ΜΠΑΜΠΑ, ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ ΑΚΟΜΑ ΣΤΟΝ ΘΕΟ; - π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

 

ΜΠΑΜΠΑ, ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ ΑΚΟΜΑ ΣΤΟΝ ΘΕΟ;

π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Η Εκκλησία στα μάτια των νέων μας[1]

Σεβασμιώτατε, πάτερ Ιγνάτιε,
Συνάδελφοι ποιμένες και των δύο δογμάτων,
Αγαπητοί, αδελφές και αδελφοί, χριστιανοί.

Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος γι’ αυτήν την προσώπῳ καί καρδίᾳ συνάντηση ανθρώπων που αγαπούν τον Χριστό και Τον έχουν Κύριο της ζωής τους, έστω και με διαφορές στην “οπτική” αρτιότητα αυτής της θέας. Δυστυχώς και στον χώρο της Εκκλησίας, όπως και στις φυσικές οικογένειες, συναντιέται η διαφορετική… “ανάγνωση” των γονιών!! Ο αγαπημένος από όλους μας Χριστός, να ευχηθούμε να ενώσει τα διεστώτα εἰς ἕν, όπως θέλει και μας είπε, στην προ του πάθους Του προσευχή.

Μου ανατέθηκε να πω λίγες σκέψεις για τον τρόπο θέασης-αξιολόγησης της Εκκλησίας από τους νέους.

Τι να πω για ένα τόσο ακανθώδες και επώδυνο και καταθλίβον θέμα; Θα καταθέσω ό,τι νομίζω ότι συμβαίνει…

Γεννήθηκα πριν 67 σχεδόν χρόνια σε μια αγροτική κοινωνία εδώ κοντά, στο χωριό Γιάλτρα δίπλα στην Αιδηψό, τότε που όλα τα σχετικά με τη θρησκεία-Εκκλησία εκινούντο, εκείνη την εποχή, ακόμα στη βάση των αυτονοήτων. Όπως λέει και ο Μπονιουέλ στη «Τελευταία πνοή», «…η θρησκεία μάς περιέβαλλε ασφυκτικά…»! Σήμερα, λόγῳ ηλικίας, δεν θα είχα τίποτε να πω, (μιας και δεν έχω οικογένεια), αν δεν ήμουν κληρικός, που λόγῳ θέσεως-αρμοδιότητας ασχολούμαι (όπως σχεδόν όλοι οι κληρικοί) με την ύπαρξη και την ποιότητα της σχέσεως, και των παιδιών, με την Εκκλησία.

Η εφηβεία, το ξέρουμε όλοι, είναι η περίοδος ζωής των αμφισβητήσεων. Δεν γλιτώνει από αυτές ούτε η χριστιανική κληρονομιά της πίστης. Εξίσου όμως και συγχρόνως μπορεί επίσης να υπάρξει σ’ αυτή την περίοδο μία προσωπική ευκαιρία ανακάλυψης της πίστης απ’ αυτόν τον «ταραγμό της φύσεως των βροτών» όπως λέει ο Ευρυπίδης!

Για τα σύγχρονα Ελληνικά δεδομένα σε κάθε οικογένεια με δύο ή τρία παιδιά, μετά την ηλικία των δέκα χρόνων ζωής για τα παιδιά, επαναλαμβάνεται μονότονα το απαράλλακτο τελετουργικό της γκρίνιας του σαββατόβραδου, εν όψει της συμμετοχής ή όχι στην Θ. Λειτουργία της Κυριακής. Τα μικρότερα στην ηλικία παιδιά βρίσκουν στην Εκκλησία ενίοτε ένα χώρο με ιδιότυπες περίεργες συνθήκες εντυπωσιασμού, και αν βρουν εκεί και συνομήλικους, πλέον έχουν παρέα διαφυγής απ’ την οικογενειακή ρουτίνα, σε περιβάλλον που συγχρόνως δεν είναι σχολείο! Τα μεγαλύτερα όμως παιδιά βρίσκονται σε συνθετότερα δεδομένα. Η ενόχληση του ξυπνήματος, σε ένα πρωινό που προσφέρεται να είναι τεμπέλικο, η ακατανόητη χρησιμότητα μιας τέτοιας συμμετοχής, η κοινωνικά αποδεκτή, για τα προσωπικά τους δεδομένα, απομόνωση, στην οποία εντάσσει ο νέος και τον Θεό («Βεβαίως και υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να πούμε στο Θεό ότι τον αγαπάμε», σου πετάει εξυπνακίστικα ή, γιατί όχι, έξυπνα…), η ανυπαρξία κάθε ενδιαφέροντος ακόμη και εκ περιεργείας, αφού ο χώρος–θέμα Εκκλησία δεν εγείρει σήμερα απολύτως κανένα ενδιαφέρον συμμετοχικής παρουσίας, κάνουν την υπόθεση, χαμένη μάχη! Πλέον και για χριστιανούς και για μη χριστιανούς η Κυριακή αποτελεί υπόθεση sports time!

Για την Ελλάδα και τους ορθοδόξους ορθώνεται επιπλέον εμπόδιο, ανυπέρβλητο, το ακατανόητο της γλώσσας της λατρείας, που κάνει αδύνατη την συμμετοχή και… α-νόητη (χωρίς νόημα) την παρουσία. Ένα μικρότατο ποσοστό παιδιών ανταποκρίνεται με συμμετοχή στα εκκλησιαστικά δρώμενα, και την μετοχή στην Ευχαριστία, και αυτό μέχρι την αναζήτηση και απαίτηση για απάντηση στα υπαρξιακά τους ερωτήματα, που ατυχώς δεν είναι πάντοτε επιτυχής.

Και όλα αυτά συναναμιγνυόμενα με την σημαντική ψυχολογική ανάγκη τους να ενταχθούν κάπου, ώστε να επιβεβαιωθούν!! Φυσικά πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν ότι οι σημερινοί νέοι ζουν σε ένα κόσμο όπου σχεδόν το κάθε ζήτημα εκμηδενίζεται και απαξιώνεται! Ένας τέτοιος κόσμος δεν αφήνει και πολύ χώρο στην ανάπτυξη του μεγέθους, που είναι η πίστη.

Ο νέος ίσως θα επανεξετάσει από ιντερνετική περιέργεια τι του κληροδότησαν οι γονείς του για να δει αν θα αποδεχτεί κάτι από το χριστιανικό παρελθόν του και πώς!; Άραγε, επί της ουσίας; Θεμελιακά; Επιφανειακά; Ως θέμα ζωής ή απλώς ως θέμα κοινωνικής συμπεριφοράς συνθηκών και προσαρμοστικότητας; Όλες οι πιθανότητες ανοιχτές…

Για κάποιο χρονικό διάστημα ο νέος μπορεί να διαλέξει να απομακρυνθεί από τα όσα (ίσως) του μάθαιναν τόσα χρόνια οι γονείς του πράγμα που αποτελεί κρίσιμο σημείο και για τις δύο πλευρές.

Πρέπει πάντως να πούμε ότι η Εκκλησία δεν δέχεται εύκολα τους εφήβους. Συχνά έχει πρόβλημα να τους κατανοήσει και να επικοινωνήσει μαζί τους. Και είναι και λίγο περίεργη η θέση που φαντάζεται για αυτούς, διότι τους λέει ότι αυτοί, οι νέοι δηλαδή, είναι η… αυριανή Εκκλησία, ενώ οι νέοι είναι η Εκκλησία του σήμερα! Η Εκκλησία θέλει να τους συνοδέψει γι’ αυτό που θα γίνουν, ενώ αυτοί θέλουν να τους λαμβάνουν υπόψιν, για αυτό που τώρα είναι!

Το να μεγαλώσει και να ωριμάσει κανείς στην πίστη του (ας μη το φοβόμαστε) σημαίνει να εγκαταλείψει το Θεό της παιδικής του ηλικίας. Έχει χτίσει (του έχουμε χτίσει;) μια εικόνα του παντοδύναμου Θεού και εξ αυτού γεννιέται στην ψυχή του η διάθεση για ανταποδοτικές συναλλακτικές «σχέσεις», για να μη πω ειδωλολατρικές απαιτήσεις, του τύπου: «Βοήθησέ με να πάω καλά στις εξετάσεις!» Στην εφηβεία, αν τον αφήσουμε ελεύθερο από διευκολυντικές προλήψεις (προσευχή για τις πανελλήνιες…) θα καταλάβει ότι αν δεν έχει κάνει επανάληψη στα διαβάσματά του δεν έχει και πολύ νόημα να ζητάει τη βοήθεια του Θεού! Πρέπει ο νέος να συνειδητοποιήσει ότι ο Θεός είναι το αντίθετο του παντοδύναμου, είναι ο αδύναμος, ο καταπιεσμένος. Πρέπει να εγκαταλείψει τον παντοδύναμο Θεό της παιδικής ηλικίας, για τον Θεό Ιησού Χριστό που έρχεται όταν δεν τον περιμένουμε, που υφίσταται όσα υπέστη, για τον Θεό που ελευθερώνει.

Η εφηβεία συνίσταται στο να πει κανείς “εγώ”, ακόμα και στην πίστη του. Αποτελεί πέρασμα από την παιδική ηλικία στην κατάσταση του “εγώ” της προσωπικότητας, δηλαδή ενός προσώπου-υποκειμένου, που εκφράζεται. Πρέπει οι νέοι να περάσουν από το στάδιο του προστατευόμενου καταναλωτή στο στάδιο του δράστη, του υπεύθυνου. Κάνουν λάθος; Καθόλου! Η επανάστασή τους έρχεται να δείξει σε μας τους ενήλικες το προφανές, ότι η πίστη είναι προσωπική και μοναδική σχέση με το Θεό.

Πίστη στον Θεό είναι ένα είδος αγώνα. Η πίστη δεν είναι αναπόδεικτη μεταφυσική, είναι συνεχές ξεπέρασμα και της λογικής και της έλλειψης λογικής. Γι’ αυτό δεν γίνεται ποτέ αναντίρρητη βεβαιότητα, γίνεται αναιρούμενη αμφιβολία. Δεν είναι παραζάλη της αυτοπεποιθήσεως της λογικής, αλλά ξύπνημα της αμφιβολίας της λογικής για τον εαυτό της. Η αμφιβολία είναι το ξημέρωμα της πίστεως και το κριτήριο της αξίας-ποιότητας της.

Η βαθύτητα της πίστεως εξαρτάται από την βαθύτητα της αμφιβολίας την οποία προσπαθεί να υπερνικήσει. Η αμφιβολία είναι η πιο βαθιά πηγή μιας τίμιας πίστεως, είναι απαραίτητη προϋπόθεση της αυτοσυνειδησίας της πίστεως. Η αμφιβολία δεν είναι το αντίθετο της πίστεως, αφού πίστη δεν είναι απλά η παθητική παραδοχή του απίστευτου, αλλά ο αγώνας ανάμεσα στο εγώ και την αμφιβολία, όταν το εγώ βρίσκεται μπροστά στον Θεό. Μέσα της έχει η πίστη την αμφιβολία για την πίστη και μόνο τότε είναι ζωντανή και «εν εγρηγόρσει» όταν υπερνικά την αμφιβολία ξεχνώντας διαρκώς τον εαυτό της. Εξ αιτίας της αμφιβολίας η πίστη αγρυπνεί, γνωρίζει ότι σκοπό έχει να υπερβεί το τέρμα και αντιλαμβάνεται την ευθύνη της τόλμης της.

 Η πίστη είναι το μόνο ουσιαστικό παράδοξο στον κόσμο. Δεν εξαφανίζει τις ερωτήσεις της αμφιβολίας αλλά τις οδηγεί στην συνειδητοποίηση (από μέρους τους) της σχετικότητας τους. Ο λόγος της πίστεως δεν διαλύει την λογική ούτε προσπαθεί να της αποδείξει την αλήθεια του (αφού η πίστη δεν είναι από αυτόν τον κόσμο) αλλά της αποδεικνύει την ταυτότητα της και τα όρια της δικαιοδοσίας της. Δεν είναι η λογική αλλά ο «ορθολογισμός» ο αρνητής της πίστεως. Δεν είναι η πίστη αλλά η μισαλλοδοξία εχθρός της λογικής. Rationalismus όμως και fideismus δεν είναι ούτε λογική ούτε πίστη. Λογική και πίστη δεν είναι αντίπαλοι, είναι συναγωνιστές στην προσπάθεια να υπερπηδηθεί το τέρμα. Η λογική προετοιμάζει την εμφάνιση της πίστεως και της διδάσκει κατόπιν την ευθύνη της.

Η πίστη βοηθά την λογική να απαλλαγεί από τον έμφυτο εγωισμό της. Η λογική είναι η «φάτνη» και συγχρόνως η δοκιμασία της πίστεως. (Σπ. Κυριαζόπουλος)

Αυτό το πέρασμα στην προσωπική πίστη γίνεται μέσω της εξάσκησής της. Είναι μια στροφή η εφηβεία διότι συμπίπτει και επισημοποιεί το πρώτο τσιγάρο, τον πρώτο καφέ, το πρώτο ποτήρι αλκοόλ, τις πρώτες αγάπες και άρα την αυτονόμηση του καθενός.

Φανερώνουν μ’ αυτά την ανάγκη τους να δημιουργήσουν ένα προσωπικό χώρο, ο οποίος δίνει την δυνατότητα και για τυχόν συνάντησή τους με τον Θεό!  Λένε δυνατά αυτά που σιωπηλά απασχολούν όλους και τότε πρέπει να είμαστε εκεί να τους βοηθήσουμε να περάσουν από μια προσωπική πίστη στην πίστη της κοινότητας, ξέροντας ότι και εμείς δεν πιστέψαμε επειδή τα καταλάβαμε όλα!!

Είναι καθοριστική η γονεϊκή στάση σ’ αυτό! Άνθρωποι του “μεγέθους” του Φρ. Κάφκα το περιγράφουν ως εμπειρία ωρίμανσης ή διακοπής σχέσεως με τον Θεό!

«Αργότερα, έφηβος δεν καταλάβαινα πως εσύ, ο όποιος κουβαλούσες έναν κίβδηλο Ιουδαϊσμό, μπορούσες να μου προσάπτεις ότι δεν έκανα προσπάθειες (θα όφειλα να είχα κάνει, έστω για να δείξω τον σεβασμό μου, έλεγες εσύ) για ν’ αναπτύξω κάτι το ομοίως κίβδηλο! Διότι απ’ όσα εγώ, έβλεπα, επρόκειτο για κάτι ευτελές, για μια διασκέδαση ή λιγότερο και από μια διασκέδαση.

Τέσσερις φορές τον χρόνο επισκεπτόσουν την συναγωγή εκεί, συγχρωτιζόσουν με τους πιο αδιάφορους και όχι με τους σοβαρούς θρησκευόμενους. Προσευχόσουν σύμφωνα με τους τύπους και συχνά με εξέπληξες δείχνοντας μου μέσα στο βιβλίο την περικοπή η οποία διαβαζόταν εκείνη την στιγμή».

(Φραντς Κάφκα: Γράμμα στον Πατέρα)

Όταν ο Χριστός στέλνει τους Αποστόλους στον κόσμο τούς λέει να πηγαίνουν δυο–δυο θέλοντας να δείξει ότι η πίστη πρέπει να μοιράζεται και ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος ύπαρξης της. Αυτό που μπορούν να κάνουν οι ενήλικες είναι να προτείνουν, να χρησιμοποιούν παραδείγματα, να δείχνουν ένα δρόμο και να μάθουν να αναγνωρίζουν μια έκκληση… Στο κάτω–κάτω οι έφηβοι έχουν όλη τους την ζωή μπροστά τους να εμβαθύνουν σε αυτή τη καινούργια εγγύτητα με το Θεό. «Πάντα υπάρχει κάτι που μας ξεφεύγει, ακόμα δεν έχουμε βρει τη συσκευή που μεταδίδει την πίστη!» όπως έλεγε ένας παπάς!

«Ο μόνος τρόπος για να είναι η πίστη σου πιστευτή και από άλλους είναι ασφαλώς η ίδια η ζωή σου. Μετά το τέλος του κοινωνιολογικού χριστιανισμού στην Ευρώπη, οι χριστιανοί της είναι πολύ συχνά μεταστραφέντες, με την τρέχουσα έννοια του όρου, γιατί η αληθινή πίστη είναι πάντοτε διηνεκής μεταστροφή και επιστροφή» (Στ. Ζουμπουλάκης: Στη θέση του άλλου. Καθημερινή, 10.03.2024).

Καταλήγοντας, ας δούμε-εξετάσουμε τις τρεις μεγάλες δυσκολίες για το θέμα που συζητάμε.

Στις 30.6.1989 ο τότε καρδινάλιος Ιωσήφ Ράτσιγκερ (μετέπειτα Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ) θα καταγράψει τις τρεις μείζονες δυσκολίες που εμποδίζουν τους ανθρώπους και ειδικότερα τους σημερινούς νέους να αποδεχθούν–αγαπήσουν και προσχωρήσουν στην χριστιανική πίστη, ή που οδηγούν τους πιστούς στην χλιαρότητα:

α. Η διδασκαλία περί Δημιουργίας, η πίστη στον Θεό ως Δημιουργό του κόσμου και των ανθρώπων.

β. Η παρακμή της μεταφυσικής και ο περιορισμός του ανθρώπου στην εμπειρική του διάσταση. Το μέγα αυτό πνευματικό γεγονός δυναμιτίζει την ίδια την Χριστολογία: ο Χριστός δεν πιστεύεται ως Θεός και βασιλεύς του κόσμου αλλά απλώς ως ιστορικό πρόσωπο, ένας απεσταλμένος του Θεού. Η Ανάστασή του φαντάζει κενή περιεχομένου.

γ. Η διδασκαλία για την αιώνια ζωή και τη Βασιλεία των Ουρανών. Για τους περισσότερους ανθρώπους αυτές είναι άγνωστες λέξεις, ενώ οι χριστιανοί, στην δυσκολία τους να την πιστέψουν, έχουν μετατρέψει την εσχατολογική Βασιλεία σε προσδοκία απλώς μιας καλύτερης και δικαιότερης κοινωνίας.

(Γιούργκεν Χάμπερμας – πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’

 Η διαλεκτική της εκκοσμίκευσης.
 Επίμετρο Στ. Ζουμπουλάκης,
 σελ. 83-84 εκδ. ΕΣΤΙΑ 2010)

Αυτά δυσκολεύεται ο σημερινός άνθρωπος να δεχτεί (τον Θεό ως Δημιουργό, τον Χριστό ως Θεό, την αιώνια ζωή) και απομακρύνεται από τις χριστιανικές Εκκλησίες ή απονευρώνεται στους εναπομείναντες χριστιανούς η πίστη.

Τα μάτια των σκεπτόμενων νεαρών προσβλέπουν στην Εκκλησία, σε εμάς που προηγούμαστε στο δρόμο προς Αυτή, για να βρουν «απαντήσεις» στα τρία αυτά οδυνηρά ερωτήματα. Άλλωστε, ανεπιγνώστως γι’ αυτούς, όταν έχουν καλή και ειλικρινή διάθεση θέλουν να σαρκώνουν αυτό που λέει η Γραφή. Η Παλαιά με τους Αναβαθμούς «…εἰς ὄρος Κυρίου πορευσόμεθα» και η Καινή με την… “παρακολούθηση” του Ιησού του Οποίου το πρόσωπον ἦν περευόμενον εἰς Ἰερουσαλήμ.

Ας αγωνιούμε, για το τι δείχνουμε, με την «κατεύθυνση πορείας μας». Ο Χριστός είπε ότι πρέπει να είμαστε το φως του κόσμου, όχι ένας speaker του Θεού.

Ο Χριστός να μας φωτίζει, ώστε οι αδελφοί μας και τα παιδιά μας να φτάνουν βλέποντας και ακολουθώντας μας «νά δοξάζωσι τόν Πατέρα ἡμῶν τόν ἐν τοῖς Οὐρανοῖς».

Σας ευχαριστώ για την υπομονή!

Χριστός Ανέστη!

 π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

[Τα παραπάνω ήταν μικρή εισήγηση σε άτυπη συνάντηση χριστιανών, Ευαγγελικών και Ορθοδόξων, στον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου, το διάστημα 30 Μαΐου έως 1 Ιουνίου 2024]

 

[1] Ο τίτλος ¨”Μπαμπά, πιστεύεις ακόμα στον Θεό”. Ερωτηματική απορία (;) έκπληξη (;) ειρωνεία(;) του νεαρού έφηβου γιού του πρωταγωνιστή (Melvil Poupaud), με την οποία και κλείνει η Γαλλική ταινία «Θέλημα Θεού» «Grace a Dieu». Είναι μεταφορά στο σινεμά ως ταινία μυθοπλασίας ενός πραγματικού περιστατικού για κληρικό. Μια υπόθεση κακοποίησης εξ αιτίας της οποίας αναγκάσθηκε να απομακρυνθεί ο τότε Καρδινάλιος Φίλιππος Μπαρμπαρέν λόγω άτολμης αντιμετώπισης του θέματος στο οποίο, πρέπει να του αναγνωρισθεί, το ότι ο ίδιος δεν είχε μέρος ευθύνης, ει μη μόνον διοικητική αρμοδιότητα, που ατυχώς δεν εξάσκησε άμεσα.