «Η βία στὰ ζευγάρια σήμερα».
- Τὸ δεύτερο μεγάλο Συνέδριο τῆς ΙΟΤΑ.
- Ἰωάννης Ζηζιούλας (1931-2023).
- ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, «Ἕνας «τάφος τοῦ Χριστοῦ» στὴν Ἰαπωνία».
- ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ: Γράφουν οι Σάββας Μιχαήλ, Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Κυριακούλα Παπαδημητρίου, Ελένη Ζάζαρη, Φώτιος Τσώνης, Γιώργος Καπετανάκης, Διονύσιος Σκλήρης, Δημήτριος Β. Γόνης.