Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2021

Συνεισφορά σε μια συζήτηση για την θυσία - Εσπερίδα του Δήμου Ιωαννίνων, για την δωρεά οργάνων σώματος - π.Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Συνεισφορά σε μια συζήτηση για την θυσία 
 Εσπερίδα του Δήμου Ιωαννίνων, για την δωρεά οργάνων σώματος

π.Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Ο Ξένος σαν ρωτήσει: «Ποιο είναι το νόημα της
Πολιτείας ετούτης;
Κι αυτός εδώ ο πυκνός συνωστισμός σας, το ότι
αγαπά ο ένας τον άλλονε σημαίνει;»,
Τι θ’ απαντήσετε λοιπόν; «Μαζί όλοι κατοικούμε
λεφτά να κάνουμε, ο ένας απ’ τον άλλον»; ή «Γιατί
αυτό σημαίνει κοινωνία»;
Κι ο Ξένος τότε, τότε θα αναχωρήσει και θα γυρίσει
πίσω στην έρημο.
Ω ψυχή μου, για τον ερχομό του Ξένου προετοιμάσου.
T. S. Eliot
 
Δέκα χορικά απ’ το "Βράχο"
Εκδ. Ίκαρος, σελ. 58

Ευχαριστώ τον δήμαρχο των Ιωαννιτών κ. Μωυσή Ελισάφ, για την τιμητική για μένα πρόσκληση συμμετοχής στην σημερινή εσπερίδα. Δεν έχω ειδικές επιστημονικές γνώσεις επί του θέματος, αλλά θα προσπαθήσω να εκφράσω την εκκλησιαστική και θεολογική τοποθέτηση επί της δωρεάς οργάνων, που ίσως να θεωρείται αυτονόητη, αλλά δεν είναι σίγουρα γνωστή, χωρίς να ξεχνώ την προτρεπτική προστακτική εκείνου του παλαιού Ιταλού νομικού του Alberbico Gentili «silete theologi in munere alieno», δηλαδή: «Μη μιλάτε θεολόγοι, για αλλότρια θέματα».

Εκφράσεις θρησκευτικού παρεμβατισμού στο παρελθόν είχαν τραγικά συνεπακόλουθά, όμως σήμερα πλέον, δόξα τω Θεώ, εμείς οι χριστιανοί υποστηρίζουμε σταθερά ότι η κοινωνία μας [εφόσον υφίσταται ακόμα κάτι τέτοιο και δεν είμαστε «Ρημαγμένη (έρημη) χώρα», που λέει, εν πολλοίς, βασίμως ο T. S. Eliot] πρέπει να στηρίζεται στην αδελφοσύνη, στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην υπεράσπιση των αδυνάτων.

Κατανοούν οι χριστιανοί την ανάγκη να βοηθάμε τους άλλους να ξεπεράσουν τον πόνο και σ’ αυτό δουλεύουν, από την πανούκλα του τρίτου αιώνα μέχρι σήμερα. Κατανοούν την ανάγκη να υποστηρίζουμε ένα πρόσωπο συντετριμμένο από ένα τραυματισμό (ποικίλης προέλευσης) για να μπορεί να ξαναβρεί το δρόμο της ευτυχίας. Να συντείνουμε στην αποκατάσταση της, κατά το δυνατόν, πληρέστερης αρτιότητας, ώστε να μπορούν κάποια άτομα να ξαναβρούν μια πορεία ζωής μετά από ένα πολύ σοβαρό σωματικό, και κατ΄ επέκταση, και ψυχικό τραυματισμό.

Την αρχή του θέματος την ανοίγει ο ποιητής Θωμάς Ιωάννου, συνάδελφος σας γιατρός, γράφοντας: «Το σώμα πάντα, στην λήγουσα τονίζεται» (Θ. Ιωάννου, «Ιπποκράτους 15», σελ. 24) περιγράφοντας έτσι το ληξιπρόθεσμο του σώματος. Ήδη οι χριστιανοί των πρώτων χρόνων (όσο κι αν στράβωσαν εξ υστέρων) δεν καταλάβαιναν γιατί ο Κέλσος τους κατηγορούσε ως «γένος φιλοσώματον».

Εδώ εμείς σήμερα πρέπει να ξεμπερδέψουμε το ότι, αν υπάρχει αντίρρηση εκ μέρους μας να αντιμετωπίζεται το θέμα ως εξαντλούμενο στο πλαίσιο χημικών διεργασιών και ενός χυδαίου βιολογισμού, δεν είναι γιατί πιστεύουμε στην ποιοτική ψυχή, αντιπαρατάσσοντάς την στην βαρειά ύλη (materia gravis) του σώματος, αλλά γιατί παραδεχόμαστε ότι ολόκληρος ο άνθρωπος είναι κτιστός και ότι το κτιστό έχει δυνατότητα σωτηρίας, όχι χάριν των spiritual συστατικών του (της ψυχής του), αλλά εξαιτίας της κοινωνίας του με τον Άκτιστο, που είναι ο Χριστός.

Η Αγία γραφή λέει:

«Τίμα τον ιατρό, με τιμές που του αρμόζουν. Ο Κύριος έχει ορίσει το λειτούργημά του και τον έχεις ανάγκη. Η επιστήμη του γιατρού θα τον αναδείξει και θα τον θαυμάζουν και οι μεγιστάνες. Να μη φύγει από κοντά σου ο γιατρός, γιατί σου είναι χρήσιμος, αφού πολλάκις η θεραπεία σου βρίσκεται στα χέρια του γιατρού» (Σοφία Σείραχ, στίχοι από το κεφάλαιο 38).

Η προσπάθεια της ιατρικής για αρτιότητα ανθρώπινη είναι συμμετοχή (έστω στο πρώτο επίπεδο, το γήινο) στον αγώνα της Εκκλησίας για σωτηρία του ανθρώπου. Στο να γίνει ο άνθρωπος άρτιος–σώος–ολόκληρος.

Οι μεταμοσχεύσεις και η προϋπόθεση ύπαρξης οργανικών μελών (δωρεά οργάνων) είναι θέμα πολύπλοκο και δύσλυτον. Όλα τα ανθρώπινα είναι ρευστά. Συμβαίνει και στην ιατρική οι απόψεις–γνώμες–τοποθετήσεις μιας εποχής να ανατρέπονται καθ’ οδόν ως επιζήμιες και εσφαλμένες, πράγμα που συντείνει στην δυσκολία παραδοχής και αποδοχής του θέματος. Η γνώση είναι πλέον καλπάζουσα και αυτά που ίσχυαν χθες, σήμερα έχουν ξεπερασθεί και το αύριο έρχεται αναπτύσσοντας τα δικά του νεότερα ευρήματα, μέσα στην ατέρμονα επίγνωση αυτού, με το οποίο η Εκκλησία περιγράφει την σχέση με τον Θεό, ότι είναι: «Ἀτέλεστος ἡ τελειότης τῶν τελείων» !! Και εδώ είναι ατέρμων η γνώση της άγνοιάς μας. Το θέμα βεβαίως εν προκειμένῳ δεν είναι δυνατόν να λυθεί με το ασεβές θράσος που έλυσε ο Μ. Αλέξανδρος τον γόρδιο δεσμό, αλλά με την υπομονή στον κόπο να λυθεί και όχι να κοπεί... ο κόμπος.

Ο μεγάλος θεολόγος Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς γράφει ότι «Στα θέματα ανθρωπολογίας ισχύει ελευθερία άποψης» (Τριάδες, II. 2, 30). Μ’ αυτή τη βάση ας δούμε εκκλησιαστικά τις τρεις πτυχές του θέματος.

 

Α. Είναι νοητή και επιτρεπτή η λήψη από νεκρό άνθρωπο οργάνων προς μεταμόσχευση;

Ο άνθρωπος συναποτελείται από σώμα και ψυχή στη λογική κράματος αδιαλύτου. Θάνατος είναι η αφύσικη αποσύνδεση και θραύση του κράματος. Το σώμα χωρίς την ψυχή είναι πτώμα. Η ψυχή χωρίς το σώμα είναι ανέκφραστη και "γυμνή". Το συναμφότερον είναι άνθρωπος. Η ποιότητα κάθε ανθρώπου δηλαδή, καλή ή κακή, ενάρετη ή αμαρτωλή, αφορά το κράμα. Και τα δύο του στοιχεία μαζί, ψυχή και σώμα. Και η όποια ποιότητα αρετής ή αμαρτίας τα συνακολουθεί και μετά την θραύση-θάνατο! Εξ αυτού η Εκκλησία επέτρεψε, μάλλον συνέστησε και επέβαλε, να κατατέμνονται τα σώματα των Αγίων προς ευλογία όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων. Στον αρχαίο βίο των αγίων ιατρών Κύρου και Ιωάννου (295 μ. Χ.) γίνεται διδασκαλία περί τούτου. Μπορεί, κατ’ αναλογίαν, καθένας μας δωρίζοντας το σώμα του, να το κάνει πηγή παρρησίας στα μάτια του Θεού, όταν το διαθέτει για το καλό άλλων. Η αφελής αντίρρηση, εν ονόματι αρτιότητας κατά την Ανάσταση(!), είναι συναισθηματικός υλισμός και εντελώς ειδωλολατρική "θεολογία".

 

Β.  «Απόδειξη για το γεγονός του θανάτου είναι ο λόγος του γιατρού». Αυτό γινόταν για πάρα πολλούς αιώνες. Έτσι, είναι και σήμερα κατανοητό, για ποιο λόγο η Εκκλησία και οι χριστιανοί δεν αμφέβαλλαν, όταν, σε περιπτώσεις εγκεφαλικού θανάτου, οι γιατροί έλεγαν ότι ο άνθρωπος είχε πεθάνει. Κατ’ αρχήν, δεν υπήρχε κανένας λόγος για να μην εμπιστευτούν την ιατρική επιστήμη, όταν, όπως ήδη είπαμε, τόσους αιώνες την εμπιστευόταν, σε ό,τι αφορούσε τις διάφορες περιπτώσεις ασθενείας και θανάτου.

Όμως τα πράγματα άλλαξαν δραματικά στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Σήμερα είναι πολύ της μόδας οι συζητήσεις για το πότε αρχίζει ζωή, όμως δεν είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες και οι συζητήσεις για το τέλος της ζωής.

Τι άλλαξε τόσο πολύ τις σύγχρονες αντιλήψεις; Η εφεύρεση της εντατικής θεραπείας στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 και τα μεγάλα βήματα που ακολούθησαν σ’ αυτόν τον τομέα, έφεραν καινούργια ιατρικά πλαίσια και δεδομένα.

Σήμερα αμφιρρέπουσες αντιλήψεις κάνουν ασταθή τα ιατρικά δεδομένα και δημιουργούν κλίμα επιφυλάξεως. Ας αφήσουμε την αποσαφήνιση και την λύση του απόρου στις μελέτες και τις έρευνες των γιατρών! Πάντως η παράταση της ζωής του ανθρώπου, από απόψεως εκκλησιαστικής, έχει αξία μόνον εφόσον διατηρείται η δυνατότητα μετανοίας, δηλαδή αποφάσεως για την στάση απέναντι στο Θεό. Εφόσον δηλαδή μπορεί να λειτουργήσει συνείδηση (που προσδιορίζει τον άνθρωπο) και υπευθυνότητα και κατ’ επέκταση συγγνώμη. Για το αν, ο οποιασδήποτε μορφής θάνατος (κλινικά... εγκεφαλικά... από ατύχημα ή συντριπτική ασθένεια) έχει στερήσει στον ασθενή την δυνατότητα συνειδητότητας και αυτενέργειας, μόνον οι γιατροί μπορούν να "μιλήσουν"!

Αντίρρηση σ’ αυτά πολλές φορές εκφέρουν βιαστικοί θεολόγοι, που αντιλέγουν με το ατράνταχτο, κατ’ αυτούς, επιχείρημα: «Ο Θεός δίνει την ζωή και άρα μόνον αυτός αποφασίζει για αυτήν»!! Μια τέτοια απόφανση αγνοεί τους Μάρτυρες του Χριστού, που δεν έκαναν τίποτε προκειμένου να διατηρηθούν στην ζωή· αγνοεί τους θυσιαστικά αυτοκτονούντας (Ζάλογγο-Αραπίτσα–ανάλογες περιπτώσεις στα Συναξάρια) καθώς επίσης δεν θέλει να βλέπει και την ανοχή της Εκκλησίας στον φόνο, για αξία υπέρτερη της ατομικής ζωής, με την αποδοχή εκ μέρους της Εκκλησίας της συμμετοχής των μελών της στον πόλεμο!!

Η ζωή είναι αξία και ευθύνη. Αξία καθ’ εαυτήν ως μοναδικό δώρο του Θεού, και ευθύνη όσον αφορά την χρήση του δώρου! Και στην προσωπική μας περίπτωση και στην αξιολόγηση των άλλων, η ευθύνη απόφασης παραμένει δείκτης της στάθμης της ανθρωπιάς μας και, πολύ περισσότερο, της ελευθερίας μας από σκοπιμότητες, π.χ. να βλέπουμε τους άλλους (τυχόν ανεγκέφαλους ή ανοηκούς) ως σάκους οργάνων!

Είναι εδώ επίκαιρη επισήμανση ο λόγος του άλλου ποιητή:

- Μην αγνοείτε τις προειδοποιήσεις των πινακίδων!
Τα επόμενα σου βήματα
με όρους μεταφυσικής θα μετρηθούν.
Στ. Μαφρέδας,

«Υπόκλιση στον Αυτουργό», σελ. 15

 Γ. Το θέμα κλείνει–ολοκληρώνεται με το κατά πόσον ένας υγιής μπορεί να διαθέσει μέλος του για να μεταμοσχευθεί σε ασθενήΦτάνει σε μας από τα βάθη των αιώνων, απ’ την αρχή σχεδόν της χριστιανικής ζωής και ιστορίας, από έναν ασκητή στην έρημο της Θηβαΐδας της Αιγύπτου, απ’ τον αββά Αγάθωνα, η διδασκαλία:

«Εἰ δυνατόν ἦν μοι εὐρεῖν κελεφόν καί δοῦναι αὐτῷ τό ἐμόν σῶμα, καί λαβεῖν τό αὐτοῦ, ἡδέως εἶχον. Αὕτη γάρ ἐστίν ἡ τελεία ἀγάπη», δηλαδή: «:Αν ήταν δυνατόν, να βρω ένα λεπρό και να του δώσω το δικό μου σώμα και να πάρω το δικό του, θα μου ήταν πολύ ευχάριστο. Γιατί αυτή είναι η τέλεια αγάπη».

Η προσφορά οργάνων σώματος αγγίζει, αν δεν είναι ήδη,  την τέλεια αγάπη. Μένει προς αποκλεισμό η κακή πιθανότητα να βλαβεί η υγεία του δότου για αμφίβολη πιθανότητα να γίνει καλά ο ασθενής. Αυτό όμως είναι "τεχνικό" (σε εισαγωγικά) θέμα, προς έγνοια και φροντίδα των γιατρών. Θεολογική προϋπόθεση είναι η εξασφάλιση απολύτως ελεύθερης απόφασης για κάτι τέτοιο! Σ’ όλα τα θέματα της σχέσεως με τον Θεό η ελευθερία είναι όρος απαράβατος και συντριπτικός κάθε χρήσιμης σκοπιμότητας. Καμιά θυσία, όσο μεγάλη κι αν είναι, δεν αξίζει όταν γίνεται (με οποιοδήποτε τρόπο) αναγκαστικά.

Βέβαια μερικοί ισχυρίσθηκαν ότι η μεταμόσχευση οργάνων δεν είναι ηθικά επιτρεπτή, γιατί παραβιάζει την αρχή, σύμφωνα προς την οποία το σώμα πρέπει να παραμένει ανέγγιχτο, άτρωτο, ανέπαφο. Κι αυτός ακόμη ο μεγάλος φιλόσοφος I. Kant στο έργο του «Μεταφυσική των ηθών» προβάλλει το αίτημα της διατηρήσεως της ακεραιότητας του σώματος, καταδικάζει κάθε ακρωτηριασμό και συμπεραίνει, ότι ο άνθρωπος δεν έχει δικαίωμα να χαρίσει ή να πωλήσει τμήματα του σώματος του, ακόμη ούτε ένα δόντι του.

Τέτοιες αντιλήψεις, κατ’ επίφασιν ποιοτικές, είναι οθνείες (ξένες) στο φρόνημα της Εκκλησίας.

Η Εκκλησία αναλαμβάνει κινδύνους και παίρνει ρίσκα, αφού η εν Χριστώ ζωή δεν εξαλείφει τους κινδύνους και δεν φοβάται τα ρίσκα! Προστατεύει από τους κινδύνους, αλλά δεν τους εξαλείφει.

Η Εκκλησία σαφώς και ήρεμα διδάσκει απλώς ότι «το καλόν οὐκ ἔστι καλόν ἐάν μή καλῶς γένηται». Αυτονόητη η απόρριψη, μετά βδελυγμίας, της αγοροπωλησίας μελών (νεφρά–Ινδία).

Η Εκκλησία αξιολογεί την σωματική αρτιότητα κατά τον λόγο του αγ. Ιωάννη της Κλίμακος: «Τοῖς τοῦ σώματος σχήμασι συμμεταβάλεσθαι εἴωθεν ἡ ψυχή καί πρός αὐτά σχηματίζεσθαι καί αὐτοῖς τυποῦσθαι», δηλαδή: «»Συνηθίζει η ψυχή να μεταβάλλεται κατ’ αντιστοιχίαν της σωματικής μορφής και να εξομοιούται και να αποτυπώνεται κατ’ αναλογίαν αυτής της μορφής». Και φυσικά η Εκκλησία γνωρίζει ότι ο πειρασμός της ασθενείας, αν δεν αντιμετωπισθεί σωστά, γεννάει θλίψη και φθόνο. Πολύ περισσότερο σε ανθρώπους με πιεστικές οργανικές ελλείψεις. Που κάνουν τελικά σε κάποιους ανάπηρη και την ψυχή τους.

Λοιπόν...

Μία θυσία στην οποία οδηγείται ο άνθρωπος από πολύ πλούτο ανιδιοτελούς αγάπης δεν γίνεται να μην είναι επαινετή από εμάς τους ανθρώπους, πράγμα βεβαίως εξ αντικειμένου, μικρό, λίγο και θνησιγενές. Αλλά, το σπουδαιότερο, μια τέτοια ανιδιοτελής θυσία δεν γίνεται να μην είναι αποδεκτή και επαινετή από Τον «ἐτάζοντα καρδίας και νεφρούς».

«Μια τέτοια αγάπη ο Θεός θα την ανταμείψει με πελώρια ανταμοιβή», είπε ο λεπρός ζητιάνος, στον νεαρό Τζοβάνι Μπερναρντόνε, τον κατόπιν παγκόσμιο άγιο Φραγκίσκο της Ασσίζης, όταν ο Τζοβάνι-Φραγκίσκος, μη έχοντας χρήματα να του δώσει, κατέβηκε από το άλογό του και τον φίλησε, "μεταμοσχεύοντάς" του ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Εύχομαι σε όλους τους διοργανωτές, τους γιατρούς, τους δωρητές μια πελώρια ανταμοιβή από τον Χριστό, που είναι ο όντως Δωρητής και Μισθαποδότης .

Σας ευχαριστώ.

 

2 σχόλια:

Αθανάσιος Κοταδάκης είπε...

Εξαίρετη ανάπτυξη καίριου θέματος σε όχι τυχαίο χώρο, και στην παν χριστιανική σταθερή: «Ιησούς Χριστός ο Θεός Αγάπη εστί». Θεμελίωση Αγιογραφική, Πατερική, Ασκητική-το του αβά Αγάθωνα-αλλά και. ευρύχωρα πολιτισμική-σύνθεση. Μετά το : «Ας αφήσουμε να κάνει κάτι και ο Θεό», αν το γράφω σωστά, τώρα κρατώ : «Η αφελής αντίρρηση, εν ονόματι αρτιότητας κατά την Ανάσταση(!), είναι συναισθηματικός υλισμός και εντελώς ειδωλολατρική “θεολογία”». Αθανάσιος Κοτταδάκης

Ανώνυμος είπε...

Πουλημένε αναστασιε