Το μυστικό της πνευματικής ζωής - Γερασιμάγγελος Στανίτσας

 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ 
(Αρχή ΤΡΙΩΔΊΟΥ)
Λκ. 18, 10-14

Το μυστικό της πνευματικής ζωής

          Από τη σημερινή Κυριακή η Εκκλησία μας εισάγει σε μια όμορφη, πνευματική περίοδο, την περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου. Με την έναρξη του Τριωδίου  μας προσκαλεί να ενσκήψουμε μέσα μας και ν’ ανακαλύψουμε τον εαυτό μας.

          Προβάλλει μπροστά μας δύο τύπους ανθρώπων, τον Τελώνη και τον Φαρισαίο, που στην εποχή εκείνη εκπροσωπούσαν τα δύο αντίθετα άκρα μέσα την κοινωνία.  Τον Φαρισαίο, άνθρωπο καλό γνώστη του Νόμου, καλλιεργημένο με μεγάλο αξίωμα στον θρησκευτικό Ιουδαϊκό χώρο και τον Τελώνη, ο οποίος ήταν ταυτισμένος με την αδικία, την κλοπή και την βιαιότητα. Ο καλός και ο ευσεβής από το ένα μέρος και ο αμαρτωλός και κακός απο το άλλο. Αυτοί οι δύο τύποι τοποθετούνται στη πιο ιερή στιγμή, την ώρα της προσευχής  στον Ναό.

          Η μορφή του “Τελώνη” τόσο συμπαθητική μέσα στην αθλιότητά της, μας διδάσκει την ύψιστη αρετή της ταπεινοφροσύνης που είναι η βάση και το μυστικό της πνευματικής ζωής. Ταπεινοφροσύνη!

Πρόκειται για  μια αρετή που απουσιάζει εκκωφαντικά από τη ζωή του συγχρόνου ανθρώπου και του πολιτισμού του. Ο κόσμος πλημμύρισε από “Φαρισαίους” κάθε κοπής, οι οποίοι κομπάζουν για τα προτερήματα και τα επιτεύγματά του, ενώ οι “Τελώνες”που κύπτουν τον αυχένα στοχαστικά μπροστά στα λάθη και τις αποτυχίες τους είναι ελάχιστοι.

          Αν ερευνήσουμε ανάμεσά μας, θα βρούμε ακόμη και τον πιο άσημο, αμαθή, φτωχό, ένα εγωιστή. Ας ρίξουμε μια ματιά σ’ αυτούς που στέκονται ψηλά στην κοινωνική πυραμίδα. Ο πλούσιος γίνεται συχνά τύραννος για τον φτωχό. Αλλά και ο φτωχός γίνεται χειρότερος βασανιστής για τον πιο φτωχό. Ο υπάλληλος ταπεινώνεται και πολλές φορές με δουλοπρέπεια μπροστά στον προϊστάμενό του, αλλά δείχνεται πιο τυραννικός στον υφιστάμενό  του. Αυτή η τραγική καταπίεση, καρπός του εγωισμού, γίνεται χειρότερη όσο κατεβαίνει από πάνω προς τα κάτω. Έχουμε καταντήσει ένα σύμπλεγμα εγωιστών που διεξάγουμε αγώνα επιβολής. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η αιτία όλων των σημερινών κρίσεων, από την κρίση του πολιτισμού μας μέχρι και αυτής ακόμη της οικογένειας  και στην κρίση κάθε διοίκησης σε οικουμενική κλίμακα, γιατί   τελικά αυτή η κρίση δεν είναι αποκλειστικό ελληνικό φαινόμενο. Είναι παγκόσμιο.

          Έτσι όμως πληρώνουμε το τίμημα και τις συνέπειες τη αλαζονείας μας. Με πόνο, δάκρυ και αίμα. Μετά από τόσο αγώνα και θυσίες η γη μας παραμένει μια “κοιλάδα κλαυμώνος”, ενώ  ήταν και μπορούσε να γίνει γη της επαγγελίας.

          Το ερώτημα είναι εύλογο: Γιατί, αλήθεια, απουσιάζει η ταπεινοφροσύνη από τον άνθρωπο; Η απάντηση είναι απλή: Λείπει η αυτογνωσία. Δηλαδή ο άνθρωπος δεν έχει επίγνωση της πραγματικότητας . Του ποιος είναι, από που έρχεται και που πηγαίνει. Όταν κανείς έχει άγνοια όλων αυτών είναι φυσικό   να ανυψώνει τον εαυτό του ως είδωλο, να βλέπει με μεγεθυντικό φακό τις υποτιθέμενες αρετές του και με σμικρυντικό τις αδυναμίες και τα πάθη του. Ο άθεος Βολταίρος έλεγε, ότι οι άνθρωποι υπερηφανεύονται περισσότερο για τα προσόντα που φαντάζονται ότι έχουν, παρά για εκείνα που έχουν πραγματικά.

          Η αυτογνωσία, το “γνώθι σ’ αυτόν”, είναι  η βάση της ταπεινοφροσύνης και θα έπρεπε αυτό το ωραίο σύνθημα να γίνει το έμβλημα της εποχής μας. Διότι όταν γνωρίσει ο άνθρωπος που είναι, θ’ αποκτήσει συνείδηση της αξίας του, αλλά και της σχετικότητά του, των ικανοτήτων του, αλλά των αδυναμιών  του, των προσόντων του αλλά και των ατελειών του. Θα μάθει ότι είναι χους από τη γη, ένα μίγμα λάσπης και πνοής του Θεού και θα γνωρίσει, ότι χωρίς τον Θεό δεν είναι τίποτα, ενώ εν Χριστώ είναι το παν, έχει απεριόριστη άξια, είναι εικόνα και ομοίωση ότι  Θεού. Ότι ολόκληρη η ζωή μας είναι μια διαρκής πάλη για να μετουσιώσουμε το χώμα σε φως. Ό, τι ωραίο και μεγάλο πετυχαίνεται σ’ αυτό τον αγώνα το οφείλουμε στη θεϊκή πίστη που υπάρχει μέσα μας. Είναι λοιπόν δώρο του Θεού, κι’  αν καυχόμαστε γι’ αυτό, τότε γινόμαστε σφετεριστές της δόξας και τιμής που ανήκουν σε Αυτόν.

          Από το άλλο μέρος, στον αντίποδα της υψηλοφροσύνης υπάρχει η αρετή των αρετών, η αγία ταπείνωση, με την οποία τόσο πολύ έχει ασχοληθεί η βιβλική και ασκητική γραμματεία. Υπάρχει όγκος ασκητικών συγγραμμάτων που αναφέρονται στην υψίστη των αρετών, την κορυφαία και σωτήρια ταπείνωση. Ο ι. Αυγουστίνος ενδεικτικά γράφει κάπου: “Αν με ρωτήσεις τι είναι πρώτο στη χριστιανική θρησκεία, θ’  απαντήσω, η  ταπεινοφροσύνη. Τι δεύτερο; Η ταπεινοφροσύνη. Τι τρίτο; η ταπεινοφροσύνη. Χωρίς αυτή την αρετή και η πιο μεγάλη αρετή καταντά κακία”.

          Στο διάβα των αιώνων όλα τα μεγάλα πνεύματα και οι δυνατές ψυχές είχαν  σαν διακριτικό γνώρισμα την ταπεινοφροσύνη. Από τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο που με τη ζωή του “το ύψος της ταπεινοφροσύνης υπέδειξεν”, τους Αγίους της Εκκλησίας μας με το σύνολη ασκητική παράδοση με τους μεγάλους και ονομαστούς ασκητές, διδάσκουν με τη ζωή  και το γνήσιο ασκητικό ήθος τους την μεγάλη αυτή αρετή. Εξ άλλου και το Ευαγγέλιο είναι ένα ασκητικό εγχειρίδιο. Ακόμη και αυτή η κτίση με πολλά παραδείγματα  μας διδάσκει την ταπεινοφροσύνη. Λ. χ. σ’ εν χωράφι γεμάτο στάχυα σκύβουν, γέρνουν στο χώμα από το βάρος του καρπού, ενώ το κούφιο υψώνει το κεφάλι του και καμαρώνει.

          Η αλαζονεία είναι η αρρώστια της μετριότητας και της γελοιοποίησης γι’ αυτούς που θέλουν να παραστήσουν τους γίγαντες. Μεγάλος ανάμεσα στους ανθρώπους είναι εκείνος που νοιώθει τη μικρότητά του. Ο Σ. Σειράχ συνιστά: “ όσον μέγας ει, τοσούτω ταπεινού σ’ εαυτόν έναντι του Κυρίου και ευρύσεις χάριν”. Ο δε Κύριος διακήρυξε: ος αν θέλει η εν υμίν είναι πρώτος, έσται υμών δούλος”.

          Κοντολογίς, τα αντίγραφά των Φαρισαίων σ’ οποιαδήποτε εποχή και συνθήκες ζωής, προκαλούν εντύπωση με το επίπλαστο ύφος τους και προβάλλονται πότε ως ήρωες και πότε ως άγιοι. Και την υποκριτική τους εικόνα  την καλύπτουν πίσω από μια τυπική ευσέβεια και επιφανειακή θρησκευτικότητα.

          Ο    δικαίωση του Τελώνη από τον Κύριο δεν αποτελεί μια δικανική πράξη, ούτε επιστέγασμα ηθικής διαγωγής, αλλά είναι αποτέλεσμα της φιλανθρωπίας του Θεού προς τους αμαρτωλούς ανθρώπους. Γι’ αυτό η Εκκλησία μας με τη σημερινή ευαγγελική διήγηση στην έναρξη του Τριωδίου επιδιώκει να προφυλάξει τους πιστούς από τον υψηλόφρονα  λογισμό του Φαρισαίου και να προβάλλει τη συντριβή και την ταπεινοφροσύνη  του Τελώνη.

          “Προσοχή στις απομιμήσεις” είναι ένα σύνθημα που γνωρίζει η  καταναλωτή κοινωνία μας. Το ίδιο σύνθημα θα μπορούσαμε να πούμε πως ισχύει κυρίως για την ταπεινοφροσύνη. Γι’ αυτό σε κάθε  εποχή κυκλοφορούν τίτλοι απομίμησή της. Ο Μ. Βασίλειος λέγει: “Η αληθινή ταπεινοφροσύνη κρύβει όχι μονάχα όλες  τις αρετές, αλλά ακόμη και τον ίδιο τον εαυτό της”.

          Την ταπείνωση του Τελώνη οφείλουμε να την κάνουμε φάρο της ζωής μας. Δεν έχουμε παρά ν’ ακολουθήσουμε αυτό το φως και να ταπεινωθούμε. Τότε μόνο θα διαπιστώσουμε πως τα λάθη μας και οι αμαρτίες μας είναι ασύγκριτα περισσότερα  από  τις αρετές μας. Τότε θα σκύψουμε το κεφάλι με συντριβή επαναλαμβάνοντας τα τελωνικά λόγια: “Ο Θεός, ιλάσθητί  μοι τω αμαρτωλώ”. Και αυτό το σκύψιμο είναι το πιο τιμητικό ανέβασμα στη ζωή μας.

          Καλό Τριώδιο

Πρωτοπρεσβύτερος Γερασιμάγγελος Στανίτσας