Να συγκροτήσουμε μια οικονομία της ευτυχίας

Να συγκροτήσουμε μια οικονομία της ευτυχίας

Ο κοινωνιολόγος Ν. Παναγιωτόπουλος ανατέμνει την ανεργία

Συνέντευξη στη Γιουλη Επτακοιλη

Τι είναι η ανεργία; Τι βιώνουν οι άνεργοι; Με μια μελέτη για την οποία χρειάστηκε σχεδόν δέκα χρόνια, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, επιχειρεί να απαντήσει σε ερωτήματα που τίθενται σήμερα με μια αίσθηση επείγοντος.

Βασιζόμενος σε ποιοτικές έρευνες, δίνοντας βήμα σε ανέργους να εκφραστούν, προσπαθεί να συμβάλει στην κατανόηση της ανεργίας, στην πολιτική διαχείριση του φαινομένου και στον ρόλο των επιστημόνων σήμερα. Η κυκλοφορία του βιβλίου του «Η βία της ανεργίας», μας έδωσε την ευκαιρία να του θέσουμε κάποια ερωτήματα.

– Αναφέρεστε στη διπλή αλήθεια της ανεργίας. Ποια είναι αυτή;

– Η ανεργία δεν στερεί από τον άνθρωπο μόνο τα μέσα της ύπαρξης αλλά και τον λόγο ύπαρξης. Ο άνθρωπος, και αυτό αναδεικνύεται καταφανώς μέσα από τις συνεντεύξεις του βιβλίου, έχει ανάγκη από τη ζωτική ψευδαίσθηση ότι υπάρχει στη ζωή γιατί έχει μια αποστολή. Χωρίς αυτή την αποστολή που σήμερα του διασφαλίζει η εργασία, η ζωή του γίνεται ανυπόφορη. Οταν στερείται λοιπόν αυτή την ψευδαίσθηση, εγκαταλείπεται σε αδυσώπητα υπαρξιακά ερωτήματα τα οποία είναι δύσκολο να τα διαχειριστεί. Η ανεργία είναι η ακραία μορφή της εργασιακής ανασφάλειας. Η εργασιακή ανασφάλεια είναι μία από τις τρεις διαστάσεις του οικονομικού μοντέλου που αυτή τη στιγμή κυριαρχεί στην Ευρώπη και όχι μόνο. Οι άλλες δύο είναι η απόσυρση του κράτους από τους τομείς αρμοδιότητάς του και η εμπορευματοποίηση των δημοσίων αγαθών.

Αυτό το μοντέλο ταυτόχρονα βασίζεται και διευκολύνει μια πολιτική που εγώ την ονομάζω «πολιτική της μιζέριας». Ετσι, όμως, παράγεται μια οικονομία της δυστυχίας, παράγεται οδύνη, βία εναντίον του εαυτού μας και των άλλων. Εχουν αυξηθεί ο αλκοολισμός, οι αυτοκτονίες, η βιαιοπραγία, η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων. Ολα αυτά είναι κοινωνικά κόστη που έχουν και οικονομικό κόστος. Και αν προσμετρήσουμε τα κοινωνικά κόστη και τα μεταφράσουμε σε οικονομικά, θα δούμε εν τέλει αν ο προϋπολογισμός ο οποίος μας κατατίθεται είναι ισοσκελισμένος, γιατί νομίζω ότι δεν είναι. Και γι’ αυτό θα έπρεπε όλοι, και οι επιστήμονες από την πλευρά μας, να δουλέψουμε για τη συγκρότηση μιας οικονομίας της ευτυχίας.

– Πώς πρέπει να «διαβάζουμε» την ιλιγγιώδη αύξηση της ανεργίας στους νέους;

– Οι επιπτώσεις της ανεργίας σ’ αυτή την ηλικία είναι τεράστιες. Αλλάζει η σχέση μας με τον χρόνο και τον χώρο. Ουσιαστικά καθίσταται αδύνατος ο υπολογισμός του μέλλοντος. Η αδυναμία προβολής των ανθρώπων στο μέλλον, η φυλάκισή τους στο παρόν εξηγεί μεταξύ άλλων και το ερώτημα, «γιατί παραμένουν τόσο παθητικοί οι νέοι». Εγώ πιστεύω πως όταν κάτι το πιέζεις δεν αντιδράει, σπάει. Εχουμε ανθρώπους «τσακισμένους» αυτή τη στιγμή. Είναι τρομερό να μην μπορείς να προγραμματίσεις τίποτα. Εξάλλου αυτός είναι και ο ορισμός της εξουσίας. Αν με ρώταγε η κόρη μου «τι είναι εξουσία μπαμπά», θα της έλεγα ο έλεγχος του χρόνου. Ξέρετε, για να μπορέσει κάποιος να κινητοποιηθεί θα πρέπει να έχει ένα μίνιμουμ εξουσίας επάνω στο παρόν. Η απόλυτη ανέχεια, λοιπόν, είναι η βασική αιτία της παθητικότητας. Να σημειώσουμε φυσικά ότι η γενικευμένη ανασφάλεια δεν επιφέρει επιπτώσεις μόνο σε αυτούς που δεν εργάζονται αλλά και σ’ αυτούς που εργάζονται. Υπάρχει ανταγωνισμός και εντός της εργασίας μεταξύ αυτών που εργάζονται ώστε να μην πάψουν να εργάζονται. Πρόκειται για έναν νέο τρόπο κυριαρχίας που οδηγεί τους ανθρώπους στον φρονιματισμό.

Ανισότητα και κατά την ανεργία

– Γυναίκες - άντρες. Πλήττονται με διαφορετικό τρόπο;

– Οι γυναίκες είναι ούτως ή άλλως κυριαρχούμενες στον χώρο της εργασίας, οπότε έρχεται άλλη μια κοινωνική αναπηρία να προστεθεί όταν δεν εργάζονται. Σε μια συνέντευξη, μια πτυχιούχος λέει: «Με κατηγορεί ο άντρας μου γιατί δεν ξέρω να κάνω νοικοκυριό». Εχουμε να κάνουμε με μια γυναίκα που αφιερώθηκε σε μια σχολικά επικυρωμένη κατάρτιση μέσω της οποίας φιλοδοξούσε να κατακτήσει τόσο μια κοινωνική θέση όσο και μια θέση εντός του ζευγαριού, η οποία θα της επέτρεπε ισότιμη σχέση με τον άνδρα. Αυτή η κατάρτιση λειτούργησε εις βάρος άλλων παλαιότερων ικανοτήτων όπως η διαχείριση του νοικοκυριού και τώρα έχουμε μια άνεργη πτυχιούχο που δεν ξέρει να κάνει και νοικοκυριό. Δέχεται διπλή κριτική, είναι διπλά κυριαρχούμενη.

Οι άντρες ως κυρίαρχοι από την άλλη πλευρά, κυριαρχούνται από την κυριαρχία τους και όταν δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την εικόνα του κυρίαρχου βιώνουν απίστευτες μορφές οδύνης που δύσκολα τις διαχειρίζονται. Ειδικά οι ηλικιωμένοι μακροχρόνια άνεργοι αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες αυτού του τύπου.

– Χρησιμοποιείτε το παράδειγμα μιας λαϊκής γυναίκας, μιας νοικοκυράς, η οποία έχει «βάλει τα καλά της» και έχει πάει στον ΟΑΕΔ να ζητήσει πληροφορίες για τις προϋποθέσεις του επιδόματος ανεργίας. Ο υπάλληλος είναι απέναντί της οριακά αγενής. Ποιο το συμπέρασμα;

– Θέλω να δείξω ότι η λογική της παροχής των υπηρεσιών προς τους ανέργους έχει μια γενική αντίληψη αναντίστοιχη των αναγκών των ανέργων. Καλό θα ήταν οι γενικές πολιτικές που ασκούνται να προσαρμόζονται στις ανάγκες των διαφόρων κατηγοριών ανέργων. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ανέργων που αντιστοιχούν σε διάφορες μορφές βιωμάτων, συνειδήσεων, ανοχής της ανεργίας, μορφές διαχείρισης της ανεργίας από πλευράς των ανέργων. Ολες αυτές οι κατηγορίες έχουν να κάνουν με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία οι υπηρεσίες του Δημοσίου που έχουν το χρέος να αντιμετωπίσουν την ανεργία, δεν τα αντιμετωπίζουν γιατί δεν τα γνωρίζουν.

– Σε ποιους απευθύνεστε με αυτό το βιβλίο;

– Σε όλους. Και μεταξύ άλλων, βέβαια, στο πολιτικό προσωπικό και τους τεχνοκράτες. Θέλω να τους θυμίσω ότι δεν μπορούν να κυβερνήσουν αγνοώντας την κοινωνική επιστήμη. Μπορεί οι πολιτικοί να έχουν μάθει κάποια πράγματα σε σχέση με την οικονομία, αλλά παραμένουν ανίδεοι από κοινωνιολογία.

Αν κάποιος θέλει να σταματήσει αυτή την κοινωνική καταστροφή που εντέλει είναι και οικονομικά αναποτελεσματική, θα πρέπει να κυβερνήσει σε συνδυασμό με τα κεκτημένα της κοινωνικής επιστήμης. Βέβαια η επιστήμη δεν μπορεί να σου πει τι να κάνεις, δεν είναι αυτή η δουλειά της, μπορεί να σου πει όμως αν αυτό που σκοπεύεις να κάνεις μπορείς να το κάνεις με τα μέσα που χρησιμοποιείς. Κι αν θα έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Το βιβλίο του Νίκου Παναγιωτόπουλου «Η βία της ανεργίας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Πηγή: Καθημερινή