«Δημοκρατία» Το νέο τεύχος της «Σύναξής» (αρ. 172).

«Δημοκρατία»

Το νέο τεύχος της «Σύναξής» μας (αρ. 172).

Παραθέτω το ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ και στη συνέχεια τα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.

[Το εξώφυλλο: έργο Γιώργου Μελάτου].

………………………………

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο

Το τεύχος μας ετούτο συζητά για την δημοκρατία από την σκοπιά της θεολογίας. Η συζήτηση αυτή είναι εγχείρημα που έχει ιδιαίτερες προϋποθέσεις και χρειάζεται διευκρινίσεις.
Μέσα στις διάφορες εννοιολογήσεις της σύγχρονης δημοκρατίας, θεμελιώδες φαίνεται το εξής: η αναγνώριση ότι τον αποφασιστικό λόγο για τον κοινό βίο τον έχει η ανθρώπινη κοινότητα, στης οποίας την θέσμιση και τον προσανατολισμό έχει κορυφαία σημασία η κρίση και η ευθύνη κάθε ανθρώπου, νοούμενου ως πολίτη. Είναι βεβαίως σαφές ότι η δημοκρατία υπό την κυρίαρχη μορφή της, την κοινοβουλευτική αντιπροσωπευτική, είναι πολίτευμα σχετικά πρόσφατο, κατ’ εξοχήν νεωτερικό διαμόρφωμα του δυτικού κόσμου.
Εδώ λοιπόν, πρέπει να επισημανθούν δύο πράγματα:
Αφ’ ενός ότι τα χαρακτηριστικά εκείνα της δημοκρατίας, τα οποία συν-υφαίνουν την υπεύθυνη συνύπαρξη με την σπουδαιότητα του ανθρώπινου προσώπου, φέρνουν την δημοκρατία εξαιρετικά κοντά σε βασικά αξιώματα της χριστιανικής θεολογίας και σε πολλά ζητούμενα του εκκλησιαστικού γεγονότος.
Αφ’ ετέρου ότι η χριστιανική αντίληψη έχει συμβάλει στην διαμόρφωση ιδεών και όρων για την ανάδυση της σύγχρονης δημοκρατίας, μολονότι η καθιέρωση της δημοκρατίας ως πολιτεύματος συνάντησε εν πολλοίς το ξάφνιασμα και την αντίθεση πολλών Εκκλησιών [1]. Προδήλως αντίφαση, αλλά ιστορική πραγματικότητα, και για μας ένα από τα διερευνητέα. Το σήμερα είναι το σπίτι μας, και οφείλουμε να νοιαστούμε, μακάρι γόνιμα, ώστε το πολύτιμο της δημοκρατίας να βαθαίνει και τα ελλείμματα να θεραπεύονται (αντί να χλευάζονται στρεψόδικα –το βλέπουμε στις μέρες μας κι αυτό– ως θρυαλλίδες τάχα ασυδοσίας).
Η δημοκρατία χρειάζεται αδιάκοπα να αναστοχάζεται τον ίδιο της τον εαυτό [2], ώστε να συνδαυλίζει την συμμετοχή, να μην εκφυλίζεται σε αιρετή ολιγαρχία και να μην γίνεται αδειανό πουκάμισο (π.χ. πολιτικά δικαιώματα ορφανά από κοινωνική δικαιοσύνη, αναιρούνται στην πράξη). Και οι χριστιανοί καλούνται να συμβάλλουν στην προκοπή της, επειδή η ίδια τους η ταυτότητα τούς ζητά να νοιάζονται για κάθε εικόνα του Χριστού (δηλαδή για κάθε άνθρωπο ανεξαιρέτως), κι όχι μονάχα για τα δίκαια της κοινότητάς τους συντεχνιακώ τω πνεύματι. Και ταυτόχρονα η χριστιανική κοινότητα οφείλει να είναι έτσι συγκροτημένη, ώστε να αποτελεί εμπράγματη φανέρωση αυτών που η ίδια κριτικά ζητά από την κοινωνία [3]. Και να χαράσσουν (οι χριστιανοί) την πορεία τους συνομολογώντας άφοβα ότι έχουν να μετανιώνουν για πολλές αμαρτίες πολλών καιρών, όποτε δηλαδή λησμόνησαν την παράδοση των μαρτύρων και έγιναν ομοτράπεζοι αυταρχικών καθεστώτων...
Το αφιέρωμά μας λοιπόν το ανοίγει ο π. Αντώνιος Πινακούλας πατώντας στην ιστορία, ανιχνεύοντας χριστιανικές συμβολές στην διαμόρφωση της σύγχρονης δημοκρατίας και αναδεικνύοντας προτάγματα, τα οποία οι ίδιοι οι χριστιανοί χρειάζονται να παίρνουν στα σοβαρά. Ο Νίκος Μανωλόπουλος παρουσιάζει την κοινωνική πορεία προς τις μορφές της νεωτερικής δημοκρατίας, οι οποίες εξηγούν την πληθύ εννοιολογήσεών της και θέτουν ζητήματα για την στάση των εκκλησιαστικών κοινοτήτων. O δε Δημήτριος Μόσχος φωτίζει την πολύχρονη βυζαντινή διαδρομή, η οποία και συνέβαλε ιδιότροπα στις μακρές ζυμώσεις προς την ανάδυση της δημοκρατίας.
Tα επόμενα κείμενα χαρτογραφούν και ερμηνεύουν διάφορες διαδρομές σε πεδία που αφορούν το θέμα μας. Ο Σωτήρης Δεσπότης μελετά την οπτική της Καινής Διαθήκης για την πολιτική και την εξουσία, καθιστώντας σαφές πόσο πολύτιμη είναι η ανάγνωση και πίσω από στις γραμμές, δηλαδή με επίγνωση της κοινωνικο-ιστορικής συνάφειας στην οποία αρθρώνεται κάθε λόγος. Στη συνέχεια ο Νίκος Ασπρούλης εξετάζει ερμηνευτικές προσεγγίσεις του χριστιανικού δόγματος, οι οποίες διαλέγονται με τα δημοκρατικά αιτήματα, με σαφή και βασική αφετηρία το πρόσωπο και το έργο του Χριστού.
Ο Ευάγγελος Μπάρτζης συνεχίζει καταπιανόμενος με την πλούσια σύγχρονη θεολογική αντιπαράθεση για την έννοια των δικαιωμάτων. Κατόπιν η Ντράγκιτσα Τάντιτς εισφέρει την σχέση πολιτικής δημοκρατίας και εκκλησιαστικής συνοδικότητας (σχέση για την οποία επίσης δεν υπάρχει ομοφωνία) και προς τούτο παρουσιάζει μία περίπτωση από την εμπειρία της σερβικής εκκλησίας. Το κείμενο του Νταβόρ Τζάλτο εκφράζει την κατάφαση της Δημοκρατίας καταδεικνύοντας στρεβλώσεις της στον σύγχρονο κόσμο (τα κριτήριά του συναντούν κάπως όσα ανέδειξε προηγουμένως ο Σωτήρης Δεσπότης).
Τέλος, δεν είναι δυνατό να παραβλέψουμε την πλημμύρα του κυβερνοχώρου και της υπερπροηγμένης τεχνολογίας, δηλαδή την νέα πραγματικότητα η οποία αναδιατάσσει ολόκληρο τον κόσμο και εξαιρέτως τις έγνοιες για την δημοκρατία. Ο Διονύσης Σκλήρης παρουσιάζει τον μετασχηματισμό που επιφέρει στο κυρίαρχο σύστημα πραγμάτων το διαδικτυακό σύμπαν, ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης επισημαίνει τις στρεβλώσεις από την μετάλλαξη των πολιτικών προσώπων σες ψηφιακές περσόνες, και ο Αλέξανδρος Μπατάλιας θέτει καίρια ερωτήματα για την συμβατότητα δημοκρατίας και Τεχνητής Νοημοσύνης.
Καθαυτήν η πίστη σε Ιησού Χριστό θανάτω θάνατον πατήσαντα και αναστάντα, σε Πατέρα εργαζόμενο έως άρτι και σε Πνεύμα πανελεύθερο, γεννά την εσχατολογική ελπίδα η οποία προσανατολίζει την πράξη εδώ και τώρα. Αυτό είναι πρόσκληση σε στάση κριτική, τόσο προς τις δομές του κόσμου, όσο και προς την ίδια την Εκκλησία, ώστε αυτή να μην απολιθώνεται, αλλά να ‘χει το φιλότιμο της άσκησης στο να γίνεται αυτό που οφείλει να είναι. «Κράτα στον νου σου Κύριε την Εκκλησία σου», λέει το πολύτιμο πρωτοχριστιανικό κείμενο της Διδαχής, «ώστε να την ελευθερώσεις από κάθε τι φαύλο, και να την ολοκληρώνεις μέσα στην αγάπη σου».[4]
Σημειώνουμε ότι το παρόν αφιέρωμα είναι ουσιαστικά το πρώτο εκ δύο μερών. Προγραμματίζουμε, το μεθεπόμενο τεύχος (Ιουνίου) να εξετάσει την σχέση Μεταπολίτευσης (1974 και εξ.) και ελλαδικής Εκκλησίας

Θ.Ν.Π.

[1] Πρβλ. Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Ζαν Μαριταίν: Χριστιανική πίστη και δημοκρατία», Θρησκεία και πολιτική, Άρτος Ζωής, Αθήνα 2016, σσ. 281-282. John P. Burgess, «Democracy as Theological Dilemma for Historically Orthodox Nations», Journal of Church and State 64.1 (2020), σσ. 3–23.
[2] Βλ. Frédéric Worms, Οι χρόνιες παθήσεις της δημοκρατίας (μτφρ. Γιώργος Φαράκλας), Πόλις, Αθήνα 2018, σσ. 147-152. «Οι αντίπαλοι της δημοκρατίας σήμερα δεν θέλουν να την αντικαταστήσουν με τον ολοκληρωτισμό, αλλά να την μεταβάλουν σε τυραννία από μέσα» (σ. 252).
[3] Βλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Δημοκρατία, κοινωνία και η ευθύνη της θεολογίας», ΕλθΕ 3.1 (2020), σσ. 157-164.
[4] Διδαχή 10: 4: «Μνήσθητι κύριε της εκκλησίας σου του ρύσασθαι αυτήν από παντός πονηρού και τελειώσαι αυτήν εν τη αγάπη σου».

.............................................................

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

- π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΙΝΑΚΟΥΛΑΣ, «Δημοκρατία καὶ ἀγάπη».
- ΝΙΚΟΣ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ, «Ὁ Χριστιανισμὸς σὲ καιροὺς δημοκρατικούς».
- ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΜΟΣΧΟΣ, «Δημοκρατία καὶ Βυζάντιο».
- ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΕΣΠΟΤΗΣ, «Καινὴ Διαθήκη καὶ πολιτική».
- ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΣΠΡΟΥΛΗΣ, «Πόσο δημοκρατικὴ εἶναι τελικὰ ἡ Ὀρθοδοξία;».
- ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΠΑΡΤΖΗΣ, «Ἡ ἀντίδραση στὴ νεωτερικότητα καὶ οἱ «ἀόρατοι» αὐτοῦ τοῦ κόσμου».
- ΝΤΡΑΓΚΙΤΣΑ ΤΑΝΤΙΤΣ-ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, «Γιὰ τὴν κληρικολαϊκὴ συνοδικότητα».
- ΝΤΑΒΟΡ ΤΖΑΛΤΟ, «Ἀπὸ τὴν σκοπιὰ μιᾶς “χριστιανικῆς ἀναρχίας”».
- ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΚΛΗΡΗΣ, «Δημοκρατία καὶ ψηφιακὴ τεχνολογία σήμερα».
- ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗΣ, «Ἀπὸ τὸ πρόσωπο στὴν περσόνα».
- ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΤΑΛΙΑΣ, «Τεχνητὴ Νοημοσύνη καὶ Δημοκρατία».
- ΙΩΑΝΝΑ ΛΑΜΠΡΑΚΙΔΟΥ & ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΚΑΤΣΑΓΩΝΗΣ, «Ἡ πίστη καὶ ὁ ἔρωτας στὸ ἔργο τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ καὶ στὰ τραγούδια τοῦ Φαμπρίτσιο ντὲ Ἀντρέ».

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ:
Γιώργος Μπάρλας (για το βιβλίο: Σταῦρος Ζουμπουλάκης, ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ), Θανάσης Ν. Παπαθανασίου (για το: Γιάννης Κυριακίδης Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. Πῶς ἡ ἀκαδημαϊκὴ γνώση στηρίζει τὸ παγκόσμιο ταξικὸ σύστημα. Ἁπὸ τὴν ἐθνογραφία τῆς θρησκείας στὴ Δυτικὴ Ἁφρική, στὴν ἀνθρωπολογία τοῦ σύγχρονου κόσμου»), Κυριάκος Μαργαρίτης (για το: Δημήτρης Ἁγγελής, ΣΚΙΤΣΑ ΔΡΟΜΩΝ ΚΙ ΕΝΑΣΤΡΗΣ ΝΥΧΤΑΣ), Κυριακή Τριανταφυλλίδου (για το: Βάσω Γώγου, Ἁπόστολος Μπάρλος, Νίκος Τσιρέβελλος, Χρῆστος Φραδέλλος, ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ. Διδακτικὲς διαδρομὲς γιὰ τὴν ἀνάσχεση τῆς βίας, τοῦ φανατισμοῦ καὶ τῆς μισαλλοδοξίας), Χριστίνα Κολοβού (για το: Η ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΛΑΥΡΑΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ. ΔΙΑΚΟΣΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821-2021»).
ΕΝΘΕΤΑ ΤΕΧΝΗΣ:
Έρικ Βάρντεν, «Άγιος Όλαφ».