Επεξηγηματικές σκέψεις για τα Θεοφάνεια και τον Μεγάλο Αγιασμό - π.Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Θεοφάνεια

Επεξηγηματικές σκέψεις για τα Θεοφάνεια και τον Μεγάλο Αγιασμό

π.Θεοδόσιος Μαρτζούχος

«Ἔδωκεν ἡμῖν, μητέρα τήν κολυμβήθραν,

πατέρα τόν ὕψιστον, ἀδελφόν

τόν δι’ ἡμᾶς βαπτισθέντα Σωτῆρα»

Δί­δυμος ο Τυφλός (318-398 μ.Χ.)

Θεοφάνεια είναι η φανέρωση στους ανθρώπους του Μυστηρίου του Θεού (της Αγίας Τριάδος) δια του προσώπου του Χριστού (του Ενός της Τριάδος), που ενσαρκώθηκε, έγινε άνθρωπος, και έδειξε τρόπο και δρόμο σωτηρίας (=ολοκλήρωσης) σε μας. Πρώτη κίνηση του Χριστού μετά την κοινωνική του ενηλικίωση [πριν τα τριάντα ένας εβραίος (όπως ο Χριστός κατά σάρκα) μπορούσε να έχει δουλειά και οικογένεια δική του, αλλά δεν μπορούσε να έχει δημόσιο λόγο και παρουσία στα κοινωνικά πράγ­ματα] ήταν να πάει και να βαπτιστεί από τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Δη­λαδή ο Χριστός βαπτίζεται για να μας δείξει ότι αλλάζουν τα «φυσικά» δεδο­μένα, και γίνεται άνθρωπος ο Θεός και αυτός που είναι αόρατος και ακατάλη­πτος μιλάει μαζί μας! Στα Θεοφάνεια ο Χριστός φωτίζεται και πρέπει να συναστράψουμε! Ο Χριστός βαπτίζεται και πρέπει κι εμείς «να κατεβούμε μαζί του στα νερά», ώστε να ανεβούμε ου­σιαστικά.

Χρειάζεται να αφήσουμε τον σφιχτό αυτοεναγκαλισμό της αυταρέσκειας, και να γυμνωθούμε απ’ ό,τι φανταζόμαστε ότι μας καλύπτει και μας προστατεύει.

Χρειάζεται να μπορούμε να πούμε στον εαυτό μας ότι είμαστε τρεπτοί όπως και όλοι οι άλλοι άνθρωποι, και χρειαζόμαστε στήριγμα για το σωστό και καλό.

Χρειάζεται να δούμε στο βάπτισμα του Χριστού, το «ξεσκέπασμα» και την «αποκάλυψη» του τελικού σχεδίου του Θεού για όλο το σύμπαν: Θα σωθεί, ότι βαπτισθεί στην «φωτιά» του Αγίου Πνεύ­ματος, γιατί μόνο έτσι θα «καούν» όλα τα μη υγιή, τα αμαρτωλά και ψευδή στοιχεία μας και θα γίνουμε ουσιαστικά ανθρώπινοι και αυθεντικοί, όταν καθα­ριστούμε από κάθε αμαρτία.

«Η αμαρτία είναι το μυστήριο του χωρισμού. Το αίσθημα ότι αφ’ ενός εί­μαστε τόσο κοντά στον παράδεισο μέσα στην ομορφιά του κόσμου, στην εμπι­στοσύνη ενός βλέμματος ή στην έκσταση μιας αγάπης, αλλά και ότι συγχρόνως αυτός ο παράδεισος είναι παρ’ όλα αυτά χαμένος, γιατί ακόμα και μια με­γάλη αγάπη κινδυνεύει να καταλήξει σε αποτυχία, όπου δεν είναι πια κανείς τί­ποτα για τον άλλον, όπου το βλέμμα που μ’ έκανε να ζω πετρώνει... Αυτό είναι η κατάσταση της αμαρ­τίας και οι σημερινοί άνθρωποι το νιώ­θουν βαθιά» (Olivier Clement: Taize).

Θεοφάνεια είναι το «κάλλος της κοινω­νίας», η ομορφιά της σχέσεως δηλαδή, όπως γράφει ένας αρχαίος μυστικός συγγραφέας, ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης. Στα Θεοφάνεια μας δίνεται η δυνατότητα να ξαναεπικοινωνήσουμε με τον Θεό, που αποκλείσαμε απ’ την ζωή μας, επειδή στα Θεοφάνεια ο Θεός εμφανί­ζεται, όχι απλώς σαν άνθρωπος όπως εμείς, αλλά σαν αμαρτωλός που χρει­άζεται το βάπτισμα, όσο και μεις.

Για τον εορτασμό τους, η συνήθεια στην Εκκλησία επέβαλε κάθε κοινότητα χριστιανών να τελεί, μια φορά την Ευ­χαριστία, σε κάθε εικοσιτετράωρο. Αυτό ήταν και είναι όρος «απαράβατος». Εξαίρεση εξ αρχής σ’ αυτόν τον γενικώς ισχύοντα κανόνα ήταν οι δύο μέγιστες γιορτές: των Χριστουγέννων και του Πάσχα. Και όταν τα Χριστούγεννα «έσπασαν» και σε δεύτερη γιορτή ανε­ξάρτητη, των Θεοφανείων (πριν γιορτα­ζόταν μαζί Χριστούγεννα-Επιφάνεια), τότε ίσχυσε και για τα Θεοφάνεια το ΔΥΟ φορές η Ευχαριστία το ίδιο εικοσι­τετράωρο. Και αυτό θεσπίστηκε προκείμενου να συνειδητοποιηθεί από τους χριστιανούς το «μέγεθος» και το «βάρος» των γιορτών αυτών. Γι’ αυτό λοιπόν αποφασίστηκε να τελείται ΔΥΟ φορές η Θ. Ευχαριστία. Μια φορά το απόγευμα της παραμονής (ως γνωστόν, Βιβλικά και Λειτουργικά η «ημέρα» αρχίζει από το εσπέρας) σε συνάρτηση με την εναρκτήρια ακολουθία του Εσπερινού (Παν­νυχίδα-Vigil) και μία με την ακολουθία του Όρθρου της εορτής (π.χ. Λειτουργία του Πάσχα - Easter Mass) το πρωί της κυριωνύμου ημέρας.

Την παραμονή των εορτών των Χρι­στουγέννων, Θεοφανείων, Πάσχα, οι χρι­στιανοί νηστεύουν κάνοντας (έτσι πρέπει, και γινόταν... κάποτε!!) μια γενική νη­στεία προσμονής.

Τέλειωνε η νηστεία και άρχιζε ο εορ­τασμός, με την επίσημη λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Όταν η παραμονή ήταν Κυριακή και απαγορευόταν, λόγω του Αναστάσιμου χαρακτήρα της, η νηστεία-ασιτία, τότε η επίσημη λειτουργία γινόταν το πρωί με τον όρθρο της κυριώνυμης ημέρας. Στην γιορτή των Θεοφανείων, λοιπόν, μετά την ολοήμερη σχε­δόν νηστεία της παραμονής, οι Χριστιανοί έπιναν το νερό του Βαπτίσματος (αγια­σμό), προς επαναβεβαίωση των υποσχέ­σεων του δικού τους Βαπτίσματος. Απόη­χος είναι η ρύθμιση από τον πνευματικό, όταν κάποιος έχει κάνει θανάσιμο αμάρ­τημα που τον αποκόπτει από την Εκ­κλησία και τη μετοχή στην Ευχαριστία, ανεξαρτήτως εποχής, να «κοινωνεί» Με­γάλο Αγιασμό προς συνειδητοποίηση και ανάμνηση των υποσχέσεων του Βαπτίσματός του.

Όμως, παρά την άγνοια και τις τόσες αλλοιώσεις που έχουν υπεισέλθει, για την Εκκλησία του Χριστού τα Θεοφάνεια είναι υπομνηστικά των δυνατοτήτων που μας δίνει ο Χριστός βαπτιζόμενος. Ο Αγιασμός που πίνουμε είναι υπομνηστικό των υποσχέσεων και υποχρεώσεων που αναλάβαμε δια του βαπτίσματος, τις οποίες πρέπει να αναγνωρίσουμε με τη θέλησή μας τώρα πλέον, συνειδητά. «Ἐπαινοῦμεν τούς κατά προαίρεσιν ἀγαθούς, οὐ τούς ἀπό τινος ἀνάγκης ἐξειργουμένους», δηλαδή, επαινούμε αυτούς που είναι καλοί από επιλογή, όχι αυτούς που από κάποια πίεση ή ανάγκη υπο­χρεώνονται να είναι καλοί. Δεν είναι ο αγιασμός των Θεοφανείων νερό με ευλογία απλώς, όπως ο ονομαζόμενος αγιασμός της πρωτομηνιάς ή αυτός που ευλογούμε σε σπίτια και καταστήματα ή άλλες ευκαιρίες. Ο αγιασμός των Θεοφανείων-Βαπτίσματος: «οὐχ ἁπλῶς ἀποσμήχει τό σκεύος, ἀλλ’ ὁλόκληρον αὐτό ἀναχωνεύει πάλιν», δηλαδή, «δεν καθαρίζει εξωτερικά, απλώς σκουπίζον­τας τις ακαθαρσίες του ανθρώπου, αλλά ολόκληρο τον ξαναδημιουργεί».

Αν, δεν έχουμε διάθεση μιας στοιχει­ώδους θυσίας (νηστεία μιας μέρας) για να πιούμε, γιορτάζοντας τα Θεοφάνεια, τον αγιασμό του Βαπτισματικού ύδατος, πώς μπορούμε να συζητάμε για επανα­βεβαίωση του Βαπτίσματός μας; Σ’ αυτή την περίπτωση, όλα γίνονται φολκλόρ, ο αγιασμός αποκόπτεται από το βάπτισμα και γίνεται «ευσεβής μαγικός ζωμός», και οι αφελείς ψευτοευλάβειες επιτρέ­πουν την μετάληψή του, χωρίς νηστεία!

Σ’ αυτή τη γιορτή, όπως και σε άλλες, πολλά είναι τα σύμβολα για τα οποία είναι χρήσιμη η σοφή προειδοποίηση του Μ. Βασιλείου ότι η διαφορά συμβό­λου και αισθητού σημείου είναι τόση, «ὅση ἄν γένοιτο ὀνείρου πρός ἀλήθειαν καί σκιᾶς καί εἰκόνων, πρός τά κατ’ οὐσίαν ὑφεστηκότα» (Μ. Βασιλείου: περί Αγ. Πνεύματος), δηλαδή όση η διαφορά του ονείρου προς την πραγματικότητα, και της σκιάς και των εικόνων προς τα πράγματα που όντως υφίστανται.

Με ευχές για ουσιαστικό εορτασμό

Ο εφημέριός σας

π. Θεοδόσιος