Ὁμιλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου κατά τήν Ἐπίσκεψιν Αὐτοῦ εἰς τό Στρατόπεδον Συγκεντρώσεως τοῦ Dachau

Ὁμιλία

 τῆς Α. Θ. Παναγιότητος

 τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου

 κ. κ. Βαρθολομαίου

 κατά τήν Ἐπίσκεψιν Αὐτοῦ

 εἰς τό Στρατόπεδον Συγκεντρώσεως τοῦ Dachau

 (19 Μαΐου 2014)

 Ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός βεβαιώνει  τήν ἀδελφήν τοῦ δικαίου Λαζάρου,  ὅτι  «ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ κἄν ἀποθάνῃ, ζήσεται» (Ἰωάν. ια΄, 26), ὀλίγον πρό τοῦ θαύματος τῆς ἀναστάσεως τοῦ κοιμηθέντος ἐπιστηθίου φίλου του. Ἀναπολοῦντες εἰς τόν «κρανίου τόπον» τοῦτον  καί ψάλλοντες μετά τῶν θυσιασθέντων συνανθρώπων μας «Ψυχή μου, ψυχή μου, ἀνάστα τί καθεύδεις, τό τέλος ἐγγίζει καί μέλλεις θορυβεῖσθαι [...]» συνομολογοῦμεν «ἀνάνηψον οὖν (ἡ ἀθάνατος ψυχή) ἵνα φείσηταί σοι Χριστός ὁ Θεός, ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν».

Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Γερμανίας κύριε Αὐγουστῖνε,

Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἅγιοι ἀδελφοί,

Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Εὑρισκόμεθα σήμερον ἐνταῦθα ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί ἐν τῷ ἡμετέρῳ προσώπῳ τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, ἐκπροσωποῦν τήν Μίαν Ἁγίαν ἡμῶν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, διά νά ἀποτίσωμεν φόρον τιμῆς καί νά προσευχηθῶμεν εἰς τό στρατόπεδον τοῦτο τοῦ τρόμου καί τῆς φρίκης ἀλλά καί τῆς ἐλπίδος ὑπέρ ἀναπαύσεως τῶν ψυχῶν ὅσων ἐμαρτύρησαν χάριν τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ἀληθείας• ὅσων «ἐπριάσθησαν, ἐλιθάσθησαν, ἐν φόνῳ μαχαίρας ἀπέθανον[...]» (πρβλ. Ἑβρ. ια΄, 37)• ὅσων ἔπαθον χωρίς νά εἶναι ἔνοχοι, ὅπως ὁ ἑκουσίως παθών ἀναμάρτητος Κύριός μας• ὅσων ἔπαθον ἕνεκα δικαιοσύνης καί ἀληθείας –καταστάσεις καί βιώματα τά ὁποῖα δέν δυνάμεθα νά ἀνεχθῶμεν οἱ ἄνθρωποι καί μάλιστα οἱ ἐν ἐξουσίαις κατά καιρούς ὄντες.

Τρόμου καί φρίκης διά τά παθήματα τά ὁποῖα ἔζησαν χιλιάδες συνανθρώπων μας ἐνταῦθα, ἐλπίδος δέ διά τήν Ἀνάστασιν, ἡ ὁποία ἀκολουθεῖ τό πάθος, κάθε πάθος. Εἰς αὐτόν τόν τόπον καί λιθίνη ἐάν εἶναι ἡ ψυχή, δέν εἶναι δυνατόν νά μή συγκινηθῇ ὅταν ἀναλογισθῇ ὅσα συνέβησαν ἐδῶ πρό ἑβδομήκοντα περίπου ἐτῶν.

Διά τοῦτο καί συμβολικῶς ἐπελέξαμεν νά κατακλείσωμεν τήν ἐπίσημον ἐπίσκεψιν ἡμῶν εἰς Γερμανίαν μέ προσκύνημα εἰς τόν χῶρον τοῦτον, ἐπιθυμοῦντες νά τιμήσωμεν καί τοιουτοτρόπως τούς μάρτυράς του, τούς ἀδελφούς μας τοῦ πόνου καί τῆς θλίψεως τῆς μεγάλης. (πρβλ. Ἀποκ. Ἰωάν. ζ΄, 14)

Εἰς τό στρατόπεδον τοῦτο πολλοί συνάνθρωποί μας, πάσης φυλῆς καί ἔθνους, εὗρον τόν θάνατον, ἀλλά συγχρόνως καί τήν ζωήν, δηλαδή Ἐκεῖνον τόν εἰπόντα: «ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καί ἡ ζωή» (Ἰω. ια΄, 26). Εἰς τόν χῶρον αὐτόν διδασκόμεθα εἰς ποῖον βάθος ἀπανθρωπίας καί μισανθρωπίας εἶναι δυνατόν νά φθάσῃ ὁ χωρίς Χριστόν ἄνθρωπος, ἀλλά συγχρόνως μανθάνομεν νά μή φοβώμεθα τόν θάνατον, ὅταν αὐτός εἶναι τό ἐπιστέγασμα μιᾶς κατά Θεόν ζωῆς καί γίνεται ἡ γέφυρα ἡ ὁποία θά μᾶς μεταφέρῃ εἰς τήν αἰώνιον ζωήν.

Εἰς τήν σιωπήν τοῦ τόπου τούτου, σιγῶντες καί ἡμεῖς ἀφουγκραζόμεθα τήν φωνήν τοῦ μαρτυρίου, ὅπως ἐξῆλθεν εἰς ἐκείνας τάς τρομεράς διά τήν ἀνθρωπότητα ἡμέρας καί ὥρας• τήν κράζουσαν ἀπολογίαν τοῦ δικαίου κατά τῶν ἀκρίτως καί ψευδῶς συκοφαντουμένων ἐπί διαστρέψει τῆς ἀληθείας καί ὡραιοποιήσει τῆς κατηγορίας• τήν φωνήν τοῦ πόνου, τοῦ φόβου, τῆς ἀπελπισίας τῶν καταδίκων καί τῶν μαρτύρων. Συγχρόνως, ὅμως, ἀφουγκραζόμεθα μυστικῶς καί τήν φωνήν τῆς ἐλπίδος, ἡ ὁποία ἐστήριξε καί ἐνεδυνάμωσε τά πνεύματα τῶν συγχρόνων τούτων μαρτύρων τοῦ δικαίου καί τῆς ἀληθείας πρός τήν Πηγήν τῆς Ζωῆς, πρός Αὐτόν τοῦτον τόν Πρωτομάρτυρα Χριστόν, Ὅστις ἀπαθής ὤν ἔπαθεν, ἀθάνατος ἐσταυρώθη, ἀπρόσιτος τῇ δόξῃ τῆς θεότητος ἠδόξησε.

Χαίρομεν, διότι σήμερον ἐντός τοῦ στρατοπέδου τούτου λειτουργεῖ ὁ Ἱερός Ναός τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, τήν ἐπιστασίαν τοῦ  ὁποίου ἔχει ὁ Ἱερώτατος καί ἀγαπητός ἀδελφός καί συλλειτουργός Ἀρχιεπίσκοπος κύριος Θεοφάνης. Εἶναι γνωστόν ὅτι ὁ πιστός καί ἡρωϊκός Ὀρθόδοξος ρωσσικός λαός προσέφερεν εἰς τόν Θεόν ἑκατομμύρια μάρτυρας εἰς τά στρατόπεδα συγκεντρώσεως τόσον κατά τόν Β΄ Παγκόσμιον Πόλεμον ὅσον καί προηγουμένως ἀλλά καί ἐν συνεχείᾳ κατά τήν περίοδον τοῦ θρησκευτικοῦ διωγμοῦ εἰς τήν τότε Σοβιετικήν Ἕνωσιν. Ἐκεῖ, εἰς τά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ἐμαρτύρησαν συκοφαντούμενοι ἀνηλεῶς, ὄχι ὅσοι ἐπολέμουν διά τήν ἐλευθερίαν τῆς πατρίδος ἀλλά ὅσοι ἐπίστευον, δηλαδή ἐθυσιάζοντο διά τήν ἐλευθερίαν τῶν τέκνων τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ. Μήπως διά τήν δόξαν τοῦ Θεοῦ δέν ἐθυσιάσθησαν καί αἱ μυριάδες πιστῶν Ὀρθοδόξων καί εἰς ἄλλα πολλά ὁλοκαυτώματα! Ἐπιλήψει ἡμᾶς ὁ χρόνος διηγουμένους τά τῆς τραγικῆς πορείας τῆς ἀνθρωπότητος, τῆς λησμονούσης ἐν ληθάργῳ τήν «κρίσιν τοῦ Θεοῦ» καί  ἀφυπνιζομένης «εἰς τήν οὐ δικαίαν κρίσιν», καί τοῦτο πρός ἀφανισμόν, πρός ἐκδίκησιν, πρός ἐξολόθρευσιν, πρός περιθωριοποίησιν τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ, δηλαδή τοῦ ἀνθρώπου καί πάσης τῆς κτίσεως, ὡς προφητεύει ὁ μέγας ἐν Προφήταις Ἱερεμίας.

Δέν δυνάμεθα δέ νά μή ὑπογραμμίσωμεν καί σήμερον τό ἀναντίρρητον καί μεμαρτυρημένον ἱστορικόν γεγονός ὅτι τρεῖς, κυρίως, λαοί, ὁ ἑβραϊκός, ὁ ἑλληνικός καί ὁ ρωσσικός, ὑπέστησαν ὅσον οὐδείς ἕτερος τάς τραγικάς συνεπείας τοῦ Β΄ παγκοσμίου ἐκείνου πολέμου καί τοῦ ναζισμοῦ, καί ἔδωκαν ἀναλογικῶς ἕκαστος πρός τόν πληθυσμόν των τά περισσότερα θύματα.

Ἰδιαιτέρως μνημονεύομεν καί ἐξαίρομεν τό «ὑπέρ τῶν πολλῶν» μαρτύριον εἰς τόν χῶρον τοῦτον ἡρωϊκῶν ὀρθοδόξων λευϊτῶν,  ἐκ τοῦ κύκλου ἐκείνου τῶν ἁπλῶν, ταπεινῶν καί φλογερῶν ποιμένων, ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων, οἱ ὁποῖοι ἠγωνίσθησαν διά τούς πιστούς των καί διά τόν πάσχοντα ἀδίκως συνάνθρωπον, ἀνεξαρτήτως πίστεως, καί δέν ἐφείσθησαν τῆς ἰδίας των τῆς ζωῆς, προκειμένου νά  βοηθήσουν καί νά σώσουν συκοφαντηθείσας ζωάς.

Ἄλλοι ἐκ τῶν κρατουμένων κατώρθωσαν νά σωθοῦν καί νά ἐξέλθουν ζωντανοί ἐκ τῆς κολάσεως ταύτης. Οἱ πολλοί ὅμως ἀπέθανον. Οἱ πρῶτοι ἐδόξασαν τόν Θεόν διά τό μέγα χάρισμα τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ζωῆς ἡ ὁποία θαυματουργικῶς τοῖς ἐχαρίσθη.  Διά  τούς δευτέρους δυνάμεθα νά εἴπωμεν ὅτι «οὗτοί εἰσιν οἱ ἐρχόμενοι ἐκ τῆς θλίψεως τῆς μεγάλης, καί ἔπλυναν τάς στολάς αὐτῶν καί ἐλεύκαναν αὐτάς ἐν τῷ αἵματι τοῦ ἀρνίου. Διά τοῦτό εἰσιν ἐνώπιον τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ καί λατρεύουσιν αὐτῷ ἡμέρας καί νυκτός ἐν τῷ ναῷ αὐτοῦ. Καί ὁ καθήμενος ἐπί τοῦ θρόνου σκηνώσει ἐπ᾿ αὐτούς» (Ἀποκ. ζ΄, 14-15). Διότι ἔδωκαν τήν ζωήν των «λύτρον ἀντί πολλῶν», ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας δηλαδή τῆς ἀνθρωπότητος.

Δι᾿ ὅσους ἔχασαν τήν ζωήν των εἰς τό στρατόπεδον τοῦτο ἐξ αἰτίας τῆς πείνης, ἐφαρμόζεται τό ἀποκαλυπτικόν «οὐ πεινάσουσιν ἔτι οὐδέ διψήσουσιν ἔτι» (Ἀποκ. ζ΄, 16). Ὅσοι δέ ἀπέθανον εἰς τούς θαλάμους τῶν ἀερίων, ἐξ αἰτίας ἀσθενειῶν ἤ μέ οἱονδήποτε ἕτερον τρόπον, ἐφ᾿ ὅσον παρέμειναν πιστοί, νῦν «τό ἀρνίον τό ἀνά μέσον τοῦ θρόνου ποιμαίνει αὐτούς, καί ὁδηγεῖ αὐτούς ἐπί ζωῆς πηγάς ὑδάτων, καί ἐξαλείψει ὁ Θεός πᾶν δάκρυον ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν» (πρβλ. Ἀποκ. ζ΄, 17). Διότι ὁ Θεός δέν εἶναι ἄδικος, ἀλλά Θεός δικαιοσύνης, «ἠγάπησε δικαιοσύνας» καί θέλει ἀποδώσει ἑκάστῳ κατά τά ἔργα αὐτοῦ ἐν τῷ νῦν αἰῶνι ἤ ἐν τῷ μέλλοντι, ὅταν θά ἔλθῃ μετά δόξης.  «Ὅταν ὁμιλῇ ὁ Θεός, ἡ ἀνθρωπίνη ἀδυναμία καί τό σύμπαν ἐν φόβῳ καί τρόμῳ σιωποῦν», ἀποφαίνεται Γρηγόριος ὁ Νύσσης.

Συγχρόνως, ὅμως, οἱ θυσιασθέντες ἐνταῦθα ὑπομιμν¬¬ῄσκουν εἰς ἡμᾶς καί τό χρέος καί τήν ὀφειλήν νά μένωμεν ἄχρι τέλους πιστοί εἰς τό καθῆκον μας, εἰς τήν κλῆσιν μας, εἰς τήν διακονίαν μας, ὅπως  καί ἐκεῖνοι. Ἐάν χρειασθῇ νά δώσωμεν καί τήν ζωήν μας ὑπέρ αὐτῆς, νά μή τήν λυπηθῶμεν, ὅπως ἀκριβῶς δέν τήν ἐλυπήθησαν ὅσοι εὑρέθησαν εἰς τό στρατόπεδον τοῦτο, χάριν τῆς πατρίδος, τῆς ἐλευθερίας, τῆς πίστεως, τῆς ἀγάπης διά τόν Θεόν καί τόν συνάνθρωπον. Εἶναι, λοιπόν, τό παράδειγμά των μία πρόσκλησις καί μία πρόκλησις δι᾿ ἡμᾶς.

Κατακλείομεν τήν παροῦσαν εἰδυλιακήν ὥραν προσευχητικῆς  σιωπῆς καί ἐγκαταλείπομεν τόν λόγον εἰς τούς σιωπῶντας πλήν κράζοντας λίθους τῆς γῆς τοῦ στρατοπέδου τούτου, ἐπαναλαμβάνοντες ὡς ἐπίλογον τοῦ ἀποτελέσματος τῆς φυλακῆς τῶν ἐντολῶν  τοῦ Θεοῦ καί τῆς δυνάμεως τῆς ἀληθείας Του εἰς τό ἐνορχηστρωμένον  ψεῦδος τῆς συκοφαντίας τῶν πολλῶν,  ἀτυχῶς καί πολλῶν τότε ἐν ἐξουσίαις συγκυριακῶς εὑρεθέντων, τήν μαρτυρίαν ἑνός ἡρωϊκοῦ Ὀρθοδόξου ποιμένος, τοῦ ἀειμνήστου Μητροπολίτου Τρίκκης καί Σταγῶν Διονυσίου Χαραλάμπους, τήν ὁποίαν κατέγραψε κατά τήν περίοδον τοῦ ἐγκλεισμοῦ του εἰς ἕν ἕτερον -δέν ἔχει σημασίαν- στρατόπεδον συγκεντρώσεως. Ὁ ἐπίλογος αὐτός ἐγράφη εἰς τό στρατόπεδον τοῦ Στάιν, τήν 6ην Μαΐου τοῦ 1945, ἡμέραν τοῦ Πάσχα, ἀμέσως μόλις οἱ κρατούμενοι εἶχον ἐλευθερωθῆ.

«6 Μαΐου. ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! Ὅλοι οἱ χριστιανοί χαίρουν κατά τήν ἅγια τούτη μέρα τῆς ζωηφόρου Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου μας. Μά ἐμεῖς τρεῖς καί τέσσερις καί πέντε φορές περισσότερο ἀπ᾿ τούς ἄλλους. Γιατί στή χαρά μας αὐτή ἔρχεται ἀκράτητη νά προστεθῆ καί ἡ χαρά πού δέν μπορέσαμε νά γευθοῦμε στίς δύο μαῦρες Λαμπρές πού περάσαμε στά κάτεργα.

Στό ὕπαιθρο, πίσω ἀπό τήν παράγκα, μαζευόμαστε οἱ Ὀρθόδοξοι, Ἕλληνες καί Σέρβοι. Στή μέση οἱ δυό τους παπᾶδες, ὁ Σέρβος καί ὁ Ἕλληνας. Δέν φοροῦν χρυσᾶ ἄμφια. Οὔτε ράσα ἔχουν. Χωρίς λαμπάδες καί ἐκκλησιαστικά βιβλία στά χέρια. Μά δέν χρειάζονται τώρα ἐξωτερικά ὑλικά φῶτα γιά νά ὑμνήσουν τήν χαρά. Οἱ ψυχές ὅλων λαμπαδιάζουν, πλέουν μέσα στό φῶς.

Εὐλογητός ὁ Θεός... Τό μικρούτσικο βιβλιαράκι μου τῆς Καινῆς Διαθήκης εἶναι στίς δόξες του. Ψάλλουμε πολλές φορές τό «Χριστός Ἀνέστη», κι ὁ ἀντίλαλός του σκορπίζεται καί ἁγιάζει τοῦτα τά μέρη. Στό τέλος θυμίζω στούς συντρόφους μου τῆς φυλακῆς, τά μαρτύρια, τίς ἀγωνίες, τούς κινδύνους πού μᾶς ἀπειλοῦσαν καθημερινῶς, καί τή στοργική προστασία τοῦ Ἀναστάντος Κυρίου, πού μᾶς ἔφερε ὥς τή μεγάλη χαρά τῆς σημερινῆς ἡμέρας. Καί τούς παρακινῶ νά μήν ξεχάσουμε ποτέ τή μεγάλη Του αὐτή εὐεργεσία. Διήλθομεν διά πυρός καί ὕδατος καί ἐξήγαγεν ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν....

Ἡ Γερμανία τοῦ Χίτλερ, τραγικό σύμβολο τοῦ χωρίς Χριστόν κόσμου, δέν ὑπῆρχε πιά. Κι᾿  ἀπ’ ὅλες τίς ψυχές ἀνέβαινε ὁ ὕμνος τῆς ζωῆς τῆς πίστεως. Τῆς ζωῆς πού ὁδεύει χαρωπή πρός τόν Ἐσταυρωμένο τοῦ καταπράσινου λόφου τοῦ Στάιν.» (Διονυσίου Χαραλάμπους, «Μάρτυρες. Διωγμοί 1942-1945, ἔκδ. 5η, ἐκδ. ΔΑΜΑΣΚΟΣ, σσ. 162-163).

Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας, ἀδελφοί καί τέκνα,  ἦταν, εἶναι καί θά εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῶν μαρτύρων καί τῶν ἡρώων. Εἶναι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας ἡ Ἐκκλησία τοῦ Σταυροῦ καί τῆς Ἀναστάσεως, τοῦ ἀνεσπέρου Φωτός! Δέν ἀνέχεται τήν συκοφαντίαν, τήν ἀδικίαν, τό μῖσος, τήν ἐκδίκησιν, τήν φθοράν, τόν θάνατον. Εἶναι ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία φῶς καί δικαιοσύνη καί ζωή καί ἀνάστασις καί Χάρις καί Ἔλεος καί πρό παντός ἀγάπη, ἡ ὁποία δέν κατατρέχει, δέν ἀποξενώνει ἀλλά μόνον στοργικῶς περιθάλπει. Ἀληθῶς ἡ ἀγάπη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας «πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει. Ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει» (πρβλ. Α΄ Κορ. ιγ΄, 7-8).

Αἰωνία ἡ μνήμη τῶν ἐνθάδε ἀναιρεθέντων ἀδελφῶν ἡμῶν!

Τούς ἀπευθύνομεν τόν χαιρετισμόν πίστεως καί ἐλπίδος καί  προσδοκίας: Χριστός ἀνέστη!

Καί ἀκούομεν τήν φωνήν των κραυγάζουσαν καί μεταθέτουσαν ὄρη καί σχέδια καί ἀνθρωπίνας δῆθεν μεσσιανικάς βλέψεις: Ἀληθῶς Ἀνέστη ὁ Κύριος!

«ὁ ὤν καί ὁ ἦν καί ὁ ἐρχόμενος» (Ἀποκ. α΄, 8)

«κρῖναι ἄνθρωπον ὅν ἔπλασεν». Ἀμήν.