Ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Ο Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης αποτελεί μία από τις σημαντικές μορφές της Εκκλησίας της Αθήνας και ταυτόχρονα ένα από τα πρόσωπα γύρω από τα οποία δημιουργήθηκε σημαντική θεολογική, φιλολογική και ιστορική συζήτηση. Μαθητής του Αποστόλου Παύλου, γνωστός από τις Πράξεις των Αποστόλων (17,34), συνδέεται με την ίδρυση της Εκκλησίας των Αθηνών, ενώ η μεταγενέστερη παράδοση τον τοποθετεί παρόντα σε γεγονότα όπως η Κοίμηση της Θεοτόκου. Παράλληλα, γύρω από το όνομά του αναπτύχθηκε το περίφημο «Αρεοπαγιτικό Σώμα» θεολογικών συγγραμμάτων, η γνησιότητα των οποίων αποτέλεσε αντικείμενο ευρύτατης συζήτησης στην Ανατολή και τη Δύση.

Ο Διονύσιος στις Πράξεις και η μετέπειτα πορεία του

Οι Πράξεις των Αποστόλων (17:16–34) αναφέρουν ότι ο Διονύσιος ήταν μέλος του Αρείου Πάγου, του ανώτατου δικαστηρίου της πόλεως των Αθηνών. Μετά το κήρυγμα του Παύλου στον Άρειο Πάγο πίστεψε στον Χριστό και βαπτίσθηκε, μαζί με τη Δάμαρη και άλλους (Πρ. 17,34). Από εκεί και πέρα η Αγία Γραφή δεν αναφέρει άλλα περιστατικά από τη ζωή του.

Η εκκλησιαστική παράδοση όμως συμπληρώνει την αφήγηση. Σύμφωνα με τα Συναξάρια, ο Διονύσιος έλαβε ενεργό ρόλο στη διάδοση της πίστεως, απέκτησε γνώση της αποστολικής διδασκαλίας και φέρεται να ταξίδεψε μέχρι τα Ιεροσόλυμα, όπου συμμετείχε μαζί με τον άγιο Ιερόθεο στην κηδεία της Υπεραγίας Θεοτόκου.

Ο πρώτος Επίσκοπος Αθηνών: Ιερόθεος ή Διονύσιος;

Η ιστορική παράδοση δεν είναι απολύτως ομόφωνη ως προς το ποιoς υπήρξε ο πρώτος Επίσκοπος Αθηνών. Ορισμένες πηγές, όπως τα Συναξάρια, αναφέρουν τον Άγιο Ιερόθεο ως πρώτο χειροτονημένο από τον Απόστολο Παύλο, με διάδοχο τον Διονύσιο. Άλλες παραδόσεις, πιθανότατα θέλοντας να τιμήσουν το πρόσωπο του Αρεοπαγίτη, αναφέρουν ως πρώτο τον Διονύσιο.

Ο θάνατος του Διονυσίου

Για το τέλος του Διονυσίου υπάρχουν επίσης διαφορετικές παραδόσεις. Τα Ορθόδοξα Συναξάρια αναφέρουν ότι υπέστη μαρτυρικό θάνατο για τον Χριστό, ενδεχομένως στην Αθήνα ή σε περιοχή της Μικράς Ασίας. Αντιθέτως, μεταγενέστερες δυτικές παραδόσεις ταυτίζουν τον Άγιο με τον Διονύσιο των Παρισίων (St. Denis), επίσκοπο Παρισιού τον 3ο αιώνα, ο οποίος μαρτύρησε με αποκεφαλισμό. Αυτή η ταύτιση δημιούργησε σημαντική σύγχυση, ιδιαίτερα κατά τον Μεσαίωνα, όταν οι Γάλλοι τιμούσαν τον άγιο προστάτη τους θεωρώντας τον ίδιο με τον μαθητή του Παύλου. Σήμερα υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα στις δύο διαφορετικές μορφές.

Τα Αρεοπαγιτικά Συγγράμματα

Ένα από τα πιο αινιγματικά ζητήματα στην παράδοση είναι τα θεολογικά κείμενα που φέρουν το όνομα του Διονυσίου: τα Περί θείων ονομάτων, Περί μυστικής θεολογίας, Περί εκκλησιαστικής ιεραρχίας, Περί ουρανίας ιεραρχίας, καθώς και οι Επιστολές. Το σύνολο αυτό, γνωστό ως «Corpus Areopagiticum», έχει νεοπλατωνικό και μυστικιστικό χαρακτήρα και άσκησε τεράστια θεολογική επίδραση τόσο στην Ανατολή (Μάξιμος Ομολογητής) όσο και στη Δύση (Θωμάς Ακινάτης).

Όμως τα έργα αυτά δεν είναι δυνατόν να έχουν γραφεί τον 1ο αιώνα, καθώς απουσιάζουν εντελώς από τις παραπομπές των Πατέρων μέχρι και τον 5ο αιώνα. Η πρώτη τους εμφάνιση καταγράφεται στην Κωνσταντινούπολη το 532, σε διάλογο που συγκάλεσε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄ ανάμεσα σε Ορθοδόξους Χαλκηδονίους και Μονοφυσίτες. Οι Μονοφυσίτες τα επικαλέστηκαν ως αυθεντία, αλλά οι Ορθόδοξοι δήλωσαν ότι ουδέποτε τα είχαν γνωρίσει. Αυτό το γεγονός, που συνήθως αποκαλείται Colloquium Constantinopolitanum (532), είναι η πρώτη ιστορική μνεία των Αρεοπαγιτικών συγγραμμάτων.

Η αμφισβήτηση της αυθεντικότητάς τους οδήγησε στη συμβατική ονομασία «Ψευδο-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης». Παρ’ όλα αυτά, από τον 7ο αιώνα, με την εργασία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, τα κείμενα έλαβαν υψηλό κύρος στην Ορθόδοξη θεολογία· ενώ στη Δύση μεταφράστηκαν τον 9ο αιώνα από τον Ιωάννη Σκώτο Εριγένη και άσκησαν τεράστια επίδραση στη μεσαιωνική σχολαστική φιλοσοφία.

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

***

Saint Dionysius the Areopagite is one of the most significant figures of the Church of Athens and at the same time one of the personalities around whom considerable theological, philological, and historical debate has developed. A disciple of the Apostle Paul, mentioned in the Acts of the Apostles (17:34), he is associated with the foundation of the Church of Athens, while later tradition places him as present in events such as the Dormition of the Theotokos. At the same time, around his name developed the famous “Areopagitic Corpus” of theological writings, whose authenticity was widely debated both in East and West.

Dionysius in Acts and his life after the baptism

The Acts of the Apostles (17:16–34) state that Dionysius was a member of the Areopagus, the supreme court of the city of Athens. After Paul’s preaching on the Areopagus, he believed in Christ and was baptized, along with Damaris and others (Acts 17:34). Beyond this, Scripture offers no further details concerning his life.

Ecclesiastical tradition, however, supplements the narrative. According to the Synaxaria, Dionysius played an active role in the spread of the faith, acquired profound knowledge of apostolic teaching, and is said to have traveled to Jerusalem, where he was present together with Saint Hierotheos at the funeral of the Most Holy Theotokos.

The first Bishop of Athens: Hierotheos or Dionysius?

Historical tradition is not entirely unanimous regarding who was the first Bishop of Athens. Certain sources, such as the Synaxaria, indicate that Saint Hierotheos was the first, ordained by the Apostle Paul, with Dionysius as his successor. Other traditions, likely wishing to honor more greatly the figure of the Areopagite, present Dionysius himself as the first bishop.

The death of Dionysius

Different traditions also exist concerning the death of Dionysius. The Orthodox Synaxaria mention that he suffered a martyr’s death for Christ, possibly in Athens or somewhere in Asia Minor. Later Western traditions, on the other hand, identify him with Saint Denis of Paris, the 3rd-century bishop of Paris who was executed by beheading. This identification created significant confusion, particularly in the Middle Ages, when the French venerated their patron saint believing him to be the same disciple of Paul. Today, there is a clear distinction between these two figures.

The Areopagitic Writings

One of the most enigmatic issues in tradition is the theological works bearing the name of Dionysius: On the Divine Names, On Mystical Theology, On the Ecclesiastical Hierarchy, On the Celestial Hierarchy, along with the Letters. This collection, known as the Corpus Areopagiticum, carries a Neoplatonic and mystical character and exerted huge theological influence both in the East (Maximus the Confessor) and the West (Thomas Aquinas).

However, these works could not have been composed in the 1st century, as they are entirely absent from references by the Holy Fathers until the 5th century. Their first recorded appearance is in Constantinople in 532 AD, during a dialogue convoked by Emperor Justinian I between Chalcedonian Orthodox and Monophysites. The Monophysites invoked the texts as authoritative, but the Orthodox declared that they had never known of them. This event, commonly referred to as the Colloquium Constantinopolitanum (532), constitutes the earliest historical mention of the Areopagitic writings.

The questioning of their authenticity led to the conventional designation “Pseudo-Dionysius the Areopagite.” Nevertheless, from the 7th century onwards, through the work of Saint Maximus the Confessor, the texts acquired high authority within Orthodox theology. In the West, they were translated in the 9th century by John Scotus Eriugena and profoundly influenced medieval scholastic philosophy.