Η ΑΦΑΝΗΣ ΑΓΙΟΣΥΝΗ ΤΗΣ «ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ» - ΑΘAΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

Η  ΑΦΑΝΗΣ  ΑΓΙΟΣΥΝΗ  ΤΗΣ  «ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ  ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ»

ΑΘAΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

         Θα προτάξω με νόημα και νεύμα προς κάθε κατεύθυνση την καίριας σημασίας διακριτική θέση Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου στην ανάρτηση: «Η ασκητική θέωση και η θέωση της αγάπης»- Αναστάσιος 5.9.17. «Ο μεν παρθενεύων και νηστεύων εαυτώ χρήσιμος, ο δε ελεών κοινός των ναυαγούντων λιμήν εστί, τας των πλησίον διορθούμενος πενίας και τας ετέρων λύων ανάγκας. Των δε κατορθωμάτων, εκείνα μάλιστα ευδοκιμείν είωθεν, άπερ αν προς το συμφέρον ετέροις γίνεται» - «Εκείνος που ακολουθεί την ασκητική ζωή και νηστεύει, είναι χρήσιμος στον εαυτό του, ενώ εκείνος που ασκεί την ελεημοσύνη-αγάπη- γίνεται λιμάνι για τους ναυαγούς της ζωής, αλλάζει προς το καλύτερο τις συνθήκες ζωής του φτωχού, ανακουφίζει τις ανάγκες των άλλων. Και συνήθως από τα αθλήματα - κατορθώματα - αρετές - ξεχωρίζουν ως ανώτερα εκείνα που γίνονται για το καλό των άλλων».

       Θα προτείνω σε σχολιαστές που έχουν λόγους να προτιμούν άλλες θέσεις «γνωστών ασκητών, Γερόντων και Αγίων της εποχής μας», να αναρωτηθούν αν μπορούν να έχουν την ίδια βαρύτητα οι διδαχές του Μεγάλου Πατέρα και Οικουμενικού Διδάσκαλου της Εκκλησίας με τις ευλαβείς σκέψεις αυτών.  Όταν,  ο Απ. Παύλος λέει: «Άλλη δόξα ηλίου, και άλλη δόξα σελήνης, και άλλη δόξα αστέρων, αστήρ γαρ αστέρος διαφέρει εν δόξη»- 1Κορ.15,41

      Και, στο σχολιαστή που παρέθεσε σύσταση του Αγίου προς Μοναχούς να λένε όλο το εικοσιτετράωρο την προσευχή της καρδίας του Ιησού -«Κύριε Ιησού Χριστέ … ελέησον ημάς»- ότι: Το θέμα ξεκινάει από το. «Αδιαλείπτως προσεύχεσθε» -1Θεσ. 5,17 -ερμηνευτικά γίνεται. «Είτε ουν εσθίετε, είτε πίνετε, είτε τι ποιείτε, πάντα εις δόξαν Θεού ποιείτε»- 1Κορ.10,31. Παίρνει μια ισχυρή δόση υπερβολής στο. «Μνημονευτέον γαρ Θεού μάλλον ή αναπνευστέον. Και ει οίον τε τούτο  ειπείν, μηδέ άλλο τι ή τούτο  πρακτέον», Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, επίσης Μεγάλου Πατέρα και Οικουμενικού Διδάσκαλου της Εκκλησίας. Αλλά ! Δεν είναι, «αυτό και τελειώσαμε», ως διαχέεται τελευταία ! Αποτελεί την  ατμόσφαιρα -διαρκής μνήμη και αίσθηση της παρουσίας του Θεού- μέσα  στην οποία οφείλει να ζει, να κινείται. να ενεργεί κάθε χριστιανός, όχι μόνο ο μοναχός. Δεν αναστέλλει, λοιπόν, δεν αναιρεί, δεν καλύπτει, ούτε απορροφά το χρέος της αγάπη στον πλησίον ! Αφού, αυτή αποτελεί την «ετέραν ομοίαν» -ισότιμη- με την αγάπη στο Θεό εντολή ! Και, την ταυτότητα κάθε χριστιανού-«εν τούτω γνώσονται ότι εμοί μαθηταί εστέ εάν αγάπην έχητε εν αλλήλοις» -Ιωαν,13,9. Διό και: «Όταν ποιήσητε πάντα τα διαταχθέντα υμίν, λέγετε ότι Δούλοι αχρείοι εσμέν· ότι ο οφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν»-Λουκ.17,10.

        Έρχομαι στη σημερινή, που με την ανωτέρω και μια επόμενη  αποτελούν κάτι σαν τριλογία.

     Ήταν παλιό μου εσώψυχο να γράψω κάτι για την αγιοσύνη που κάρπισε η χριστιανική οικογένεια. Να ανοίξω μια χαραμάδα στο πέπλο αφάνειας των καρπών αγιοσύνης του τρόπου ζωής του κύριου όγκου των μελών της Εκκλησίας. Των ανδρών και γυναικών που εντάσσουν τη ζωή τους στη «μικρή εκκλησία» -Χρυσόστομος- την «κατ’ οίκον εκκλησίαν» -Παύλος- στο, «μυστήριον τούτο -γάμος που- μέγα εστί, εγώ δε λέγω εις Χριστόν και εις την Εκκλησίαν» - «Εδώ κρύβεται ένα μεγάλο μυστήριο, που εγώ σας λέω ότι αναφέρεται στη σχέση Χριστού και Εκκλησίας» -Εφ.5,32.

         Θέμα αρκετά ενδιαφέρον, και για απόδοση δικαιοσύνης και για εξισορρόπηση δεδομένων και πραγμάτων, καθώς ο κύριος όγκος των χριστιανών που επιλέγει τον όχι και λίγο, ιδιαίτερα σήμερα, μαρτυρικό δρόμο της χριστιανικής οικογένειας, έχει ανάγκη από οικείο σήμα, όραμα και «λείμμα» ! Γιατί όχι, αντίβαρο στην παραίσθηση που δημιουργεί η σχεδόν αποκλειστική πλημμυρίδα του Εορτολογίου της Εκκλησίας από τον ασκητικό-μοναστικό χώρο, και, η πλησίστια με αυτήν ψευδαίσθηση ότι, για να προωθηθεί κανείς στο «καθ’ ομοίωσιν», να πάει στη Βασιλεία του Θεού, να αγιάσει, πρέπει να πάρει τα βουνά και τις ερημιές ή να κλειστεί σε μοναστήρι!

         Αλλά ! Στα όρια της Εκκλησίας, διαβάζω, «ο δρόμος που οδηγεί στην αληθινή παρθενία και τον αληθινό γάμο είναι κοινός: Η σταυρική αυταπάρνηση και η ασκητική αυτό-προσφορά» ! Τουτέστιν, η ασκητική-μοναστική και η συζυγική-οικογενειακή επιλογή κινούνται σε γραμμή παράλληλη και φυσική ακολουθία. Γιατί: «Έκαστος ίδιον έχει χάρισμα εκ Θεού, ο μεν ούτως, ο δε ούτως» -1Κορ.7,7. Συνεπώς: «Δεν ωφελεί να ερωτούμε αν ένας συγκεκριμένος άνθρωπος είναι στη μοναστική κατάσταση ανώτερος από όσο θα ήταν στην κατάσταση του γάμου και αντίστροφα. Εκείνο που οφείλουμε να ερωτούμε είναι, αν αυτός είναι κατώτερος ή όχι στο ιδικό του μέτρο αγιότητας. Το μεγαλείο -και τούτο αποτελεί το συγκεκριμένο νόημα της ταπεινώσεως- είναι να βρίσκεται κανείς στο ιδικό του μέτρο, αυτό που του έθεσε ο Θεός. Οι δυο πλαγιές του Θαβώρ, η πλαγιά της μοναστικής αγιότητας και η πλαγιά της συζυγικής αγιότητας, οδηγούν στην κορυφή, όπου ενώνονται. Και η μία και η άλλη μας εισάγουν ‘εις την κατάπαυσιν του Θεού’, ‘εις την χαράν του Κυρίου’»- Π. Ευδοκίμωφ, «Ὁρθοδοξία», σ. 395. Ή, όπως ομολογούσε κι έλεγε ένας ιερομόναχος. «Κύριος οίδε, αν ως λες είμαι καλός μοναχός. Δεν ξέρω όμως, αν στη θέση σου αξιωνόμουν να είμαι καλός σύζυγος» !

        Ένα τέτοιο γραπτό έμελλε να περιλάβει ενδεικτικά μορφές συζύγων που αγίασαν από την. και μέσα στην «κατ’ οίκον εκκλησίαν». Και, άφησαν ευδιάκριτα ίχνη χριστιανικής συζυγικής και οικογενειακής στάσης ζωής άξια και προβολής και μιμήσεως ! Ας πούμε, στο ομότιμο των προσώπων, το αμφίδρομο ψαλίδισμα και την υπέρβαση του εγώ, την αμφίδρομα θυσιαστική αγάπη, τη μετοχή στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, και απαραίτητα τη μεταστοιχείωση αυτής σε ανοιχτή και αγάπη  στον πλησίον, σε δυναμική κοινωνική προσφορά και παρουσία … Κατά τη σύσταση-εντολή: «Μανθανέτωσαν δε και οι ημέτεροι καλών έργων προϊστασθαι εις τας αναγκαίας χρείας, ίνα μη ώσιν άκαρποι» -Τιτ.3,14. Αυτά θα έδειχναν καλλιέργεια και ανάπτυξη μιας άλλης τάξεως ζωής, ατμόσφαιρας, και κατάστασης πραγμάτων. Και θα εξέπεμπαν θετικό σήμα για τον άνω προσανατολισμό και την αναφορά της χριστιανικής συζυγίας και οικογένειας !

     Λυπούμαι που εκ προοιμίου θα πω ότι, δε βράδυνα να μείνω  με το … εσώψυχό μου !

******   ***    ******

        Συγκεκριμένα. Ξεκίνησα διαβάζοντας το βιβλίο του λόγιου Αγιορείτη μοναχού Μωυσή, «Οι έγγαμοι Άγιοι της Εκκλησίας», όπου γίνεται λόγος για περίπου «τρεις εκατοντάδες εγγάμων αγίων … ιερείς και λαϊκοί, πλούσιοι και πτωχοί, πολύτεκνοι και ολιγότεκνοι, άτεκνοι και άσημοι, βασιλείς κι αγράμματοι».  Από το ολιγάριθμο ένιωσα ένα πρώτο κράτημα ! Προχώρησα σε Συναξαριστές και άλλα βιβλία, από όπου όμως δεν ένιωσα καθόλου αισιόδοξος, ότι θα βρω στοιχεία που να καλύπτουν τις ανωτέρω προϋποθέσεις αγιασμού. Βέβαια, στην περίοδο των διωγμών, όπου έχουμε μεγάλη «συγκομιδή» και ολόκληρων οικογενειών Μαρτύρων, λόγω των συνθηκών, οι συγγραφείς των Αγιολογικών κειμένων, δεν παραθέτουν στοιχεία για τη χριστιανική συζυγική και οικογενειακή τους ζωή. Περνούν κατ’ ευθείαν στη μεγαλειώδη και  κυρίαρχη πράξη του Μαρτυρίου τους, που ασφαλώς την υπερκαλύπτει και τη σφραγίζει ! Στην κατοπινή όμως ειρηνική περίοδο, που έχει αναπτυχθεί και ο Μοναχισμός, πέραν του ότι τα γραπτά δεν αναφέρουν τίποτα για τη χριστιανική τους συζυγία και οικογένεια, έχουν συνταχθεί με τρόπο που να δείχνουν ότι από πλευράς αγιασμού αυτή δικαιώνεται αποκλειστικά από, ή στο μέτρο που τελικά πέρασε σε …  μοναστική απόληξη !!

     Βρέθηκα, λοιπόν, γρήγορα μπρος σε ένα τείχος απουσίας στοιχείων ! Σαν να μην έχει παραγάγει καρπό αγιότητας η ευλογημένη από την Εκκλησία συζυγική σχέση και οικογενειακή ζωή. Το χειρότερο, σαν μην μπορεί να βγει αγιότητα από μια χριστιανική συζυγική και οικογενειακή ζωή, αν τελικά αυτή δεν περάσει σε απόληξη μοναστική! Και εδώ ο Κ. Κρουμπάχερ έριξε στο εσώψυχό μου μια τρανταχτή αρνητική βολή. «Το παχύ και δυσδιάλυτον σκότος που απλώνεται προ των οφθαλμών του παρατηρητού εις την Αγιολογίαν, ομοιάζει προς πυκνόν παρθένον δάσος εις του οποίου τας απεράντους εκτάσεις δεν εισδύει το φως του ηλίου, και εις τα άδυτά του δεν οδηγεί καμία ατραπός. Ανά παν βήμα κινδυνεύομεν να περιπλανηθώμεν εις αυτό, ενώ αι σκιαί της νυκτός ανέρχονται ήδη  εις τον ορίζοντα. Σ’ αυτό το «πυκνόν παρθένον δάσος», τα σχετικά κείμενα, ως έργα μοναχών, φυσικά δεν παραλείπουν να δείχνουν «μεγάλην προτίμησιν εις τον μοναχικόν κόσμον… Οι μοναχοί ελκύουν πολύ περισσότερον την προσοχήν, παρά οι λοιποί έγκριτοι κληρικοί, οι δε εκ λαϊκών άγιοι, εξαιρέσει του ‘χριστιανικωτάτου’ αυτοκράτορος Κωνσταντίνου του Μεγάλου … τίθενται εις όλως υστέραν μοίραν»-«Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας», τ. Α΄, σ. 185. 

       Και, μπορεί το, «εις όλως υστέραν μοίραν των εκ λαϊκών αγίων» ως ένα βαθμό να εξηγείται, όμως δε δικαιολογείται. Στοιχεία για τη χριστιανική ζωή ενός ζευγαριού δεν μπορούσε να περιμένει κανείς από κείμενα γραμμένα από μοναχούς, ανθρώπους που, και είναι έξω από την αντίστοιχη  ατμόσφαιρα, και θεωρούν όλα τα «εν τω κόσμω», δεύτερα, κατώτερα, ξένα, νεκρά γι αυτούς. Και, βλέπουν τα πράγματα αποκλειστικά από αυτό το πρίσμα, με εξαίρεση κάποιους χαρισματικούς αγίους του χώρου. Γι αυτό και πηγαίνουν κατ’ ευθείαν σ’ εκείνο που μπορούν να δουν με τα μάτια του δικού τους κόσμου, πώς και από πού πέρασαν στη Βασιλεία του Θεού. Πλην, χωρίς ίσως να το θέλουν, να το καταλαβαίνουν, ή να το επιδιώκουν, δημιουργούν πρόβλημα. Υποδηλώνουν ευδιάκριτα ότι αυτές οι συζυγίες πέρασαν στη Βασιλεία του Θεού, γιατί τελικά κατέφυγαν στη μοναστική ζωή ! Δεν πέρασαν γιατί έζησαν ως αληθινοί χριστιανοί σύζυγοι και οικογενειάρχες την «κατ’ οίκον εκκλησία» τους και αγίασαν, αλλά από μια «εύσχημη», γράφε, ενδεχομένως προσχηματική  … «ασκητική» υπέρβασή της. Ουσιαστικά όμως πρόκειται για μια όχι δυσδιάκριτη αυτό-αναίρεση του «ιδίου εκ Θεού χαρίσματός τους, ο μεν ούτως, ο δε ούτως» !

      Γι αυτό ακριβώς και τιμώνται ως Όσιοι, ως εκ μοναχών Άγιοι ! «Μνήμη του οσίου πατρός ημών Ξενοφώντος και της συμβίας αυτού Μαρίας, και των τέκνων αυτών Αρκαδίου και Ιωάννου», γράφει το Εορτολόγιο. Ήγουν, η μοναστική απόληξη έχει απορροφήσει την «κατ’ οίκον εκκλησίαν». Αναφέρομαι ενδεικτικά σ’ αυτή την περίπτωση, γιατί αν προσέξει κανείς το γραπτό Συμεών του Μεταφραστή δε θα δυσκολευτεί να διακρίνει στοιχεία και δεδομένα π.χ. χριστιανικής συζυγικής πιστότητας, αμοιβαίας αφοσίωσης, «αλλήλων τα βάρη βαστάζετε», και άλλα από αυτά που μετράει ο Χριστός στην Παραβολή της Μελλούσης Κρίσεως ως βασικά χριστιανικά αθλήματα και της συζυγικής-οικογενειακής ζωής, άγοντα εις το «καθ’ ομοίωσιν», την αγιότητα ή «θέωση» από το Γολγοθά-Σταυρό της θυσιαστικής αγάπης ! Αυτά εκμηδενίζονται, χάνονται, τα υπερκερνά, τα απορροφά η απόφαση της αμοιβαίας μοναστικής απόληξης. Τουτέστιν, δείχνεται ότι δεν αγίασαν, γιατί έζησαν κατά Χριστόν την «κατ’ οίκον εκκλησίαν» τους, αλλά γιατί τελικά καλογέρεψαν !! Και αυτό, παρότι ειδικά στην ανωτέρω περίπτωση η μοναστική απόληξη των δυο γονέων παρουσιάζεται ως εκπλήρωση ευχαριστίας του Θεού και συνακόλουθου τάματος για το γεγονός ότι βρήκαν ζώντες και μάλιστα μοναχούς τους δυο χαμένους γιούς τους !

      Οπότε, μετά τον Κ. Κρουμπάχερ, έπιασα να διαβάζω το «Αγιολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας», του Μητροπολίτη Λεοντοπόλεως Σωφρόνιου Ευστρατάδη. Δε χρειάστηκε να προχωρήσω πολύ, στη σελίδα θ΄ δέχτηκα τη χαριστική βολή. Τα Αγιολογικά κείμενα βρίσκονται κυριολεκτικά στο έλεος της αχαλίνωτης ευσεβούς φαντασίας των Συναξαριστών ! Που θα πει, κανείς δεν ξέρει τι να θεωρήσει πηγαίο και αληθινό και τι όχι. «Ποίος θα περικόψη, γράφει, της αχαλινώτου φαντασίας τας πτέρυγας; Ποίος θα καθαρίση τον άλωνα, και θα καύση το άχυρον, και θα συνάξη τον σίτον εις την αποθήκην; Ποίος θα αποδώση το φυσικόν κάλλος εις το ιερόν τούτο αγιολογικόν άγαλμα, το οποίον η ευσεβής φαντασία έφθειρε, ηλλοίωσε και μετεβίβασεν εις ημάς ημαυρωμένον και αγνώριστον; Η Εκκλησία μόνη άνευ της βοηθείας της επιστήμης και χειραγωγίας αυτής, όσον και αν έχη καλήν θέλησιν, είναι αδύνατον να επιτύχη σήμερον πλήρως του ιερού αυτής σκοπού».

     Πλην, αλίμονο στην επιστημονική εκκλησιαστική και θεολογική ομάδα που θα αποτολμήσει να «καθαρίση τον άλωνα, και να καύση το άχυρον, και να συνάξη τον σίτον εις την αποθήκην». Κύριος οίδε τι μέλλεται να ακούσει ! Το χειρότερο, τι δεινά αναταραχής μέλλεται να συμβούν στην Εκκλησία !

******    ***    ******

     Αναρωτιέμαι, λοιπόν, αν αναρωτήθηκαν, όσοι τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα αναλίσκονται σε λεπτομερείς αναλύσεις και εξιδανικευτικές αναγωγές για το τι και πώς ένας μοναχός ξεπέρασε τις διαβολικές γι αυτόν περί τα ερωτικά -σαρκικά, -ως λέγονται ή γράφονται- επιθυμίες με νηστεία και προσευχή. Τι αλήθεια θέλουν να διαμηνύσουν και να πουν στον κύριο όγκο των χριστιανών της αντίπερα όχθης, μην ξεχνάμε, αυτών που έλαβαν ως «ίδιον εκ Θεού χάρισμα» το δίδυμο γάμος-οικογένεια ! Οι οποίοι για να το πω απερίφραστα και ρεαλιστικά, τις επόμενες ίσως ώρες θα κοιμηθούν και «κοιμηθούν» με τον ή αντίστοιχα την, που αγίασε η Εκκλησία, ήτοι, που ευλόγησε ο Χριστός, ως σύζυγο; Δεν απομένει παρά να καταθέσουν και να προβάλουν αυτούσιο και το: Ο τάδε «έπεισε την νόμιμον αυτού γυναίκα … να μένη εν σωφροσύνη και παρθενία, και, αφού εκούρευσεν αυτήν καλογραίαν εις εν μοναστήριον, εκαλογερεύθη και αυτός εις άλλο»!! Για να γίνει έτσι και απροκάλυπτα και ευρύτερα γνωστή η υποβόσκουσα υποτίμηση-γράφε καταφρόνηση-του χριστιανικού γάμου, «του μυστηρίου τούτου που  μέγα εστί, εγώ δε λέγω εις Χριστόν και εις την Εκκλησίαν» ! Ή  απλώς για να αναρωτηθεί και ο τελευταίος χριστιανός, αν οι πλέοντες πλησίστια με τα τοιαύτα είχαν συνείδηση του τι εστί μυστήριο του γάμου, ή, και αφού ήταν να καλογερέψουν, γιατί παντρεύτηκαν !

       Αλήθεια, αυτά ενδιαφέρουν σήμερα τον κύριο όγκο των χριστιανών, ή το τι και πώς δυο σύζυγοι ξεπερνούν έσωθεν αντιστάσεις, έξωθεν προκλήσεις, άλλες οξύτατες δοκιμασίες, και  σε τόση έξαρση αυτά τα δίσεχτα χρόνια, μαρτυρούν για τη χριστιανική αγωγή των παιδιών τους, «προϊστανται-πρωτοστατούν- καλών έργων-αγάπης-εις τας αναγκαίας χρείας», γενικά, επιτελούν με τη χάρη του Θεού όσο πιο καλά μπορούν το ημερήσιο πνευματικό τους άθλημα, την «ημερίδα» του αγιασμού τους; 

   Και, είναι τάχα μικρός ή καταφρονητέος αυτός ο σταυρός; Και, δεν είναι άξια προβολής μια αντίστοιχη υποδειγματική χριστιανική ορθόδοξη συζυγική και οικογενειακή ζωή, και άξια διδαχής για πολλούς τε και άλλους; Και, να προωθηθώ πιο ακραία αναρωτώμενος, αλήθεια τι επιδιώκεται, ποιος ο σκοπός ή ποιο το όφελος της εξιδανικευμένης προβολής των ασκητικό-μοναστικών πνευματικών υπέρ πτήσεων και μυστικών θείων ερώτων; Να … εντυπωσιάζονται, να … θαμπώνονται-πειραιώτικα, «να σνομπάρονται»-να νιώθουν στιγμιαία ψευδαίσθηση μειονεξίας- οι της αντίπερα όχθης αναλογιζόμενοι την απόστασή τους από τα ανωτέρω άσχετα και ξένα με το δικό τους, «ίδιον χάρισμα εκ Θεού, ο μεν ούτως, ο δε ούτως»; Και, να το πω απερίφραστα ότι, «το μυστήριον τούτο, που μέγα εστί», η σειρά, γάμος-συζυγία-οικογένεια δεν καρπίζει αγιότητα, τίποτα, μηδέν; Δύστυχοι έγγαμοι χριστιανοί, «δεν έχει πλοίο για σας, δεν έχει οδό» ! Αν τελικά  δεν καλογερέψετε, ο Παράδεισος κλειστός ! Καταλαβαίνουν πού πάει το πράγμα, ή τι συνεπάγεται αυτό για το Χριστιανισμό-Εκκλησία-Ορθοδοξία; 

     Φαίνεται ότι ο λόγιος Αγιορείτης συγγραφέας του βιβλίου, «Οι έγγαμοι Άγιοι της Εκκλησίας», και καταλαβαίνει και αντιλαμβάνεται τι συνεπάγονται τα τοιαύτα. Διό και προσπαθεί να μετριάσει τη λίαν αρνητική αίσθηση που προκαλούν ιδιαίτερα στις μέρες μας, αναφερόμενος και παραπέμποντας στα «σημαντικά κεφάλαια για τον έγγαμο βίο», και «τη θαυμαστή ισορροπία για το γάμο και την αγαμία», που υπάρχουν σε έργα Μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, ενώ δεν παραλείπει να επικρίνει «την απαράδεκτη στάση ορισμένων να επιβάλλουν έναν τρόπο ζωής σε όλους».

      Ευεξήγητο, λοιπόν, γιατί παραμένει άγνωστη η κατάθεση της ευλογημένης συζυγικής σχέσης και οικογενειακής ζωής στον Ουρανό των Αγίων της Εκκλησίας, ενώ είναι προφανής ως τις έσχατες υπό-λεπτομέρειες η της ασκητικό-μοναστικής. Ευεξήγητος ίσως και ο προηγηθείς προβληματισμός και τα συνακόλουθα, όσο κι αν στάθηκαν αφορμή σκανδαλισμού κάποιων, πράγμα για το οποίο εξαιτείται η συγγνώμη τους.

          Για την ώρα αυτά. Εν καιρώ η συνέχεια..

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα…»

Αθανάσιος Κοτταδάκης