ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΚΟΣΜΑΓΑΠΗΤΗ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

 

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ  ΤΗΣ  ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΚΟΣΜΑΓΑΠΗΤΗ  

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

        Και μια ενδεικτική απόδειξη εφέτος γι αυτό, αμέτρητη σειρά «βέσπες», «μηχανάκια» κλπ. έξω απ’ των Αγίων Πάντων τη Μονή-Σπέτσες. Και, στο χαριτωμένο Σταυρεπίστεγο, χαριτόβρυτο νέο Καθολικό της, όχι μικρό, μα και κάθε ηλικίας το πλήθος των πιστών. Σε σιωπηλή ακρόαση της ευλαβικής ψαλμωδίας του «Κανόνα» απ’ το βυζαντινό χορό των μοναστριών. Σε άψογη και σεβαστική προσοχή της αναπομπής από τον Ιερέα μπρος στην ανθοστόλιστη εικόνα της Παναγίας στίχου με στίχο των Οίκων του «Κοντακίου». Αμφοτέρων μεγάλων και εκπληκτικής έμπνευσης αγίων ποιητικών συνθέσεων, που συναπαρτίζουν τον όλο κορμό της Ακολουθίας των Χαιρετισμών.

      Δυο λόγια για το «Κοντάκιο» πρώτα, για να καταλάβουν οι πολλοί. Είναι ένα μεγάλο ποίημα, σειρά όλη τροπάρια 24, όσα τα γράμματα της αλφαβήτου, που ονομάζονται Οίκοι. Και που καθένας τους αρχίζει με το πρώτο γράμμα, της πρώτης λέξης, του πρώτου στίχου κάθε Οίκου του, με το αντίστοιχο στη σειρά γράμμα της-«Άγγελος πρωτοστάτης ουρανόθεν επέμφθη ειπείν τη Θεοτόκω το χαίρε … Βλέπουσα η αγία … Γνώσιν άγνωστον γνώναι …», 1^ος, 2^ος, 3^ος Οίκος κλπ. Έργο, παρά τις κάποιες αντιρρήσεις του κορυφαίου, του «πρίγκιπα» ως χαρακτηρίστηκε εκκλησιαστικού ποιητή Όσιου Ρωμανού του Μελωδού-μουσουργού-που έζησε στα χρόνια του Ιουστινιανού-6^ος αιώνας μ. Χ.

     Και, είναι και Κοντάκιο με ενδιαφέρον ιστορικό, μα και το μόνο που ψάλλεται ολόκληρο ως σήμερα. Πρώτο και εισαγωγικό του τροπάριο, «Προοίμιο», είχε το ακόλουθο και εξαίρετο, και σχετικό με το κύριο θέμα του. «Το προσταχθέν μυστικώς λαβών εν γνώσει,-εν τη σκηνή του Ιωσήφ σπουδή επέστη,-ο Ασώματος-Αρχάγγελος Γαβριήλ-λέγων τη απειρογάμω.-Τι ακριβώς λέγων-«Ο κλίνας συγκαταβάσει τους ουρανούς-χωρείται αναλλοιώτως όλος εν σοι».-Ον-τον οποίο μάλιστα- και βλέπων εν μήτρα σου-λαβόντα δούλου-ανθρώπου-μορφήν-εξίσταμαι κραυγάζων σοι-«Χαίρε νύμφη ανύμφευτε».

       Όμως τον επόμενο αιώνα που Ηράκλειος ο αυτοκράτωρ ήταν εκστρατεία στην Περσία για να απελευθερώσει τον Τίμιο Σταυρό, και, οι Άβαροι πολιορκούσαν την Κωνσταντινούπολη, ο Πατριάρχης Σέργιος αντικατέστησε το ανωτέρω Προοίμιο με το σχετικό και για την κρίσιμη εκείνη ώρα ταιριαστό. «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νηκητήρια- ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια-αναγράφω σοι η πόλις σου Θεοτόκε.- Αλλ’ ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον-εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον-ίνα κράζω σοι, Χαίρε νύμφη ανύμφευτε». Το οποίο μαζί με τους ακολουθούντες Οίκους έψαλαν όλοι όρθιοι ολονυχτίς. Και μετά με ιερή περιφορά της εικόνας της Παναγίας πάνω στα τείχη, για τη σωτηρία της Πόλης από τη δεινή πολιορκία. «Ο γε μεν θεοφιλής της Κωνσταντίνου λαός τη Θεομήτορι την χάριν αφοσιούμενος ολονύκτιον τον ύμνον και ακάθιστον αυτή εμελώδησαν, ως υπέρ αυτών αγρυπνησάση και υπερφυεί δυνάμει διαπραξαμένη το κατά των εχθρών τρόπαιον».

     Το δεύτερο επίσης μεγάλο και εξαίρετο θεολογικά ποίημα, «ο Κανόνας», ως ονομάζεται, χωρίζεται σε εννιά μέρη που λέγονται «Ωδές», με τρία ως τέσσερα τροπάρια η κάθε μια. Ποιητής του στο όλο κύριο μέρος του-όχι στο πρώτο τροπάριο, «Ειρμό», ως λέγεται κάθε Ωδής, που είναι Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού-φέρεται να είναι ο Όσιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος ή Ξένος-«ο πολυγραφότατος…και ποικιλότατος την φράσιν και πολλή η χάρις αυτού και η ευρυθμία»-που έζησε τον ένατο αιώνα μ. Χ.

******   ***   ******

       Πιο ειδικά τώρα, το Κοντάκιο των «Χαιρετισμών», και από τα ανωτέρω, αυτό «του Ακάθιστου Ύμνου», στους πρώτους 12 Οίκους παραδίδει ποιητικά και κοινωνεί τα γεγονότα από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου μέχρι τη Γέννηση του Χριστού, και την προσκύνηση των ποιμένων και των μάγων μετά. Και στους επόμενους 12 παραδίδει επίσης ποιητικά και αναδείχνει θεολογικά διακριτικά την κεντρική θέση της Παναγίας στο μέγιστο μυστήριο της Ενανθρώπησης του Υιού και Λόγου του Θεού και το σωτήριο έργο του και σκοπό της για όλο τον κόσμο.

     Ενδεικτικά και από την αρχή και μια για πάντα. «Χαίρε δι ης η χαρά εκλάμψει. Χαίρε δι ης η αρά εκλείψει» ! Και. «Χαίρε δι ης νεουργείται η κτίσις. Χαίρε δι ης βρεφουργείται ο Κτίστης» ! Συν, αναφορά στο αειπάρθενο της Παναγίας Μητέρας, επίκαιρο και φλέγον*τότε θέμα. «Εξ ασπόρου βλαστήσας γαστρός, και φυλάξας αυτήν ώσπερ ην, άφθορον» ! Για ποιο σκοπό. «Ίνα το θαύμα βλέποντες υμνήσωμεν αυτήν». Με αποκορύφωση στον τελευταίο Οίκο. «Ω πανύμνητε Μήτερ, η τεκούσα των πάντων Αγίων αγιώτατον Λόγον» ! Ήτοι. Τι υπέροχη και ανυμνούμενη από όλους εσύ Μητέρα, που κρίθηκες άξια να γεννήσεις και γέννησες τον πέρα και υπεράνω όλων των Αγίων Υιό και Λόγο του Θεού και Θεό αληθινό !

       Πιο πολύ στον Κανόνα, ποιημένο άλλωστε στον αιώνα που πρωτεύει κυρίαρχα πια και αποκλειστικά η θεολογία του μυστηρίου της Ενανθρώπησης του Υιού και Λόγου του Θεού και της σωτηρίας του κόσμου, η εδώ βασική παρουσία της Παναγίας Μητέρας, και οι αναφορές στο πρόσωπό της αποτελούν πανηγύρι θεόπεμπτο ! «Αποκαλείται ονομαστί Μαρία και Κόρη, και Αγνή, Δεσποινα, Θεόνυμφος, Θεοτόκος, Μήτηρ Άχραντος, Πανύμνητος, Απειρόγαμος, Θεομήτωρ, Πανάχραντος, Γης το θεμέλιον, πύλη, είσοδος, παλάτιον, θρόνος πύρινος, έμψυχος τράπεζα, πηγή ακένωτος, έμψυχος παράδεισος, πόλις του Παμβασιλέως, λιμήν θαλαττεύουσι, δάμαλις τον μόσχον η τεκουσα, άμπελος αληθινή, χαρμονή των αγγέλλων, όρθρος φαεινός τον ήλιον φέρουσα Χριστόν, φωτός κατοικητήρον, νεφέλη ολόφωτη, άστρον άδυτον, στύλος πύρινος, άνθος το αμάραντον, κλίμαξ και γέφυρα …». Και πού να πιάσει κανείς τα όσα υπέροχα όμοια ή άλλα που καταγράφονται σε μικρούς και αυτοτελείς ύμνους απειράριθμων οσίων υμνογράφων, και γιατί όχι και άλλων, και ως σήμερα, και πόσες και πόσες γλώσσες του κόσμου απλών, άγνωστων ή επώνυμων ποιητών.

      Η Παναγία Μητέρα του Θεού Αειπάρθενος Θεοτόκος Μαρία δυο χιλιάδες χρόνια στέκει και πρεσβεύει στον Υιό και Θεό της, και Θεό όσων πολλών πιστών ! Θα πρόσθετα, και όχι μόνο ! Τα δικά μας χρόνια που είναι πιο δύσμοιρα, και τα πράγματα δείχνουν πως πάνε να γίνουν ακόμα πιο δύσμοιρα, αν μη και τραγικά, εντείνει πιο πολύ ! Κι ας είναι να την παρακαλούμε, και να ελπίζουμε πως οι πρεσβείες της στο Χριστό της και Χριστό μας που όλος Χάρις και όλος Αγάπη εστί να είναι και να υποβάλλονται όλο και πιο θερμές !

     «Άπας ύμνος ηττάται», μπρος στον απλό και ρητής θείας εντολής Αρχαγγελικό. «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου. Ευλογημένη συ εν γυναιξί» ! Και βέβαια μπρος στη δική της ύστερα από λεπτό διάλογο με τον Αρχάγγελο, ταπεινή αποδοχή. «Ιδού η δούλη Κυρίου. Γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου» !-Λκ. 1,38.

      Μακάριοι όσοι προσπαθούν να κάνουν αυτά αίσθηση προσωπική τους και ιερό φυλαχτό !

Αθανάσιος Κοτταδάκης

• Στον Ιουστινιανό αποδίδεται ο και επ’ αυτού ύμνος. «Ο μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού αθάνατος υπάρχων, και καταδεξάμενος διά την ημετέραν σωτηρίαν σαρκωθήναι εκ της αγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, ατρέπτως ενανθρωπήσας, σταυρωθείς τε, Χριστέ ο Θεός, θανάτω θάνατον πατήσας, είς ών της Αγίας Τριάδος, συνδοξαζόμενος τώ Πατρί και τώ Αγίω Πνεύματι, σώσον ημάς», καθώς και η από τότε ένταξή του στη Θεία Λειτουργία.