Το σώμα ως ναός του Θεού: Η αξία και η ποιμαντική φροντίδα του ανθρωπίνου σώματος στην Ορθόδοξη Παράδοση (Το κάψιμο ενός ναού είναι κορυφαία ασέβεια) - π. Χριστοφόρου Χρόνη

 

Το σώμα ως ναός του Θεού: Η αξία και η ποιμαντική φροντίδα του ανθρωπίνου σώματος στην Ορθόδοξη Παράδοση

 (Το κάψιμο ενός ναού είναι κορυφαία ασέβεια)

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Χριστοφόρου Χρόνη

Εφημερίου Ι. Ν. Αγίου Χριστοφόρου Αγρινίου

Επίκουρου Καθηγητή Θεολογικής Σχολής-Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ

 

         Είναι αλήθεια ότι ο χριστιανισμός έχει κατηγορηθεί ότι υποβάθμισε το ανθρώπινο σώμα ή ότι δεν ενδιαφέρεται καθόλου γι’ αυτό. Πρόκειται για παρανόηση της διδασκαλίας του χριστιανισμού ή για συκοφαντία. Ο χριστιανισμός έχει το δικό του πνευματικό υπόβαθρο, έχει όμως ταυτόχρονα και το αντίστοιχο υλικό (όχι υλιστικό). Κακώς ενσωματώνονται πλατωνικές δοξασίες περί υποτιμήσεως του σώματος ή περί εχθρότητας σώματος-ψυχής στο ορθόδοξο δόγμα και ήθος.^[1]

        Σύμφωνα με τη χριστιανική κοσμολογία και ανθρωπολογία, ο άνθρωπος δημιουργείται από τον Θεό ως πρόσωπο με διπλή ουσία, υλική και πνευματική. Το σώμα του είναι υλικό ενώ η ψυχή του πνευματική. Αυτό συνεπάγεται ότι ο άνθρωπος βρίσκεται στο μεταίχμιο δύο κόσμων, στον κόσμο της ύλης και στον κόσμο του πνεύματος. Υπάρχει άμεση σχέση σώματος και ψυχής. Η σχέση μεταξύ τους είναι αλληλοπεριχωρητική. Δεν μπορεί να υπάρξει το ένα χωρίς το άλλο. Το ανθρώπινο σώμα ενσαρκώνει την εικόνα του Θεού, χρησιμεύοντας ως κρίσιμος σύνδεσμος μεταξύ του θεϊκού και του υλικού κόσμου. Είναι συγκλονιστική η επισήμανση του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ: «Ένας άνθρωπος χωρίς σώμα είναι ένα πνεύμα, ένα σώμα χωρίς ψυχή είναι ένα πτώμα».^[2] Ασφαλώς η ψυχή είναι ανώτερη στην πνευματική ιεράρχηση και είναι ανεκτίμητη.^[3]  Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης γράφει ότι η ψυχή δεν περιέχεται στο σώμα, αλλά η ψυχή περιέχει το σώμα.^[4] Αυτό είναι κάτι ασυνήθιστο γιατί συνήθως υποστηρίζεται ότι η ψυχή περιέχεται στο σώμα. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η ψυχή περιβάλλει το σώμα.

        Όμως χωρίς το σώμα δεν μπορεί να ενεργήσει η ψυχή. Για να φτάσουμε στον ύψιστο σκοπό μας, στη θέωση, είναι απαραίτητο το σώμα.^[5] Εδώ έρχεται ο σπουδαιότερος δογματικός Πατέρας της Εκκλησίας, ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, να επιβεβαιώσει την αλήθεια αυτή: «’Επειδή γάρ διπλοῖ ἐσμέν, ἐκ ψυχῆς καί σώματος κατασκευασμένοι…ἀδύνατον ἣμας ἐκτός τῶν σωματικῶν ἐλθεῖν ἐπἰ τα νοητά».^[6] Π.χ. όταν κοινωνούμε δεν ανοίγουμε το πνευματικό μας στόμα, αλλά ανοίγουμε το σωματικό μας στόμα για να δεχθούμε το σώμα και το αίμα του Χριστού. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει πέρα από το σώμα του.

          Η μητέρα Εκκλησία γνωρίζει την αλήθεια αυτή, γι’ αυτό και ανεβάζει πολύ ψηλά το σώμα. Το αγκαλιάζει με ιδιαίτερη ποιμαντική φροντίδα για να δείξει την αξία του. Το ονομάζει ναό του Αγίου Πνεύματος.^[7] Στο σώμα αυτό μπορεί να κατοικήσει η Αγία Τριάδα.^[8] Πιστεύοντας ότι το φυσικό σώμα δεν είναι απλώς ένα σκεύος, αλλά μάλλον ένας ιερός χώρος όπου κατοικεί ο Θεός, αυτό του προσδίδει μια εγγενή αξιοπρέπεια, που υπερβαίνει την απλή υλική ύπαρξη. Αντιλαμβανόμενοι το σώμα με αυτόν τον τρόπο, οι πιστοί καλούνται να το τιμήσουν και να το φροντίσουν, καθώς η παραμέληση ή η κατάχρηση του σώματος αντανακλά μια περιφρόνηση της θεϊκής παρουσίας εντός του. Ακατανόητη η αγάπη του Θεού. Ο άνθρωπος μπορεί να γίνει κατοικία του Θεού!!!

        Η Εκκλησία τιμά το σώμα, μέσω των ιερών μυστηρίων της. Το σώμα το βαπτίζει στην κολυμβήθρα, το χρίει με το χρίσμα, το ενώνει με τα δεσμά του γάμου, το εξομολογεί, το τιμά με την ιερωσύνη. Η Εκκλησία τιμά το σώμα κηδεύοντάς το με τιμή και σεβασμό και όχι παραδίδοντάς το στην πυρά. Η Εκκλησία δείχνει την τιμή της στο σώμα τιμώντας τα ιερά λείψανα. Η Εκκλησία τιμά τα ιερά λείψανα διότι τα σώματα των αγίων έγιναν κατοικητήρια του Θεού.

         Η Εκκλησία, σε αντιδιαστολή με τις σύγχρονες πρακτικές καύσεως, τιμά το σώμα με την ταφή, όχι από συνήθεια ή κοινωνική παράδοση, αλλά ως έκφραση πίστεως στην ανάσταση των νεκρών και στη διαρκή αξία του ανθρωπίνου προσώπου. Η ταφή είναι πράξη ελπίδος, πράξη σεβασμού προς το σώμα που υπήρξε «ναός του Αγίου Πνεύματος» και μέτοχος της Θείας Χάριτος.^[9] Οι ναοί δεν καίγονται, αλλά τιμούνται. Το κάψιμο ενός ναού θεωρείται κορυφαία ασέβεια και βάρβαρη πράξη κατά της ανθρωπότητας. Άρα η καύση του σώματος, ακόμη κι όταν προβάλλεται ως «σύγχρονη» ή «οικονομική και πολιτισμένη» λύση, εκφράζει μία οπτική αποϊεροποίησης του σώματος, που το αντιμετωπίζει ως άψυχη ύλη χωρίς προοπτική αναστάσεως.
Οι κατηγορίες περί «εκμετάλλευσης» από πλευράς Εκκλησίας, που διατυπώνονται συχνά σε δημόσιο λόγο,^[10] παραγνωρίζουν ότι η Εκκλησία δεν εμπορεύεται το σώμα, αλλά το σέβεται, το κηδεύει και το παραδίδει στο έλεος του Θεού. Ο σεβασμός αυτός δεν είναι διοικητικός ή οικονομικός, αλλά βαθύτατα θεολογικός: εκφράζει την πίστη ότι ο άνθρωπος, ψυχή και σώμα, προορίζεται για την αιωνιότητα.

         Η Εκκλησία δεν επιθυμεί τη φθορά του σώματος από την ασθένεια. Το ευχολόγιό της είναι γεμάτο από ευχές για θεραπείες ασθενειών. Τελεί το μυστήριο του ιερού ευχελαίου για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών.  Η Εκκλησία ποτέ δεν επιθυμεί την ασθένεια. Πολλοί άγιοι ήταν ιατροί. Η Εκκλησία πρωτοστάτησε στην ποιμαντική των ασθενών και στην ανάπτυξη και εξάπλωση των πρώτων νοσηλευτηρίων, με εκπληκτική μάλιστα επιστημονική μέθοδο, πρωτοποριακή για την εποχή. Ήταν η μόνη που διακονούσε ποιμαντικά τους ασθενείς ώστε και αυτοκράτορες, αποστάτες, όπως ο Ιουλιανός, να θαυμάζουν και να ζηλεύουν το έργο των χριστιανών.^[11]

        Ενδεικτικά αναφέρουμε το νοσοκομείο του Παντοκράτορος (1136 μ.Χ.), όπου ήταν ιατρικό κέντρο, με τη σημερινή χρήση του όρου. Είχε εξωτερικά ιατρεία, ψυχιατρική κλινική, τμήμα για ηλικιωμένους ασθενείς και άλλες πέντε κλινικές για διάφορες ασθένειες. Το προσωπικό έπλενε και σιδέρωνε τα ρούχα των ασθενών, τους έκαναν μπάνιο δύο φορές την εβδομάδα ενώ τα στρώματα άλλαζαν κάθε χρόνο. Οι ιατροί πληρώνονταν πολύ ικανοποιητικά και απαγορευόταν να ασκήσουν το λειτούργημά τους εκτός νοσοκομείου. Για εξήντα ένα ασθενείς του νοσοκομείου υπήρχαν τριάντα πέντε ιατροί!!! Υπήρχε νοσοκομειακός ναός, με δύο ιερείς, όπου τελούσαν τη Θεία Λειτουργία τέσσερις φορές την εβδομάδα, ενώ εξυπηρετούσαν όλες τις πνευματικές ανάγκες των ασθενών.^[12]

        Η Εκκλησία μας πάντα θα τιμά και θα περιβάλλει με αγάπη το σώμα του ανθρώπου. Μην ξεχνάμε την καθολική ανάσταση των νεκρών, όπου η ψυχή θα ενωθεί με το σώμα ξανά. Μην ξεχνάμε ότι ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, διατηρεί το σώμα που έλαβε από το αγνό αίμα της μητέρας του, και θα το διατηρεί όσο υπάρχει η ιστορία, καθώς και μετά το πέρας αυτής. Έχουμε χρέος να τιμούμε και να προστατεύουμε το σώμα μας, το ναό αυτό του Αγίου Πνεύματος και πάντοτε να ηχεί στα αυτιά μας η προτροπή του κορυφαίου Αποστόλου Παύλου: «εἴ τις τὸν ναὸν τοῦ Θεοῦ φθείρει, φθερεῖ τοῦτον ὁ Θεός· ὁ γὰρ ναὸς τοῦ Θεοῦ ἅγιός ἐστιν, οἵτινές ἐστε ὑμεῖς».^[13]

---

[1] Πλάτων, Γοργίας 493a «καὶ ἡμεῖς τῷ ὄντι ἴσως τέθναμεν: ἤδη γάρ του ἔγωγε καὶ ἤκουσα τῶν σοφῶν ὡς νῦν ἡμεῖς τέθναμεν καὶ τὸ μὲν σῶμά ἐστιν ἡμῖν σῆμα…». Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η ψυχή επιδιώκει συνεχώς να φύγει από το σώμα για να εισέλθει στον κόσμο των ιδεών. Το σώμα όμως την φυλακίζει, σώμα-σήμα (τάφος, φυλακή).
[2] π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, Δημιουργία και Απολύτρωση, μτφρ. Π. Πάλλη, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1983, σ. 12.
[3] Μαρκ. 8,37 «τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;».
[4] Γρηγόριος Νύσσης, Περί Ψυχῆς, Λόγος Α΄, PG 45, 217B.
[5] Nesteruk, A. V. (2022). From Deep Incarnation to Deep Anthropology: Hypostatic Union and the Universe in the Image of Imago Dei. Theology and Science, 21(1), 81–95. https://doi.org/10.1080/14746700.2022.2155912
[6] Ιωάννης Δαμασκηνός, Πρός τούς διαβάλλοντας τάς ἁγίας εἰκόνας, Λόγος Γ΄, 12, Kotter III.
[7] Α΄ Κορ. 6, 19 «οὐκ οἴδατε ὅτι τὸ σῶμα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖν ἁγίου Πνεύματός ἐστιν;»
[8] Ιωαν. 14, 23 «Ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ' αὐτῷ ποιήσομεν».
[9] Carroll, T. (2016). Architectural Renovations of Body-As-Temple. The New Bioethics, 22(2), 119–132. https://doi.org/10.1080/20502877.2016.1194657.
[10] Αναφερόμαστε σε πρόσφατο προκλητικό κείμενο που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο και στην εφημερίδα «Πρώτο Θέμα», όπου ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης, Αντώνης Αλακιώτης, επιτίθεται στην Ορθόδοξη Εκκλησία για το θέμα της άρνησης της αποτέφρωσης, παρουσιάζοντάς την ως… οπισθοδρομική.
[11] Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Ορθόδοξη Συμβουλευτική Ποιμαντική, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2012, σ. 209.
[12] π. Δημήτριος Κωνσταντέλος, Βυζαντινή Φιλανθρωπία και Κοινωνική Πρόνοια, Φως, Αθήνα χ.χ., σ.σ. 230-233.
[13] Α΄ Κορ. 3,17.