Πώς εξελίχθηκε η μάχη για το μεγαλύτερο Ορθόδοξο Ναό της Ουκρανίας

Οι πιστοί της αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας στην είσοδο του καθεδρικού ναού του Αγίου Μιχαήλ. Φωτογραφία: Suspilne Cherkasy / YouTube

Πώς εξελίχθηκε η μάχη για το μεγαλύτερο Ορθόδοξο Ναό της Ουκρανίας

Ο Καθεδρικός Ναός του Τσερκάσι, ο μεγαλύτερος Ναός στην Ουκρανία, τέθηκε υπό τον έλεγχο της αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας τον Ιούνιο. Αλλά οι υποστηρικτές της υποστηριζόμενης από τη Μόσχα Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αντιτάχθηκαν σε αυτό.

Lera Furman, ειδικά για τη Novaya Gazeta Europa, 18.10.2024.

Τι συνέβη τη νύχτα από τις 16 προς τις 17 Οκτωβρίου γύρω από τον καθεδρικό ναό του ουκρανικού Τσερκάσι και αν η αλλαγή της κανονικής του υπαγωγής παραβιάζει τα δικαιώματα των πιστών, διερεύνησε η «Novaya Gazeta Europa».

Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι λέει συχνά ότι τα γεγονότα του σημερινού πολέμου λαμβάνουν χώρα όχι μόνο στο στρατιωτικό μέτωπο, αλλά και στο «πνευματικό» μέτωπο. Τη νύχτα της Τετάρτης προς Πέμπτη, αυτό μπορούσε να διαπιστωθεί από πρώτο χέρι στο Τσερκάσι, όπου εκπρόσωποι δύο ορθόδοξων εκκλησιών (η μία ονομάζεται φιλομοσχοβίτικη, η άλλη πατριωτική) εισέβαλαν εναλλάξ στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μιχαήλ. Το αποτέλεσμα - περισσότεροι από 15 συλληφθέντες, αρκετοί ελαφρά τραυματίες και αποδοχή από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας του γεγονότος ότι ο μεγαλύτερος ορθόδοξος ναός της Ουκρανίας δεν ανήκει πλέον σε αυτήν αλλά στην αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας...

Φυσικά, τα μέσα ενημέρωσης και οι bloggers από τη Ρωσία και την Ουκρανία περιγράφουν τα όσα συνέβησαν τη νύχτα και το πρωί γύρω και μέσα στον καθεδρικό ναό με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο. «Σε πόλεμο όπως σε πόλεμο». Ας προσπαθήσουμε να ανασυνθέσουμε την εικόνα και το ιστορικό των όσων συνέβησαν.

Δύο μάχες και υποχώρηση στις κατακόμβες

Παρά το γεγονός ότι η αναγνωρισμένη από το κράτος ενοριακή συνέλευση ψήφισε στις 12 Ιουνίου να μεταφέρει τον καθεδρικό ναό στο Τσερκάσι από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC), η οποία διατηρεί «κανονικό δεσμό» με το Πατριαρχείο Μόσχας, στην αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU) που υποστηρίζεται από τον φιλοδυτικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ο κλήρος της UOC διατήρησε de facto τον έλεγχο του καθεδρικού ναού. Επιπλέον, η πιο ριζοσπαστική πτέρυγα της UOC εκπροσωπήθηκε από τον Μητροπολίτη Τσερκάσι Θεοδόσιο (Σνέγκιρεφ), για τον οποίο θα σας μιλήσουμε παρακάτω. Οι ριζοσπάστες της UOC δεν αναγνώρισαν τη νομιμότητα της ενοριακής συνέλευσης και αγνόησαν τις οδηγίες των αρχών να παραδώσουν την εκκλησία στην OCU.

Ο Θεοδόσιος, παρά τις διάφορες ποινικές υποθέσεις που κινήθηκαν εναντίον του από την Υπηρεσία Ασφάλειας της Ουκρανίας (SBU), συνέχισε να μιλάει από τον άμβωνα του καθεδρικού ναού με συναισθηματικές καταγγελίες της ουκρανικής κυβέρνησης και προφητείες για την επικείμενη ανατροπή της. Ταυτόχρονα, το Τσερκάσι δεν μπορεί να χαρακτηριστεί φιλορωσική πόλη (μετά την 24η Φεβρουαρίου 2022, υπάρχει καν τέτοια πόλη στην Ουκρανία;). Και η ένταση που δημιουργήθηκε γύρω από τον καθεδρικό ναό από τους υποστηρικτές των «κανονικών δεσμών» με τη Μόσχα έπρεπε αργά ή γρήγορα να επιλυθεί. Και σε συνθήκες πολέμου, θα μπορούσε να επιλυθεί μάλλον σκληρά.

Ο Μητροπολίτης Τσερκάσι Θεοδόσιος (Σνέγκιρεφ). Φωτογραφία: Cherkassy Blagovisnik / YouTube

Με όλα τα δυσάρεστα που συνέβησαν γύρω από τον καθεδρικό ναό τη νύχτα της 16ης προς 17η Οκτωβρίου, αυτό το σενάριο επίλυσης του προβλήματος της μεγαλύτερης εκκλησίας στην Ουκρανία θα πρέπει να θεωρείται σχετικά ήπιο. Τα γεγονότα εκτυλίχθηκαν ως εξής.

Έχοντας λάβει μια διαρροή ότι τη νύχτα, κατά τη διάρκεια της απαγόρευσης κυκλοφορίας, εκπρόσωποι της OCU θα έρχονταν στον καθεδρικό ναό και δεν θα επέτρεπαν στους εκπροσώπους της UOC να επιστρέψουν, ο Μητροπολίτης Θεοδόσιος προγραμμάτισε μια λειτουργία για εκείνη τη νύχτα, την οποία παρακολούθησαν αρκετές δεκάδες ενορίτες. Αυτοί οχυρώθηκαν στον ναό. Γύρω στις 3 π.μ., τα συμβολικά οδοφράγματα παραβιάστηκαν από κληρικούς της OCU με επικεφαλής έναν στρατιωτικό ιερέα και τοπικούς βουλευτές και ακτιβιστές. Εισήλθαν όχι μόνο στην εκκλησία, αλλά και στο γειτονικό κτίριο της επισκοπικής διοίκησης, όπου βρίσκονταν ο Θεοδόσιος και οι κληρικοί που τον υποστήριζαν.

Στο σημείο έφτασαν αστυνομικές μονάδες. Καθώς οι εκπρόσωποι της UOC δεν μπορούσαν να κινητοποιήσουν τους υποστηρικτές τους υπό το καθεστώς απαγόρευσης κυκλοφορίας, άρχισαν να φτάνουν στο ναό μόνο το πρωί, όταν εκτυλίχθηκαν τα κύρια γεγονότα.

Οι κληρικοί της UOC και οι ενορίτες (κρίνοντας από τις φωτογραφίες, κυρίως γυναίκες άνω των 50 ετών) ανάγκασαν τους κληρικούς της OCU, που παρέμεναν εκεί χωρίς ισχυρή υποστήριξη, να εγκαταλείψουν τον καθεδρικό ναό. Σύμφωνα με τους τελευταίους, ως κύρια μέσα χρησιμοποιήθηκαν δακρυγόνα και σπρέι πιπεριού, που είχαν προετοιμαστεί εκ των προτέρων στους χώρους του καθεδρικού ναού. Οι υποστηρικτές της UOC κατηγορούν τους αντιπάλους ότι χρησιμοποίησαν όπλα με τραυματικό χαρακτήρα και ότι έκλεψαν 60.000 δολάρια που φέρονται να ήταν αποθηκευμένα στον επίμαχο ναό.

Ως αποτέλεσμα των συγκρούσεων, σύμφωνα με το κανάλι «18000» που εδρεύει στο Τσερκάσι, αρκετοί άνθρωποι και από τις δύο πλευρές υπέστησαν ελαφρούς τραυματισμούς, συμπεριλαμβανομένων χημικών εγκαυμάτων. Κανένα ασθενοφόρο δεν κλήθηκε στο σημείο.

Όταν το ενισχυμένο απόσπασμα της UOC οχυρώθηκε στην εκκλησία για δεύτερη φορά, το πρωί της 17ης Οκτωβρίου, ο δήμαρχος του Τσερκάσι, Ανατόλι Μπονταρένκο, δημοσίευσε ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα προς τους κατοίκους της πόλης ζητώντας την εφαρμογή του νόμου και την παράδοση του καθεδρικού ναού στην OCU. Από την πλευρά του, ο Αρτέμ Ντμίτρουκ, βουλευτής, διάκονος της UOC και αθλητικός δάσκαλος της άρσης βαρών, ο οποίος έχει δραπετεύσει από την Ουκρανία, κυκλοφόρησε μια έκκληση με την οποία κατηγορούσε την OCU και τις ουκρανικές αρχές για χρήση όπλων (;!) εναντίον ειρηνικών πιστών.

Κάτοικοι του Τσερκάσι στις πύλες της εκκλησίας, 17 Οκτωβρίου 2024. Φωτ: Suspilne Cherkasy

Οι υποστηρικτές της OCU, ενισχυμένοι από βετεράνους του πολέμου και ακτιβιστές δημόσιων οργανώσεων, διέσπασαν επανειλημμένα τον κλοιό των υποστηρικτών της UOC και τελικά κατέλαβαν τον καθεδρικό ναό στις 11 το πρωί. Μια ώρα αργότερα, άρχισε η πρώτη ουκρανόφωνη προσευχή στην ιστορία του καθεδρικού ναού.

Φεύγοντας από τον καθεδρικό ναό, ο Θεοδόσιος προέτρεψε τους υποστηρικτές του να πάνε στην παρανομία και να δημιουργήσουν την Εκκλησία των Κατακομβών (παρεμπιπτόντως, η «μητέρα εκκλησία» του Θεοδοσίου - το Πατριαρχείο Μόσχας - συμμετείχε πολύ ενεργά στη δίωξη της πραγματικής Εκκλησίας των Κατακομβών, η οποία εμφανίστηκε στην ΕΣΣΔ το 1920). Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, νοσηλεύεται στο νοσοκομείο, ενώ η αστυνομία προτίθεται να απαγγείλει στον μητροπολίτη κατηγορίες για ύποπτες πράξεις βάσει του άρθρου 269 του Ποινικού Κώδικα της Ουκρανίας (χουλιγκανισμός). Δεκαέξι ακτιβιστές της UOC, κυρίως κληρικοί και μοναχοί, έχουν ήδη συλληφθεί στο Τσερκάσι στο πλαίσιο της ίδιας υπόθεσης. Η μέγιστη ποινή βάσει του άρθρου αυτού είναι πέντε χρόνια φυλάκισης.

Η σημαίνουσα Αδελφότητα της Αγίας Σοφίας, η οποία ενώνει την πνευματική ελίτ της OCU και της UOC, καταδίκασε τη «βίαιη αντιπαράθεση στον Οίκο του Θεού». Παράλληλα, η αδελφότητα ξεκαθάρισε ότι θεωρεί ως πραγματικό ένοχο του περιστατικού τον «εκκλησιαστικό χειραγωγό» Θεοδόσιο, ο οποίος «διαδίδει ανοιχτά το δόγμα του “ρωσικού κόσμου”».

Οι δύο εκκλησίες είχαν λόγο να ανταγωνιστούν για κάτι. Ο καθεδρικός ναός του Αγίου Μιχαήλ στο Τσερκάσι αναγνωρίζεται επίσημα ως ο μεγαλύτερος στην Ουκρανία και ο τέταρτος μεγαλύτερος ορθόδοξος ναός στον κόσμο. Το ύψος του είναι 74 μέτρα και το εμβαδόν του κύριου χώρου προσευχής ξεπερνά τα 3100 τετραγωνικά μέτρα. Ο καθεδρικός ναός μπορεί να φιλοξενήσει περίπου 12 χιλιάδες ανθρώπους και η κατοχή του έχει σημαντική συμβολική σημασία στις διαμάχες για την ηγεσία στην ουκρανική Ορθοδοξία. Το γιγαντιαίο οικοδόμημα ανεγέρθηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990 με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Σωφρόνιου (Ντμίτρουκ, πέθανε το 2020), ενός φλογερού πατριώτη της Ουκρανίας και υποστηρικτή της αυτοκεφαλίας της UOC. Μετά το τέλος της «καταραμένης δεκαετίας του '90» ο Σωφρόνιος άρχισε να χτίζει ένα εξίσου μεγαλοπρεπές επισκοπικό γραφείο δίπλα στον καθεδρικό ναό, αλλά ήταν αδύνατο να συγκεντρωθούν κεφάλαια γι' αυτό, ο μονολιθικός τσιμεντένιος κολοσσός μετατράπηκε σε ένα μακροχρόνιο κατασκευαστικό έργο και εξακολουθεί να ασχημίζει την όψη του κεντρικού πάρκου της πόλης, όπου βρίσκεται ο καθεδρικός ναός.

Καθεδρικός ναός του Αγίου Μιχαήλ. Φωτογραφία: Ανατόλι Μπονταρένκο / Facebook

Σύμφωνα με τον στρατιωτικό ιερέα της OCU, π. Βολοντίμιρ Ρίντνυι, μετά την επίσημη μεταφορά του καθεδρικού ναού στην εκκλησία του, έγινε εκκλησία του στρατοπέδου. Το πρώην επισκοπικό γραφείο της UOC θα στεγάσει κέντρα εθνικοπατριωτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης ιερέων. Παρεμπιπτόντως, ο μητροπολίτης Ιωάννης (Γιαρεμένκο), ο οποίος διοικεί τη μητρόπολη Τσερκάσι της OCU, είναι επικεφαλής του Συνοδικού Τμήματος του στρατιωτικού κλήρου της εκκλησίας του, δηλαδή ο επικεφαλής στρατιωτικός κληρικός της Ουκρανίας. Σύμφωνα με τους νόμους της χώρας, οι ορθόδοξοι ιερείς μπορούν να εκπροσωπούν μόνο την OCU - οι κληρικοί της εκκλησίας, η οποία διατηρεί «κανονικό δεσμό» με τη Μόσχα, δεν επιτρέπεται να υπηρετούν στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις (ακριβέστερα, σε ιερατική υπηρεσία, αλλά μπορούν να επιστρατευθούν ως τακτικοί στρατιώτες).

Ένα πείραμα για την επισκοπή

Η ιστορία της επισκοπής Τσερκάσι της UOC τα τελευταία χρόνια είναι αρκετά δραματική. Εκεί έγινε μια προσπάθεια ριζικής αλλαγής της ιδεολογίας και μάλιστα προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν που, υπό τις συνθήκες της στρατιωτικής εισβολής, είχε επιλέξει η πλειοψηφία της ουκρανικής κοινωνίας.

Σύμφωνα με την ίδια την επισκοπή της UOC, σήμερα ενώνει 411 ενορίες (για σύγκριση - στην επισκοπή Τσερκάσι της OCU υπάρχουν περίπου 330 ενορίες). Ωστόσο, η επισκοπή Τσερκάσι της UOC έχει μόνο 224 κληρικούς στο προσωπικό της.

Μια τέτοια αναλογία, όπως δήλωσε το Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας στη «Novaya Gazeta Europa», υποδηλώνει έναν μεγάλο αριθμό ενοριών «στα χαρτιά», δηλαδή εκείνων που έχουν το καθεστώς νομικού προσώπου, αλλά δεν έχουν κτίρια και δεν τελούν θεία λειτουργία (σ.μ. δηλ. εικονικών ενοριών, όπως συμβαίνει κατά κόρον σε ολόκληρη την εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία, για να εμφανίζει πλασματικά μεγάλο αριθμό ενοριών, την ώρα που έχει απομείνει με λιγότερο από το ένα δέκατο των Ορθοδόξων της Ουκρανίας).

Η UOC λάτρευε να δημιουργεί ενορίες «στα χαρτιά» κατά τη διάρκεια των προεδριών Γιανουκόβιτς και Ποροσένκο, θεωρώντας το ως ένα από τα εργαλεία για την καταπολέμηση της αυτοκεφαλίας, δηλαδή του διαχωρισμού της Ουκρανικής Εκκλησίας από τη Μόσχα. Με αυτή τη λογική, η ηγετική θέση της UOC στις θρησκευτικές στατιστικές της Ουκρανίας έπειθε τις αρχές και τη διεθνή κοινότητα ότι η πλειοψηφία των ορθόδοξων Ουκρανών δεν επιθυμούσε την απόσχιση από το Πατριαρχείο της Μόσχας και ότι η προώθηση της ατζέντας της αυτοκεφαλίας έπρεπε να σταματήσει.

Στην πραγματικότητα, κατά τη διάρκεια των πολλών μηνών του πολέμου, οι υποστηρικτές της ενότητας με το Πατριαρχείο της Μόσχας έχουν μετατραπεί σε μια περιθωριακή κοινότητα, αν και θορυβώδη. Σήμερα δεν αποτελούν πλειοψηφία ακόμη και στην ίδια την UOC, όπου συγκεντρώνονται γύρω από μερικούς «εμβληματικούς» ιεράρχες (οι οποίοι έχουν όλοι προβλήματα με την SBU): τους μητροπολίτες Παύλο του Βίσχοροντ, Λουκά της Ζαπορίζια, Θεοδόσιο του Τσερκάσι και Λογγίνο του Μπαντσίν. Ο Προκαθήμενος της UOC, Μητροπολίτης Ονούφριος (Μπερεζόφσκι), παίρνει μια πιο ισορροπημένη θέση: καταδικάζει επίσημα τις ενέργειες του Κρεμλίνου και ανεπίσημα προχωρά σε διαπραγματεύσεις με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, ο Μητροπολίτης Θεοδόσιος έλαβε την πρώτη του υποψία από την SBU σύμφωνα με το άρθρο του Ποινικού Κώδικα της Ουκρανίας για την «Άρνηση ή αιτιολόγηση ένοπλης επίθεσης κατά της Ουκρανίας»- τον Απρίλιο, προστέθηκαν υποψίες για υποκίνηση διαθρησκευτικού μίσους. Τέλος, τις προάλλες δέχθηκε άλλη μια ποινική δίωξη - για παραβίαση των όρων του κατ’ οίκον περιορισμού. Ενώ υποτίθεται ότι βρισκόταν σε κατ’ οίκον περιορισμό, ο Θεοδόσιος εκφώνησε κήρυγμα από τον άμβωνα του καθεδρικού ναού κατά την Κοίμηση της Θεοτόκου του τρέχοντος έτους, στις 28 Αυγούστου, απαγγέλλοντας κατηγορίες κατά του επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας της Ουκρανίας Βίκτωρα Γιελένσκι για την απαίτησή του να «παραβιάσουν τον νόμο της εκκλησίας, να γίνουν σχισματικοί». Ο Θεοδόσιος προέτρεψε να «διατηρήσουν την προσευχητική ενότητα» με τη Μόσχα και «να κάνουν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που απαιτεί το ουκρανικό κράτος». Φυσικά, ο Βίκτωρ Γιελένσκι θεώρησε τις κατηγορίες αυτές συκοφαντικές. Η Ουκρανία ως κράτος δικαίου δεν μπορεί να παρεμβαίνει στην κανονική πρακτική των θρησκευτικών οργανώσεων, σημείωσε, επισημαίνει μόνο τη συνενοχή του Πατριαρχείου της Μόσχας στην επίθεση, η οποία αναγνωρίζεται σε επίπεδο διεθνών θεσμών, όπως η PACE (Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης).

Ο Μητροπολίτης Θεοδόσιος (Σνέγκιρεφ) σε ακρόαση στο δικαστήριο. Φωτογραφία: Suspilne Cherkasy / YouTube

Πολλά εξηγούνται από τη ρωσική πολιτιστική και θρησκευτική ταυτότητα του Θεοδοσίου, ο οποίος πρόσφατα έκλεισε τα 50 του χρόνια. Υπό την αιγίδα του μεγαλύτερου αδελφού του, του πρωτοπρεσβύτερου Ροστισλάβ Σνέγκιρεφ, ο οποίος αρχικά υπηρέτησε στην επισκοπή του Νίζνι Νόβγκοροντ και στη συνέχεια ανέλαβε ηγετική θέση στην επισκοπή της Καλούγκα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο 19χρονος Ντένις Σνέγκιρεφ εισήλθε το 1994 στη Θεολογική Σχολή της Καλούγκα, η οποία σύντομα μετατράπηκε σε ιερατική σχολή. Υπηρέτησε ως υποδιάκονος του Μητροπολίτη Καλούγκα και Μπορόβσκ Κλήμεντα (Καπάλιν), ο οποίος στη συνέχεια χρημάτισε αναπληρωτής πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας και αργότερα επίσημος υποψήφιος για πατριάρχης στη Σύνοδο του 2009 (κατά τη σοβιετική εποχή, ο Κλήμης ήταν πράκτορας της KGB με το ψευδώνυμο «Topaz», που δραστηριοποιούνταν στις Ηνωμένες Πολιτείες). Ο Ντένις Σνέγκιρεφ χειροτονήθηκε ιερομόναχος, έγινε ταμίας, επιμελητής και στη συνέχεια προϊστάμενος της μονής Παφνουτίεβ-Μπορόφσκι. Αργότερα ο Ντένις, που μετονομάστηκε Θεοδόσιος, σπούδασε στη Θεολογική Ακαδημία της Μόσχας και ήταν επικεφαλής του γραφείου της επισκοπής Καλούγκα, λαμβάνοντας βραβεία από τον Πατριάρχη Αλέξιο Β' (ο οποίος στη σοβιετική εποχή ήταν πράκτορας της KGB με το ψευδώνυμο «Drozdov»). Όχι εν αγνοία του τελευταίου, το 2001 δρομολογήθηκε στην Ουκρανία, όπου έκανε ραγδαία καριέρα στην UOC του τότε Πατριαρχείου Μόσχας. Έγινε ηγούμενος, στη συνέχεια αρχιμανδρίτης και ηγήθηκε του ουκρανικού παραρτήματος της Ένωσης Σλαβικής Νεολαίας, η οποία προωθούσε τις αυτοκρατορικές αφηγήσεις της «Τριαδικής Ρωσίας». Από το 2010, ο Θεοδόσιος είναι επίσκοπος: αρχικά ως βοηθός της επισκοπής Κιέβου και από το 2020 ως κυρίαρχος της επισκοπής Τσερκάσι. Το 2021 ανυψώθηκε στο βαθμό του μητροπολίτη.

Ο μεγαλύτερος αδελφός του Μητροπολίτη, Ροστισλάβ, έχοντας λάβει κάποια εμπιστευτική πληροφορία, έφυγε βιαστικά από την Ουκρανία μέσω Κωνσταντινούπολης στις 21 Φεβρουαρίου 2022 (σ.μ. δηλ. τρεις ημέρες πριν από την έναρξη της ρωσικής εισβολής...) και, χρησιμοποιώντας τις εκτεταμένες διασυνδέσεις του, έλαβε μια ενορία στην αμερικανική πόλη Μιλγουόκι, όπου υπηρετεί αθόρυβα, χωρίς να σχολιάζει τα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία. Τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης πιστεύουν ότι οι δύο αδελφοί Σνέγκιρεφ απέκτησαν τη ρωσική υπηκοότητα κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας και πολύπτυχης υπηρεσίας τους στη Ρωσική Ομοσπονδία και είναι απίθανο να την απαρνηθούν.

Ο προκάτοχος του Θεοδοσίου στο θρόνο του Τσερκάσι ήταν ένας ιεράρχης με ευθέως αντίθετες απόψεις: ο άτυπος ηγέτης της «εθνικιστικής» πτέρυγας στηνιεραρχία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας (UOC-MP), ο Μητροπολίτης Σωφρόνιος (Ντμίτρουκ), με καταγωγή από το Βολύν (γεννημένος το 1940). Πίσω στην εποχή της πατριαρχίας του Αλέξιου Β' και της προεδρίας του Λεονίντ Κούτσμα, έδωσε συνεντεύξεις στις οποίες προβληματιζόταν: «Γιατί δεν μπορεί η μεγαλύτερη Ορθόδοξη Εκκλησία στον κόσμο με βάση τον αριθμό των πιστών -η Ουκρανική- να διοικείται ανεξάρτητα και όχι από άλλους;». Ο Σωφρόνιος υποστήριξε ενεργά και τις δύο εκδηλώσεις του Μαϊντάν, ενώ στα τέλη του 2018, όταν το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και ο Πέτρο Ποροσένκο προετοίμαζαν την Ενωτική Σύνοδο των τριών κλάδων της ουκρανικής Ορθοδοξίας, ξεκαθάρισε ότι ήταν έτοιμος να υποστηρίξει αυτή την πρωτοβουλία: «Δεν μνημονεύω τον πατριάρχη (Μόσχας)... Σε ένα ανεξάρτητο κράτος πρέπει να υπάρχει μια ανεξάρτητη εκκλησία». Ωστόσο, ως άνθρωπος προχωρημένης ηλικίας, αποφάσισε να μην αλλάξει τίποτα στη ζωή του και παρέμεινε στην UOC-MP.

Ιερείς της αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Μιχαήλ στο Τσερκάσι. Φωτογραφία: Ανατόλι Μπονταρένκο / Facebook

Τα δικαιώματα των πιστών και τα όριά τους

Ο καθεδρικός ναός του Αγίου Μιχαήλ στο Τσερκάσι είναι ο μεγαλύτερος, αλλά όχι ο πρώτος και όχι ο τελευταίος στον κατάλογο των εκκλησιών που μεταφέρθηκαν από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας στην αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, εξαιτίας της ρωσικής «πολιτικής» έναντι της Ουκρανίας. Η ουκρανική Βικιπαίδεια έχει ξεχωριστό άρθρο αφιερωμένο στη διαδικασία της μετάβασης των εκκλησιών. Εκεί έχουν ήδη καταγραφεί σχεδόν 1.800 περιπτώσεις τέτοιας αλλαγής εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας κατά την περίοδο της «Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης» (σ.μ. έτσι αποκαλεί η προπαγάνδα του Κρεμλίνου την πλήρους κλίμακας παράνομη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία). Μια πηγή στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας δήλωσε στη «Novaya Gazeta Europa», ότι η ηγεσία αυτής της εκκλησίας φοβάται πραγματικά ότι «το οικοδόμημα θα καταρρεύσει», γι' αυτό και θέτει σχεδόν ως μοναδική προϋπόθεση για τις διαπραγματεύσεις της με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας την αναστολή της διαδικασίας μετάβασης των ενοριών, την οποία η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας αποκαλεί «διαδικασία κατάληψης».

Οι παρατηρητές σημειώνουν ότι η δυναμική της διαδικασίας εξαρτάται από το βαθμό συνεργασίας του μητροπολίτη Ονουφρίου και του περιβάλλοντός του, το οποίο συμπεριφέρεται αντιφατικά.

Όπως έγραψε η «Novaya Gazeta Europa», στα τέλη Αυγούστου, η Ουκρανία υιοθέτησε νόμο «Για την προστασία της συνταγματικής τάξης στον τομέα των δραστηριοτήτων των θρησκευτικών οργανώσεων», ο οποίος προκάλεσε αντιδράσεις στη διεθνή κοινότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο νόμος αυτός, συγκεκριμένα, δίνει στις θρησκευτικές οργανώσεις της χώρας εννέα μήνες για να διακόψουν οριστικά τους δεσμούς τους με τα κανονικά κέντρα στο έδαφος του επιτιθέμενου κράτους. Προκειμένου να εφαρμοστεί ο νόμος, στις 16 Οκτωβρίου, το υπουργικό συμβούλιο της Ουκρανίας ενέκρινε τη διαδικασία ελέγχου των θρησκευτικών οργανώσεων για δεσμούς με τέτοια κέντρα, η οποία εκπονήθηκε από το γραφείο του Βίκτορα Γιελένσκι. Ένας τέτοιος έλεγχος είχε ήδη διενεργηθεί κατά της UOC το περασμένο καλοκαίρι κατόπιν αιτήματος της Κρατικής Υπηρεσίας της Ουκρανίας για την Εθνοπολιτική και την Ελευθερία της Συνείδησης.

Παρά τις επιφανειακές αλλαγές στο καταστατικό της UOC στο συμβούλιο της στα τέλη Μαΐου του 2022, η επιθεώρηση διαπίστωσε ότι η βάση - η αναφορά στον Τόμο του Πατριάρχη Αλέξιου Β΄ και της Συνόδου του, η οποία καθορίζει τους όρους για την υποταγή της UOC στο Πατριαρχείο της Μόσχας - παρέμεινε στο καταστατικό. Αυτό σημαίνει ότι το κανονικό κέντρο της UOC εξακολουθεί να βρίσκεται στη Μόσχα. Επιπλέον, οι εκπρόσωποι της UOC δεν αποχώρησαν επίσημα από τις δομές του Πατριαρχείου Μόσχας (μόνο ανέστειλαν την εργασία τους σε αυτές), δεν έστειλαν ειδοποιήσεις σε άλλες τοπικές εκκλησίες για την αποχώρησή τους από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και δεν επέβαλαν κανονικές ποινές στους κληρικούς-συνεργάτες των δυνάμεων εισβολής και κατοχής. Παρεμπιπτόντως, μόνο μεταξύ των επισκόπων της UOC, περίπου δέκα άτομα έχουν καταφύγει στη Ρωσία από τις αρχές του 2022 και ο πιο «πολύχρωμος» από αυτούς - ο μητροπολίτης Ιωνάθαν (Γιελέτσκιχ) - ανταλλάχθηκε αυτό το καλοκαίρι με το καθεστώς του... αιχμαλώτου πολέμου (σ.μ. όπως ο ίδιος είχε ζητήσει...)!

Φυσικά, οι μάχες μπροστά σε ναούς είναι άσχημες και τα δικαιώματα όλων των πιστών πρέπει να γίνονται σεβαστά. Αλλά το όριο αυτού του σεβασμού περνάει εκεί όπου η λέξη «πιστός» χάνει τη θρησκευτική της σημασία και το αντικείμενο της πίστης γίνεται μια καθαρά γήινη, πολιτική ιδεολογία. Ειδικά μια τέτοια ιδεολογία, υπό τη σημαία της οποίας στον 21ο αιώνα καταστρέφονται ολόκληρες πόλεις, σκοτώνονται εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι και θυσιάζεται ένα ολόκληρο έθνος στον Μολώχ. Το κήρυγμα τέτοιων «δοξασιών» δεν πρέπει να γίνεται σεβαστό υπό το πρόσχημα των «δικαιωμάτων των πιστών» - είναι καθαρό κακό.

Πηγή: https://novayagazeta.eu/amp/articles/2024/10/18/obryv-na-krovi