Ο Άγιος Αρέθας της Νεγράν και η ιστορική πραγματικότητα πίσω από το μαρτύριο - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Η μνήμη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Αρέθα, που εορτάζεται στις 24 Οκτωβρίου, συνδέεται με ένα από τα πιο δραματικά γεγονότα του 6ου αιώνα στη Νότια Αραβία. Πίσω από το αγιολογικό αφήγημα, οι πηγές φωτίζουν μια πραγματική ιστορική σύγκρουση ανάμεσα σε πολιτικές, θρησκευτικές και εμπορικές δυνάμεις, στις οποίες εμπλέκονται η Αιθιοπία και το Βυζάντιο.

Ο Αρέθας (ή Ḥārith στα αραβικά), φαίνεται να υπήρξε ιστορικό πρόσωπο, προύχοντας και επικεφαλής της χριστιανικής κοινότητας της πόλης Νεγράν (σημερινό Νάτζραν, στη νότια Σαουδική Αραβία). Η Νεγράν ήταν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του χριστιανισμού στην Αραβική Χερσόνησο, με στενούς δεσμούς με την Εκκλησία της Αιθιοπίας και, μέσω αυτής, με το Βυζάντιο. Το μαρτύριο του Αρέθα τοποθετείται γύρω στο 523–525 μ.Χ., σε μια εποχή που η περιοχή ήταν σκηνή έντονων γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων.

Σύμφωνα με τα συριακά και ελληνικά συναξάρια, καθώς και με αφηγήσεις ιστορικών όπως ο Προκόπιος ο Καισαρεύς και ο Ιωάννης Μαλάλας, την εποχή εκείνη στην Υεμένη (η αρχαία Ευδαίμων Αραβία ή Ομηρίτις) βασίλευε ο Ιουδαίος ηγεμόνας Δου Νουάς (Yūsuf ’Asʾar Yathʾar). Με αφορμή την επέκταση της χριστιανικής παρουσίας, ο Δου Νουάς στράφηκε εναντίον των χριστιανών, κατηγορώντας τους για συνεργασία με τους Χριστιανούς Αιθίοπες του βασιλείου της Αξώμης. Προχώρησε σε μαζικές διώξεις, κορύφωση των οποίων υπήρξε η καταστροφή της Νεγράν και η σφαγή των χριστιανών κατοίκων της. Ο Αρέθας, ήδη ηλικιωμένος, προέτρεπε τους συμπολίτες του να μείνουν σταθεροί στην πίστη τους, και τελικά εκτελέστηκε μαζί με εκατοντάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά.

Το μαρτύριο αυτό δεν έμεινε απαρατήρητο. Η ιστορική του σημασία ξεπέρασε τα στενά τοπικά όρια και προκάλεσε τεράστια συγκίνηση στον χριστιανικό κόσμο. Η είδηση έφτασε στην Αιθιοπία και την Κωνσταντινούπολη, προκαλώντας διπλωματική και πολιτική κινητοποίηση. Ο Αιθίοπας βασιλιάς Ελεσβαάν (γνωστός και ως Καλέβ), με την ενθάρρυνση του αυτοκράτορα Ιουστίνου Α΄ και του Ιουστινιανού, ετοίμασε στρατιωτική εκστρατεία για να εκδικηθεί το αίμα των μαρτύρων και να επαναφέρει τη χριστιανική εξουσία στη Νότια Αραβία.

Οι πηγές, τόσο ο Προκόπιος όσο και αραβικές και συριακές αφηγήσεις, περιγράφουν την αποφασιστική αυτή επέμβαση: ο Αιθιοπικός στρατός πέρασε την Ερυθρά Θάλασσα, πολιόρκησε και κατέλαβε την πρωτεύουσα των Ομηριτών, Ζαφάρ. Ο Δου Νουάς, βλέποντας ότι δεν είχε διαφυγή, έπεσε με το άλογό του στη θάλασσα, σύμφωνα με την παράδοση. Ο Ελεσβαάν εγκατέστησε χριστιανό ηγεμόνα στην περιοχή και η Νεγράν ανοικοδομήθηκε. Για μερικές δεκαετίες, η νότια Αραβία βρέθηκε υπό την πολιτική και θρησκευτική επιρροή της χριστιανικής Αιθιοπίας.

Η αντίδραση του Βυζαντίου πρέπει να ιδωθεί στο πλαίσιο της εποχής. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία επιθυμούσε να έχει συμμάχους ελέγχοντας τις στρατηγικές θαλάσσιες διόδους της Ερυθράς Θάλασσας και το εμπόριο με την Ινδία. Έτσι, η χριστιανική Αιθιοπία θεωρήθηκε βασικός σύμμαχος απέναντι στους Πέρσες Σασσανίδες, που διεκδικούσαν τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων από τον Περσικό Κόλπο. Η βυζαντινή διπλωματία αξιοποίησε το θρησκευτικό ζήτημα –την υπεράσπιση των χριστιανών της Νεγράν– ως μέσο πολιτικής επιρροής. Ο ίδιος ο Προκόπιος αφήνει να φανεί ότι η εκστρατεία του Ελεσβαάν υποστηρίχθηκε έμμεσα από τη Βυζαντινή αυλή, που προσδοκούσε να ελέγξει τις εμπορικές σχέσεις μέσω ενός φιλικού, χριστιανικού κράτους.

Η σφαγή της Νεγράν και η εκστρατεία του Ελεσβαάν παρέμειναν ζωντανές στη μνήμη της Ανατολικής Εκκλησίας. Οι μάρτυρες της Νεγράν, με επικεφαλής τον Άγιο Αρέθα, έγιναν σύμβολα της πίστης σε καιρούς θρησκευτικής έντασης αλλά και μάρτυρες ενός μεγάλου ιστορικού μετασχηματισμού. Η σύγκρουση στην Αραβία δεν ήταν απλώς υπόθεση πίστεως· αποτέλεσε κρίσιμο επεισόδιο σε ένα πλέγμα διεθνών σχέσεων που προανήγγειλαν την είσοδο της Αραβικής Χερσονήσου στη νέα εποχή που θα έφερνε αργότερα το Ισλάμ.

Οι νεότερες ιστορικές μελέτες επιβεβαιώνουν την ιστορικότητα των γεγονότων: ο Αρέθας υπήρξε πραγματικό πρόσωπο, η Νεγράν υπήρξε όντως κέντρο χριστιανισμού και η επέμβαση του Ελεσβαάν συνέβη σε συμφωνία με τη βυζαντινή πολιτική. Έτσι, πίσω από τον αγιολογικό λόγο, διαγράφεται ο τρόπος που πίστη και πολιτική συνδέθηκαν για να διαμορφώσουν την ιστορία της περιοχής.

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

***

Saint Arethas of Najran and the Historical Reality Behind the Martyrdom

The commemoration of Saint Arethas the Great Martyr, celebrated on October 24, is linked to one of the most dramatic events of the sixth century in South Arabia. Behind the hagiographical account, historical sources shed light on a genuine political, religious, and commercial conflict in which both Ethiopia and Byzantium were deeply involved.

Arethas (or Ḥārith in Arabic) appears to have been a historical figure, a prominent leader of the Christian community of Najran (ancient Negran, in present-day southern Saudi Arabia). Najran was one of the most important Christian centers of the Arabian Peninsula, maintaining close ties with the Ethiopian Church and, through it, with Byzantium. The martyrdom of Arethas occurred around 523–525 CE, during a period of intense geopolitical tension in the region.

According to Syriac and Greek hagiographical accounts, as well as historians such as Procopius of Caesarea and John Malalas, the ruler of Yemen (the ancient Eudaimon Arabia or Homeritis) at that time was a Jewish king named Dhu Nuwas (Yūsuf ’Asʾar Yathʾar). Provoked by the growing Christian influence, Dhu Nuwas turned violently against the Christians, accusing them of collaborating with the Christian Ethiopians of the Kingdom of Aksum. He launched mass persecutions, culminating in the destruction of Najran and the massacre of its Christian population. Arethas, already an old man, encouraged his fellow citizens to remain steadfast in their faith and was ultimately executed along with hundreds of men, women, and children.

This martyrdom did not go unnoticed. Its historical impact extended far beyond the local context and stirred deep emotion in the Christian world. News of the slaughter reached Ethiopia and Constantinople, prompting diplomatic and political action. The Ethiopian king Elesbaan (also known as Kaleb), encouraged by Emperor Justin I and his successor Justinian, prepared a military campaign to avenge the martyrs and restore Christian authority in South Arabia.

Both Greek and Eastern sources, including Procopius and later Arabic and Syriac accounts, describe this decisive intervention: the Ethiopian army crossed the Red Sea, besieged, and captured the Himyarite capital of Zafar. Dhu Nuwas, seeing no escape, is said by tradition to have ridden his horse into the sea to his death. Elesbaan installed a Christian ruler in the region, and Najran was rebuilt. For several decades, southern Arabia remained under the political and religious influence of Christian Ethiopia.

Byzantium’s reaction must be understood within its historical framework. The Byzantine Empire sought reliable allies to secure control over the strategic maritime routes of the Red Sea and the trade paths to India. Consequently, Christian Ethiopia was seen as a vital partner against the Persian Sassanids, who dominated the Persian Gulf’s trading networks. Byzantine diplomacy used the religious issue—the defense of the Christians of Najran—as a means of extending its political influence. Procopius himself suggests that Elesbaan’s campaign was indirectly supported by the Byzantine court, which anticipated gaining commercial advantages through a friendly Christian regime across the Red Sea.

The massacre of Najran and Elesbaan’s campaign lived on in the memory of the Eastern Church. The martyrs of Najran, led by Saint Arethas, became symbols of faith during a time of religious persecution and witnesses to a profound historical transformation. The Arabian conflict was not merely a spiritual episode but a pivotal moment within a broader web of international relations, foreshadowing the great cultural and political changes that would later accompany the rise of Islam.

Modern scholarship confirms the historicity of these events: Arethas was indeed a real person, Najran was a Christian stronghold, and Elesbaan’s intervention took place in alignment with Byzantine policy. Thus, behind the hagiographic narrative lies a clear example of how faith and politics intertwined to shape the history of an entire region.