Ψηφιακό εργαλείο βασισμένο σε τεχνητή νοημοσύνη - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Η πρόσφατη πρωτοβουλία της Ιεράς Μητρόπολης Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας να δημιουργήσει ένα ψηφιακό εργαλείο βασισμένο σε τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα ενδιαφέρον και πρωτοποριακό βήμα για τα εκκλησιαστικά δεδομένα της Ελλάδας. Στον πυρήνα του εγχειρήματος βρίσκεται η επιθυμία να φέρει κοντά τον σύγχρονο άνθρωπο με τον λόγο του Θεού, αξιοποιώντας τα εργαλεία της εποχής του.

Αναμφισβήτητα, τα θετικά στοιχεία μιας τέτοιας προσπάθειας είναι πολλά. Η δυνατότητα εύκολης πρόσβασης σε κείμενα της Αγίας Γραφής, των Πατέρων της Εκκλησίας, σε ερμηνευτικά και λειτουργικά σχόλια μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη θρησκευτική εκπαίδευση και κατήχηση. Η τεχνητή νοημοσύνη δύναται να βοηθήσει ερευνητές, θεολόγους, εκπαιδευτικούς, κληρικούς, αλλά και απλούς πιστούς να αναζητούν εύκολα βιβλικά αποσπάσματα, να συγκρίνουν ερμηνείες, να κατανοούν γλωσσικές δυσκολίες ή ιστορικές συνθήκες. Το ίδιο το γεγονός ότι μια Ορθόδοξη Μητρόπολη πειραματίζεται με την τεχνολογία δείχνει κι έναν αναστοχασμό της Εκκλησίας απέναντι στη νεωτερικότητα — μια προσπάθεια να μιλήσει με τη γλώσσα του καιρού της, κάτι που δεν είναι καθεαυτό αρνητικό, εφόσον δεν αλλοιώνει το μήνυμα του Ευαγγελίου.

Ωστόσο, το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο η Εκκλησία μπορεί να χρησιμοποιεί ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης χωρίς να αλλοιώνεται η ποιμαντική της αποστολή. Η απάντηση, κατά την ταπεινή μου γνώμη, βρίσκεται στη διάκριση: η τεχνολογία μπορεί να υπηρετεί την Εκκλησία, όχι να την υποκαθιστά. Οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης δεν κατέχουν «πνευματικότητα»· δεν μπορούν να εισέλθουν στο βάθος της προσευχής ή της μετάνοιας. Μπορούν όμως να υποστηρίξουν τη μετάδοση της γνώσης και να βοηθήσουν τον ποιμένα να επικοινωνήσει πιο σύντομα και ακριβέστερα τον λόγο του Ευαγγελίου.

Στον Καθολικό και Προτεσταντικό χώρο βλέπουμε ήδη ανάλογες εφαρμογές. Στη Ρώμη, για παράδειγμα, το «Catholic Answers AI» λειτουργεί ως εργαλείο θεολογικής πληροφόρησης, απαντώντας σε ερωτήματα δογματικού ή ηθικού χαρακτήρα βάσει της επίσημης Κατηχήσεως της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αρκετές προτεσταντικές κοινότητες έχουν αναπτύξει «Bible bots» για κατήχηση ή μελέτη της Αγίας Γραφής, χρησιμοποιώντας τα ως βοηθήματα και όχι ως υποκατάστατα του πάστορα. Το κοινό στοιχείο όλων αυτών είναι ότι αντιμετωπίζουν την τεχνολογία ως διάκονο και όχι ως πνευματικό πατέρα.

Η πρόκληση για την Ορθόδοξη Εκκλησία έγκειται ακριβώς εδώ: πώς μπορεί να εισέλθει στον ψηφιακό χώρο χωρίς να χάσει τη θεολογική της ιδιοπροσωπία. Ο Χριστιανισμός είναι κατεξοχήν πίστη ενσαρκωμένη· ο Θεός έγινε άνθρωπος, ο λόγος έλαβε σάρκα. Η πίστη δεν είναι ιδέα, αλλά σχέση προσώπων που πραγματώνεται μέσα στο «σώμα» — στο σώμα του Χριστού, στην ευχαριστιακή κοινότητα. Αν η χρήση ενός ψηφιακού εργαλείου παραμείνει προσανατολισμένη στην υπενθύμιση αυτού του μυστηρίου, τότε η τεχνολογία λειτουργεί ως εργαλείο παιδείας και ερμηνείας της θεολογικής αλήθειας, όχι ως φορέας της θείας χάριτος. Αν όμως μετατραπεί σε υποκατάστατο των σχέσεων προσώπου, τότε κινδυνεύει να αποσιωπήσει το ουσιώδες: ότι η πίστη δεν είναι πληροφορία, αλλά σχέση, αγάπη και μετοχή στο Πνεύμα.

Η ισορροπία λοιπόν δεν βρίσκεται στο να απορρίψουμε την καινοτομία, αλλά στο να προσδιορίσουμε τη σωστή χρήση και πρακτική αξία. Ένα τέτοιο εργαλείο μπορεί να καταστεί πραγματικά χρήσιμο όταν λειτουργεί ως συμπλήρωμα της ποιμαντικής ζωής, διευκολύνοντας τη γνώση, χωρίς να αντικαθιστά την εμπειρία.

Η Εκκλησία είχε πάντοτε την ικανότητα να αγκαλιάζει τα μέσα του καιρού της χωρίς να ταυτίζεται με αυτά. Από τα χειρόγραφα των μοναχών μέχρι την εκτύπωση των λειτουργικών βιβλίων και τώρα την τεχνητή νοημοσύνη, κάθε εποχή καλεί την Εκκλησία να κηρύττει τον ίδιο Χριστό με νέα εργαλεία. Το ζητούμενο παραμένει το ίδιο: να υπηρετείται ο άνθρωπος, όχι να εξουσιάζεται από τα ψηφιακά ή τεχνολογικά μέσα.

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

***

The recent initiative of the Holy Metropolis of Nea Ionia and Filadelfeia to create a digital tool based on artificial intelligence represents an interesting and pioneering step for the ecclesiastical context of Greece. At the heart of this endeavor lies the desire to bring contemporary people closer to the Word of God by using the instruments of their own age.

Undeniably, the positive aspects of such an effort are numerous. The possibility of easy access to the texts of the Holy Scriptures, the Fathers of the Church, and interpretive and liturgical commentaries can meaningfully contribute to religious education and catechesis. Artificial intelligence can assist researchers, theologians, educators, clergy, and ordinary believers in quickly locating biblical passages, comparing interpretations, and understanding linguistic challenges or historical circumstances. The very fact that an Orthodox Metropolis experiments with technology shows a certain self-reflection of the Church in relation to modernity — an attempt to speak the language of its time, which is not in itself negative, provided that it does not distort the message of the Gospel.

Nevertheless, the key question remains: to what extent can the Church use an AI-based tool without compromising its pastoral mission? The answer, in my view, lies in discernment: technology may serve the Church, but it cannot replace her. AI applications lack “spirituality”; they cannot enter into the depths of prayer or repentance. However, they can support the transmission of knowledge and help the pastor communicate the message of the Gospel more concisely and accurately.

In the Catholic and Protestant spheres, similar applications already exist. In Rome, for instance, the “Catholic Answers AI” functions as a theological information platform, responding to doctrinal or moral questions based on the official Catechism of the Roman Catholic Church. In the United States, several Protestant communities have developed “Bible bots” for catechetical purposes or for Bible study, using them as teaching aids rather than as substitutes for the pastor. The common element among all these examples is their understanding of technology as a deacon rather than a spiritual father.

The challenge for the Orthodox Church lies precisely here: how to enter the digital space without losing her theological identity. Christianity is, by nature, an incarnational faith; God became human, and the Word took on flesh. Faith is not an idea but a relationship of persons actualized within the “body” — the Body of Christ, the Eucharistic community. If the use of a digital tool remains directed toward reminding us of this mystery, then technology can serve as an instrument of education and interpretation of theological truth, though never as a bearer of divine grace. If, however, it becomes a substitute for personal relationships, it risks silencing what is essential: that faith is not information but relationship, love, and participation in the Spirit.

The balance, therefore, does not lie in rejecting innovation, but in defining its proper use and pastoral value. Such a tool can become truly beneficial when it functions as a complement to the pastoral life of the Church, facilitating access to knowledge without replacing lived experience.

The Church has always possessed the ability to embrace the means of her time without identifying herself with them. From the handwritten manuscripts of the monks to the printing of liturgical books and now to artificial intelligence, every era calls the Church to proclaim the same Christ through new instruments. The goal remains unchanged: that humanity be served, not ruled, by technology, digital or otherwise.