Να σημειώσουμε και κάποιες από τις παραγνωρισμένες έμμορφες ψηφίδες της βιωτής του. Κοσμοπολίτης, λογοτέχνης, ταξιδευτής ακάματος. Έλληνας και πολίτης της οικουμένης ταυτόχρονα. Συλλέκτης παθιασμένος. Δεινός μελετητής με οξύ κριτικό πνεύμα. Πνευματώδης και ευχάριστος συνομιλητής. Εύθυμος και πρόσχαρος. Προικισμένος με έντονη μνήμη και δύναμη αφομοίωσης, μπορούσε να περιγράφει γεγονότα παρελθοντικά με ακρίβεια, σημειώνοντας ακόμη και επιμέρους λεπτομέρειες. Μάστορας των ευτράπελων διηγήσεων και της έμμετρης σάτιρας.
Εκείνο το βράδυ ακούστηκε τ’ όνομά του στην τηλεόραση. Η αγγελία θανάτου στις ειδήσεις. Ολιγόλογη και βιαστική. Ήταν τελικά η δοκιμασία του να ζει μες στη
σκληρότητα και τις εμπάθειες των λογοτεχνικών μας πραγμάτων. Έζησε χωρίς ντουντούκες, γι’ αυτό και έμεινε παραγνωρισμένος ως ποιητής
και πεζογράφος.
Ο μόνος Κύπριος που διακρίθηκε στους διαγωνισμούς διηγήματος της «Καθημερινής».
Έζησε τρία χρόνια αντάρτης πόλεως. Καταζητούμενος στο “Wanted men of Cyprus”. Δεινός συντάκτης σε όλον τον παράνομο Τύπο
της ΕΟΚΑ. Έλιωσε κυριολεκτικά μες στην
καταδίωξη των Εγγλέζων.
Τριάντα έξι μήνες από σπίτι σε σπίτι, κρύπτη σε κρύπτη, κρησφύγετο και κρυψώνα, για να παρελαύνουν οι άκαπνοι, οι ατάλαντοι και το βασίλειο των επιτηδείων στα κατοπινά χρόνια.
Δεν εμπιστευόταν τους άθεους, τους οπαδούς των
ολοκληρωτισμών. Αγαπούσε τους χωρικούς
Κυπριώτες, την Κύπρο, την Ελευθερία της, την Αυτοδιάθεση. Ήταν φιλαλήθης και μετριοπαθής.
Διάβαζε τον Μακρυγιάννη απ’ τα χρόνια του πενήντα.
Προείπε από το τέλος του Αγώνα τί μας περίμενε, τη διχόνοια που ερχόταν. Τους τάφους των μαρτύρων που θα’ μεναν χωρίς νερό, χωρίς ένα χέρι συντροφικό.
Διαβάστε τις τρείς ποιητικές του συλλογές, τη
συλλογή διηγημάτων «Τα χριστάγκαθα». Τις
πάμπολλες δημοσιεύσεις του από το 1944 στον «Παρατηρητή» της Λεμεσού, μέχρι το
1991 στο περιοδικό «Υφάδι».
Δημοσιεύσεις και συνεργασίες σε δεκάδες κορυφαία έντυπα στην Ελλάδα.
Κάποτε ήταν τόσο κοντά μας. Ήταν «Τότε που πολεμούσαμε».
Υ.Γ. Ο Γιάννης Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1928 και έφυγε για τον ουρανό το 1997.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο Γιάννης Κ. Παπαδόπουλος γεννήθηκε στο Κάιρο το
1928 κι εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κύπρο, τη γενέτειρα του πατέρα το 1938. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του
Πανεπιστημίου Αθηνών.
Όντας φοιτητής στην Αθήνα, εντάχθηκε στο χριστιανικο
φοιτητικό κίνημα που άκμαζε τα χρόνια εκείνα.
Παράλληλα συνεργάστηκε με την Εθναρχία στες πάμπολλες πανελλήνιες
εκδηλώσεις της, μεταφέροντας το μήνυμα του ενωτικού αγώνα των Κυπρίων.
Αποφοίτησε από τη Σχολή το 1952 και επέστρεψε στην
Κύπρο. Εκπαιδευτικός πλέον άρχισε από τα πρώτα χρόνια στην έδρα του να συλλέγει
λαογραφικό υλικό από τα ορεινά χωριά της Κύπρου.
Στον Αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α εντάχθηκε από τους πρώτους
κι ανέλαβε ποικίλες και ριψοκίνδυνες αποστολές.
Το 1956… καταζητήθηκε για παράνομη εισαγωγή όπλων και μέχρι το 1959…..
ήταν αντάρτης πόλεως . Στην παρανομία
και εν μέσω ποικίλων και συνεχών μετακινήσεων, δραστηριοποιήθηκε στον τομέα της
έντυπης διαφώτισης και της δημόσιας παρέμβασης σε εφημερίδα και περιοδικά,
χρησιμοποιώντας περίτεχνα ψευδώνυμα και προσχήματα.
Το 1959-60 σπούδασε Βιβλιοθηκονομία στο Λονδίνο
και το 1965 Ψυχολογία και Καθοδήγηση στο πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης. Αφυπηρέτησε από την εκπαίδευση το 1988.
Ο Γιάννης Κ. Παπαδόπουλος, εξέδωσε δύο ποιητικές
συλλογές. Η πρώτη του ποιητική συλλογή,
«Τότε που Πολεμούσαμε» (Λευκωσία 1963), πήρε το Α’ βραβείο στον Πιερίδειο
ποιητικό διαγωνισμό του 1963. Το δεύτερο
ποιητικό του βιβλίο φέρει τον τίτλο «Συλλογή».
(Αθήνα 1966). Στις εκδόσεις
«Ονήσιλο εκδόθηκε το 1987 ο τόμος «Κείμενα ενός Αγώνα», στον οποίον
συγκεντρώνονται τα διασωθέντα παράνομα κείμενα που ο Παπαδόπουλος έγραψε κατά
τη διάρκεια του Αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α.
Ποιητικές εργασίες που έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά «Κυπριακά
Γράμματα», «Νέα Εστία», «Πνευματική Ζωή», «Πνευματική Κύπρος», «Φιλολογική
Κύπρος», «Charioteer», « Literary Review», και αλλού. Σκόρπια σε περιοδικά
και εφημερίδες βρίσκεται η μεταφραστική εργασία του από την αγγλική κυρίως
ποίηση, καθώς και φιλολογικά άρθρα και μελέτες.
Ποιήματα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά και γαλλικά.
Η τέλευταία ποιητικη συλλογή ΑΠΩ ΑΓΑΠΗ εκδόθηκε
μεταθανάτια από τον εκδοτικό οικο ΑΙΓΑΙΟΝ της Λευκωσίας
ΤΑ ΧΡΙΣΤΑΓΚΑΘΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Κ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Ο ΘΡΥΛΙΚΟΣ ΟΥΤΙΣ ΚΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ
ΕΟΚΑ.
Ο
Γιάννης Κ. Παπαδόπουλος είναι γνωστότερος ως ποιητής Εκπαιδευτικός για
δεκαετίες στη Λεμεσό και σε γυμνάσια της κυπριακής υπαίθρου, κατάφερε να
διακονεί παράλληλα λογοτεχνία σε όλες σχεδόν τις μορφές της. Σημαντική μορφή του αντιαποικιακού αγώνα,
έζησε την προετοιμασία του στα πρώτα φοιτητικά ενωτικά ξυπνήματα της
μεταπολεμικής Αθήνας και κατόπιν, στα χρόνια του ξεσηκωμού, ανέπτυξε έντονη
δραστηριότητα στον τομέα της έντυπης διαφώτισης ως συντάκτης των παράνομων περιοδικών
εκδόσεων της επαρχίας Λεμεσού συστηματικός ψευδώνυμος επιστολογράφος και
υπεύθυνος για σύνταξη εκατοντάδων παράνομων φυλλαδίων.
Η
δύναμη της ποιητικής του εργασίας και η δημοφιλής και πετυχεμένη ποιητική
μετουσίωση του κυπριακού ξεσηκωμού στη μικρή συλλογή «Τότε που Πολεμούσαμε» (Λευκωσία 1963) καθιέρωσαν τον
Παπαδόπουλο ως ποιητή. Για χρόνια ήταν
γνωστός ως ποιητής του Αγώνα. Ακόμη και
μετά την έκδοση της «Συλλογής» (Αθήνα 1966), που αποτελεί τη σύναξη των
ποιητικών δοκιμών μιας εικοσαετίας με ποικίλες διακυμάνσεις και θεματικές,
συνοδεύει έντονα τις όποιες αναφορές στην εργασία του, η σφραγίδα του
καταζητούμενου αγωνιστή του Αγώνα και της ελευθερίας.
Δύο
βραβεύσεις διηγημάτων του Παπαδόπουλου στον πανελλήνιο διαγωνισμό νεοελληνικού
διηγήματος της εφημερίδας «καθημερινή» θα επαναφέρουν στο προσκήνιο τις
πεζογραφικές ικανότητες του. «Ο
Αρραβώνας», δημοσιευμένος την Κυριακή 14…. Μαρτίου 1976 και το «Το Ομηρικό
Λεξικό» τη Δευτέρα, 8 Οκτωβρίου 1980 υπενθυμίζουν μια σχετικά άγνωστη πτυχή του
γνωστού ποιητή και φιλόλογου.
«Ο Αρραβώνας» είναι ένα διήγημα καλοκτισμένο, με μια προσεγμένη διάθεση ειρωνείας να διαπνέει τις αράδες του μαστορικά. Παραπέμπει περίτεχνα στα πάθη των Κυπρίων δασκάλων τα πρώτα χρόνια μετά το πραξικόπημα και την εισβολή του μαύρου Ιούλη του 1974. Βασικά, το διήγημα περιγράφει τις εμπειρίες του ίδιου του διηγηματογράφου, όταν στις αρχές του Αγώνα μετέφερε με το πλοίο της γραμμής όπλα και πυρομαχικά μέσα στις ταξιδιωτικές του βαλίτσες, ταξιδεύοντας από την Αθήνα στη Λεμεσό. Σύμφωνα με την Καταγραφή του υπευθυνου αποστολών Ανδρέα Αζίνα ο Παπαδόπουλος παρέλαβε βαλίτσα στις 11 Αυγούστου του 1956 και εντός της τοποθετήθηκαν ανάμεσα σε άλλα δύο αυτόματα ΤΟΝΥ ΓΚΑΝ και ένα αυτόματο ΣΤΕΝ.Με την μετάφορά αυτή ο Παπαδόπουλος κινδυνευε να καταδικαστεί σε θάνατο.
Η μεταφορά παρά την προδοσία εείναι επιτυχής χαρει
στη ψυχραινία του ποιητή και την ετοιμότητα των συνδέσμων στο τελωνείο.
Η συνέχεια είναι πλέον γνωστή, η παρουσία του στα
επίσημα βρετανικά δελτάρια καταζητουμένων και επικηρυγμένων… Ο αρραβώνας του
Παπαδόπουλου με την Ελλάδα, την ελευθερία, το θάνατο και τα βασανιστήρια που
καραδοκούσαν.
Το
Ομηρικό Λεξικό» με την ίδια ιστορία, οι βαλίτσες απ’ την Ελλάδα, οι καλλικέλαδες Αραβίδες,
αναγκαία εργαλεία για τ’ όνειρο εκείνο
της γαλανής αγκάλης. Δευτερεύουσα τώρα
διήγηση πλάι στον παππού Όμηρο που τόσο αγαπούσε ο ομότεχνος του
Παπαδόπουλος. Μια ευφάνταστη απόπειρα
εναντίον Άγγλου βασανιστή των Πλατρών με τη συμπαράσταση ενός ομηρικού λεξικού
και μιας ολάκερης ομάδας αφανών ηρώων.
Ανάμεσα τους ψαράδες, ταχυδρομικοί, μαθητές, μαθήτριες, ένας φιλόλογος,
ένας εκδότης επαρχιακής εφημερίδας. Όλοι
αυτοί πλάι στο γέρο-Θουκή, μορφή επιβλητική, ομηρική. Ένας μορφωμένος Έλληνας, παλαιός πολεμιστής
στη Μικρασία, απ’ αυτούς που σήκωναν και
σηκώνουν αγόγγυστα, φορτίο το μεγαλείο της νήσου Κύπρου.
Μετά
τις βραβεύσεις και την αναγνώριση που άρχισε να κερδίζει η πεζογραφική
δεινότητα του Παπαδόπουλου, κανένας δεν γνώριζε αν θα υπήρχε συνέχεια στις
διηγηματογραφικές αναζητήσεις του.
Το
1987 ο εκδοτικός οίκος «Ονήσιλος» μας χάρισε σε ένα πολυσέλιδο τόμο το βιβλίο
«ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΝΟΣ ΑΓΩΝΑ». Η πεζογραφική
εργασία του Παπαδόπουλου από τα χρόνια της παρανομίας και του κυπριακού
ξεσηκωμού συγκεντρωμένη επίπονα από τα αρχεία του Βρετανικού Μουσείου στο
Λονδίνο. Η έκδοση αυτή ήταν σίγουρα μια
ουσιαστική υπόμνηση των πεζογραφικών ικανοτήτων του.
Από
τότε, μέχρι τον εντοπισμό ολάκερης της συλλογής διηγημάτων «Τα Χριστάγκαθα», ο
Παπαδόπουλος είχε κατά καιρούς αναγγείλει σε στενούς του φίλους την πρόθεση του
να συγκεντρώσει και να εκδώσει σε ένα τόμο εννέα διηγήματα τα σχετικά πρόσφατα
γραμμένα και αφιερωμένα στην Κύπρο και κυρίως στον απελευθερωτικό της ξεσηκωμό.
Τα
εννέα αυτά διηγήματα αποτελούν ένα νέο σημαντικό κεφάλαιο στο φτωχό λογαριασμό
της πεζογραφίας, που γράφτηκε και γράφεται στο νησί μας κατά τον εικοστό
αιώνα. Σίγουρα η πρώτη έκδοση των
διηγημάτων του έδωσε την ευκαιρία σε μελετητές και στους κριτικούς της
λογοτεχνίας να γνωρίσουν έναν όντως άγνωστο και με σπάνιες ικανότητες
προικισμένο διηγηματογράφο.
Κείμενα
πολιτικά είναι τα διηγήματα του Παπαδόπουλου. Πολιτικά με την ευλογημένη εκφορά
ενός τέτοιου κειμένου. Μακριά από
αγοραία και μικροκομματικά τεχνάσματα, αυτά τα διηγήματα οραμάτων, χαράς,
μόχθου και πόνου έχουν άμεση σχέση με το σύνολο της ποιοτικής του εργασίας.
Παράγραφοι
ολάκεροι παραπέμπουν σε γνωστά και άγνωστα ποιήματα, φράσεις που τον
συντρόφεψαν παλαιότερα, επίθετα, λέξεις που τον πονούν και επαναλαμβάνονται, εικόνες
ποιητικές και βασανιστικές μαζί.
Η
γλώσσα του συγγραφέα είναι απελευθερωμένη από δεσμεύσεις. Στα διηγήματα του βρίσκονται διάσπαρτα και κάποια ψήγματα
κυπριακής διαλέκτου. Η ζηλευτή
αρχαιομάθεια και αξιοζήλευτη άνεση του να περιπλανάται στις οδούς της ελληνικής
λαλιάς, ποικίλων χρονικών και τοπικών σταθμών και προσδιορισμών, διευρύνει και
εμπλουτίζει τη γραφή και την ατμόσφαιρα των πεζών του.
Ο
ίδιος ο διηγηματογράφος, παραλλαγμένος και ντυμένος, άλλα ονόματα και
ευφάνταστα ψευδώνυμα, πάντα σε πρώτο πρόσωπο, εκφράζει τις ευαισθησίες και τις
ανησυχίες του. .Οι ήρωες στα διηγήματα
του διασώζουν ιστορίες και άγνωστα περιστατικά που έτειναν να ξεχαστούν τα
τελευταία χρόνια.
Η
διηγηματογραφία του Γιάννη Παπαδόπουλου είναι πεζογραφία ενός ονείρου
αδικημένου, παραχαραγμένου ακόμη και από ορισμένους ψηφιδογράφους του. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί, περιγράφει και
ζωντανεύει με κέφι γνώριμους, φίλους και αδελφούς ανθρώπους συγκεκριμένους
υπαρκτούς και επιλεγμένους απ’ τις εκατοντάδες και τις χιλιάδες των πολυάριθμων
διαδηλώσεων.
Μέσα
από τα κείμενα του διαφαίνεται μια σπάνια ηθική θωράκιση, ισχυρότατη μνήμη, ένα
ζηλευτό εύρος εμπειριών και πολλές, πάρα πολλές γνώσεις από ποικίλα πεδία: τύποι της Φυσικής, αρχαία και σύγχρονη
Ιστορία, το κλίμα και τα χαρακτηριστικά της κυπριακής υπαίθρου, στοιχεία
Φυτολογίας, κινηματογραφικά γεγονότα της εποχής.
Μάστορας
της τέχνης των επιτυχημένων παρεκβάσεων, πλουτίζει το βασικό άξονα των διηγημάτων του με
παράλληλες διηγήσεις και επιστρατευμένες λέξεις, εικόνες, στίχους και στροφές
παροπλισμένων ποιημάτων ή ποιητικών δοκιμών.
Αναζητεί απαντήσεις στα πολλά «γιατί» που κατάκλυσαν τις καρδιές των
ευαίσθητων αγωνιστών μετά το τέλος του αντάρτικου και του Αγώνα. Τί να απόγιναν άραγε τα μεγάλα και μικρά
όνειρα αυτού του όμορφου νησιού; Η
κριτική του συντροφεύει γνωστούς και άγνωστους μύθους. Τολμά μια διακριτική απομυθοποίηση,
ονοματίζει πικρές αλήθειες που ύστερα τις σκέπασαν ποικίλες σκοπιμότητες. Αυτά όλα με προσοχή και διάκριση, χωρίς να
πέφτει στην παγίδα του τυφλού φανατισμού.
Γράφει και πονεί ως Έλλην. Με
μέτρο κι αγάπη.
Εκτός
από την ατμόσφαιρα των χρόνων του Αγώνα πολλά περιστατικά της προεπαναστατικής
κυπριακής υπαίθρου καθώς και της όμορφης
επαρχιακής πόλης της Λεμεσού εμπλουτίζουν τις διηγήσεις του. Παράλληλα, η χριστιανική συνείδηση και η
ορθόδοξη πίστη του Παπαδόπουλου αναβλύζουν αβίαστα για να συμπληρώσουν την
απεικόνιση της Κύπρου, των ανθρώπων και του εικοστού της αιώνα.
Εδώ είναι που θα εκφράσει τα διλήμματα του ο
χριστιανός Παπαδόπουλος. Πόνους και ερωτήματα βασανιστικά που ακολουθούν μια
γενεά ολόκληρη αγοριών και κοριτσιών με τρυφερή χριστιανή καρδιά και τραγικό
κλήρο στα χρόνια τον αγώνα.
Μελετητής και αναζητητής ακούραστος, γράφει χωρίς
αμφιβολία, σίγουρος για ότι περιγράφει, για όσα υποστήριζει. Κάποιες εμπειρίες χαράζουν την ψυχή του
γι’ αυτό και επιστρέφουν με ποικίλους
τρόπους σε πολλά από τα διηγήματα του.
Με ειρωνική διάθεση για τα τερτίπια της ανθρώπινης μικρότητας, ακόμη και
για τους δικούς του ανθρώπους, τους συναγωνιστές του, αποπειράται να
ολοκληρώσει την απεικόνιση εκείνων των ημερών.
Η δομή των διηγημάτων ποικίλλει. Τα πρώτα δύο γραμμένα για διαγωνισμούς είναι
προσεχτικά κτισμένα. Η έκταση των
υπόλοιπων διηγημάτων επιδρά στην ανάπτυξη και την κλιμακωτή οικοδόμιση του
μύθου τους. Τα συντομότερα,Ο Τελευταίος
Στόχος, Η Όγδοη Αδερφή, Οι Αγάπες, Το Χρυσό Ανοιχτάρι απηχούν τη συναισθηματική
φόρτιση κάποιων συναντήσεων, την αναπόληση κάποιων αναμνήσεων ή, ακόμη, έχουν
ως αφορμή συγκεκριμένα γεγονότα (όπως την επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην
Κύπρο του 1982). Είναι σπαράγματα
κυπριακά, χωρίς επιμονή σε απόλυτες και εξαντλητικές περιγραφές ελλειπτικές είναι οι προσωπογραφήσεις των ηρώων,
ανθρώπινα, ταπεινά αλλά ρωμαλέα μες την αλήθεια τους. Στο γενικά προσεγμένο κτίσιμο κάθε διηγήματος
προέχει η προσπάθεια και η αγωνία του συγγραφέα να γράψει την πλέρια, χωρίς
σκοπιμότητες αλήθεια.
Στα τρία εκτενέστερα διηγήματα (Τα Χριστάγκαθα, Ας
Όψεται ο Κινύρας και το Θαλασσινό Βουνό)
βρισκόμαστε μπροστά γραφές συνθετικά
ωριμότερες. Ο Παπαδόπουλος πετυχαίνει μια ακριβή μεταφορά του αναγνώστη στην
ατμόσφαιρα των διηγημάτων. Είτε περιγράφει το στρατόπεδο του Ακρωτηρίου είτε
περιπατεί με τον Τόλη στην Αλεξάνδρεια και το Κάϊρο, είτε αφήνει το θαλασσινό
βουνό, την Κύπρο και τους ανθρώπους της .να συνθέσουν από μόνοι τους ένα
σπονδυλωτό, ψηφιδωτό διήγημα, καταφέρνει πάντοτε να δώσει πνοή στους χαρακτήρες
των διηγημάτων του και συνεπαίρνει τον αναγνώστη με τους αγώνες, τις αγωνίες,
το παρελθόν και το μέλλον των ηρώων του.
Κλείνοντας τη σύντομη αυτή αναφορα νιώθω την
ανάγκη να ευχαριστήσω τον μακαριστό λογοτέχνη Γιάννη Κ. Παπαδόπουλο ο οποίος μου
εμπιστεύθηκε τη συλλογή διηγημάτων του «Τα Χριστάγκαθα». Ευχαριστώ την
οικογένειά του για τη βοήθειά της και ειδικά τη Μαρία Κυριακίδου, στην οποία
οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και ο εντοπισμός των διηγημάτων.
Αισθάνομαι επίσης την ανάγκη να ευχαριστήσω και εκ μέρους του ίδιου του λογοτέχνη τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού τον τότε προϊστάμενο Γιάννη Κατσούρη το έτος1996 ο οποίος ενέταξε τη συλλογή αυτή στη σειρά των εκδόσεών τους «Ελληνική Λογοτεχνία της Κύπρου» και ιδιαίτερα τον κ. Νίκο Νικολάου που επιμελήθηκε την έκδοση κα συνεργάστηκε αρμονικά μαζί μας..
Γιάννης Πεγειώτης

Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου