Η ευθύνη του "ορθοτομείν" και η υπακοή των επισκόπων - Μητροπολίτου Αττικής και Μεγαρίδος Νικοδήμου

 
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ (1994)

Η ευθύνη του "ορθοτομείν"

και η υπακοή των επισκόπων

Μητροπολίτου Αττικής και Μεγαρίδος Νικοδήμου

Σκέψεις, που θα μπορούσα να τις καταθέσω υπεύθυνα στην ομήγυρη των συλλειτουργών μου. Άλγος ψυχής, που θα τολμούσα να το εμπιστευτώ στη σοφία τους και στην αγάπη τους. Όμως, λιτανεύοντας μιά ολόκληρη εικοσαετία το βάρος του διωγμού, κάθε φορά, που δοκιμάζω να κρούσω τη θύρα της καρδιάς τους, τή βρίσκω αμπαρωμένη. Δίχως χτύπο αδελφωσύνης. Δίχως παλμό "εν Χριστώ κοινωνίας". Με παγιωμένη την εχθρότητα. Με καθηλωμένη την πρόθεσι στις πράξεις της βίας. Μόνο, πού, από καιρό σε καιρό, κάποιο στυγνό πρόσωπο ή κάποια στιφή ανακοίνωσι, μου υποδεικνύει το "καθήκον". Τον μονόδρομο της υπακοής. Το σκύψιμο της κεφαλής κάτω από το μαχαίρι του δημίου.

Μήν αναμοχλεύεις τα γεγονότα, είναι ή συμβουλή. Μή κρίνεις τις Συνοδικές πράξεις. "Καλώς ή κακώς, κανονικώς ή αντικανονικώς, νομίμως ή παρανόμως", η Σύνοδος αποφάσισε. Η ψήφος ρίχτηκε στην κάλπη. Η πλειοψηφία εκφράστηκε ή υποκλάπηκε. Δεν απομένουν περιθώρια γιά κρίσεις. Η μόνη ανταπόκριση είναι η υπακοή.

* * *

Η υπακοή έχει γίνει στη φάση αυτή του αναβρασμού και των δραματικών εξελίξεων σημαία. Λάβαρο εκκλησιαστικής δεοντολογίας. Υπόμνησι καί υπόδειξι χρέους, πού ταυτίζεται με την ευπρέπεια, τον σεβασμό των θεσμών, την πνευματική γονιμότητα, την εναρμόνιση με την Πατερική Παράδοση.

Και η σημαία υψώνεται, για να δρομολογήσει τους τρεις Μητροπολίτες. Αλλά και για να εντυπωσιάσει, ακόμα και να φρενάρει τον λαό. Κάθε μέλος της Εκκλησίας, πού αποτολμάει να εγγίση το δάχτυλο στις πληγές καί να εκφράσει οδύνη. Σε κανέναν δεν παραχωρείται το δικαίωμα του δισταγμού, της συνειδησιακής αντιδράσεως, της αμφισβητήσεως των Συνοδικών πράξεων, της δημιουργίας μετώπου, για την αποκατάσταση της κανονικής καί νομίμου τάξεως. Όλοι χρωστούν υποταγή. Συμμόρφωση προς τις αποφάσεις της εκκλησιαστικής ηγεσίας. Εκκοπή των αμφιβολιών καί των αντιδράσεων, που ανεβαίνουν απ' τα βάθη της φωτισμένης ψυχής κι εκφράζουν την αγωνία της γνησιότητας. Το σημερινό εκκλησιαστικό κατεστημένο επιδιώκει την μετάταξη του λαού από το λογικό στο άλογο ποίμνιο. Επιβάλλει την τυφλή υπακοή. Καί σχηματοποιεί τη διαποίμανση σε έργο, πού γίνεται με το καλάμι του εξαναγκασμού καί της υποταγής.

* * *

Όμως, η πρώτη ευθύνη του επισκόπου δεν είναι η άλογη υποταγή στις Συνοδικές αποφάσεις. Είναι "το ορθοτομείν τον λόγον της αληθείας". Η αγωνία και ο αγώνας να μένη πιστός στην Παράδοσι των Αποστόλων και των Πατέρων. Στην ορθή πίστη. Καί στο κρυστάλλινο ήθος. Καί να μεταποιή αυτή τη δυναμική, προσωπική του εμπειρία σε λόγο αγάπης και διδαχής.

Όταν η Εκκλησία αναφέρεται σε μορφές αγίων Πατέρων, δεν εγκωμιάζει την υπακοή τους στις Συνοδικές αποφάσεις. Αλλά τους αγώνες τους για την αλήθεια και τη γνησιότητα. Στις μνήμες τους ψάλλει συχνά το ίδιο τροπάριο: "Κανόνα πίστεως καί εικόνα πραότητος, εγκρατείας διδάσκαλον ανέδειξέ σε τη ποίμνη σου η των πραγμάτων αλήθεια...". Καί στις μνήμες των ιερομαρτύρων εκφράζει τα αισθήματά της με το χαρακτηριστικό απολυτίκιο: "Καί τρόπων μέτοχος, καί θρόνων διάδοχος, των Αποστόλων γενόμενος, την πράξιν εύρες θεόπνευστε, εις θεωρίας επίβασιν, όθεν τον λόγον της αληθείας ορθοτομών, καί τη πίστει ενήθλησας μέχρις αίματος...".

Πόθος, μόχθος, αγώνας, του επισκόπου είναι η εμμονή στη γνησιότητα. Η θεμελίωσι της προσωπικής ζωής και του ποιμαντικού έργου στην Παράδοσι των Αγίων Αποστόλων καί των Πατέρων. "Επαγωνίζεσθαι τη άπαξ ηαραδοθείση τοις αγίοις πίστει" (Ιούδα 3). Το "ποιείν" καί "διδάσκειν" σε αρμονία με τα βιώματα καί τη διδαχή των μαθητών του Σαρκωμένου Λόγου καί με το παράδειγμα των αγίων.

Γι' αυτή τη γνησιότητα ο επίσκοπος προτάσσει τα στήθη του. Γι' αυτή θυσιάζει τα πάντα. Γι αυτή προσφέρει δίχως δισταγμό τη σπονδή του αίματος.

* * *

Η υπακοή είναι μια δευτερογενής υποχρέωση γιά τον επίσκοπο. Όταν το συλλογικό όργανο, η Σύνοδος των επισκόπων ορθοτομεί τον λόγον της αληθείας, ο επίσκοπος έχει χρέος να υποταχθεί. Να δεχθεί την απόφαση σαν φωνή Θεού. Καί να ευθυγραμμίσει τη ζωή του και το έργο του στο κέλευσμά της. Όταν, όμως, η απόφαση είναι αποτύπωμα προσωπικών εμπαθειών, όταν θεμελιώνεται στην αυθαιρεσία, όταν ποδοπατεί τις σεπτές προσταγές των Ιερών Κανόνων, όταν εισάγει καινά δαιμόνια καί σύρει την Εκκλησία σε περιπέτειες, η ευθύνη της αρχιερατικής συνειδήσεως δεν κάμπτεται στην εύκολη λύση της υπακοής. Γιατί η υποχώρηση καί η υποταγή θα ανοίξουν διάπλατα το δρόμο προς την αλλοτρίωση.

Μονόδρομος, στις περιπτώσεις αυτές, είναι η αντίσταση. Η προβολή της αρνήσεως. Η διαμήνυσι του "όχι".

Δεν έχει καμμιά σημασία αν αυτοί, που αποφασίζουν να προβάλουν την αντίσταση καί να σηκώσουν το βάρος της κατακραυγής είναι οι λίγοι. Η μειοψηφία. Ίσως οι τρεις. Ίσως ο ένας. Δεν δικαιούται να υποστείλει τη σημαία του αγώνα, ένας επίσκοπος καί στην περίπτωση που απομείνει μόνος. Το χρέος του είναι να υψώσει τα βλέμματα στον ουρανό. Να συλλάβει καί να κρατήσει με φόβο το πρόσταγμα του Θεού. Καί να καταθέσει σαν εισφορά στο σώμα της Εκκλησίας καί στην Ιστορία τη γενναία αντίστασή του.

* * *

Κλασικό παράδειγμα τέτοιας αρνήσεως ο άγιος Μάρκος Εφέσου ο Ευγενικός. Στάθηκε αντιμέτωπος, μόνος αυτός, σε μια μείζονα Σύνοδο. Με συμμετοχή Ανατολής καί Δύσεως. Που την ανύψωσε σε περιωπή η παρουσία των προκαθημένων. Πού έφτασε -έστω όπως έφτασε- σε συμφωνία και σε υπογραφή αποφάσεως. Εκείνος, είπε το "όχι". Δεν υποτάχτηκε. Δεν συντονίστηκε με την υπόμνησι της υπακοής. Δεν υποχώρησε κάτω από τον όγκο της συντριπτικής πλειοψηφίας. Μέσα του πρυτάνευσε η ευθύνη του "ορθοτομείν". Η υποχρέωση να μη προδώσει τον θησαυρό της πίστεως καί τη γνησιότητα του εκκλησιαστικού βιώματος.

Αν το σημερινό ελληνικό εκκλησιαστικό κατεστημένο κρατούσε τα ηνία της εξουσίας κείνη την εποχή, θα έσπευδε να φορτώσει και να στιγματίσει τον άγιο Μάρκο τον Ευγενικό με το επιτίμιο της ακοινωνησίας καί να τον θεωρήσει μολυσμένο κι απόβλητο από την κοινωνία των επισκόπων. Μόνο και μόνο γιατί είπε το "όχι". Μόνο καί μόνο γιατί αντιστάθηκε στην "προσκυνημένη πλειοψηφία".

To σύγχρονο φαινόμενο έχει και μια άλλη παράμετρο, που το κάνει τρομακτικότερο. Η υπακοή, που ζητείται από μένα και από τους άλλους δύο εκλεκτούς αδελφούς Ιεράρχες, δεν αναφέρεται σε γενικά θέματα. Σε προβλήματα, ποιμαντικά, που επιδέχονται εναλλακτικές λύσεις. Σε αποφάσεις, που δεν θίγουν την ολοκληρία των Ιερών Κανόνων, τη συνέχεια των εκκλησιαστικών παραδόσεων, την αγιοπνευματική τάξι της Εκκλησίας.

Μας ζητείται υπακοή σ' ένα ορμαθό αποφάσεων, που από το ένα μέρος μας θίγουν προσωπικά κι από το άλλο πληγώνουν θανάσιμα τους Ιερούς Κανόνες και την ευταξία του Σώματος Ιησού Χριστού.

* * *

Επί δυο δεκαετίες δίχως να μας δικάζουν, μας καταδικάζουν. Μαζεύονται, παίρνουν αποφάσεις δυσμενείς εναντίον μας, εκχύνουν στα πρόσωπα μας την οργή τους και την εμπάθεια. Μια φορά δεν μας κάλεσαν, για να μας γνωστοποιήσουν την κατηγορία. Μια φορά δεν θεώρησαν χρέος τους να ακούσουν την απολογία μας. Η μια καταδίκη πάνω στην άλλη. Η μια πράξη διωγμού και εξοντώσεως πάνω στην προηγούμενη.

Κι ο επίλογος στην κάθε φάση του εκκλησιαστικού δράματος, η συμβουλή της υπακοής.

Αλλά, υπάρχει πουθενά στην Οικουμένη άνθρωπος, που να υπάκουσε αδιαμαρτύρητα στους δημίους του; Που να δέχτηκε να μπει στη φυλακή ή να έστερξε τη δολοφονία του, δίχως να αντιδράσει; Δίχως να ζητήσει τον σεβασμό της προσωπικότητάς του; Δίχως να απαιτήσει να του παρασχεθεί ο χρόνος κι η έσχατη ελπίδα της απολογίας;

Υποταγή στην άδικη καταδίκη ισοδυναμεί με παραφροσύνη. Υπακοή στους δεδηλωμένους εχθρούς και στους δήμιους είναι πράξη εσχάτης εκπτώσεως της ανθρωπίνης προσωπικότητας.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αρνήθηκε να υπακούσει και σ' αυτή ακόμα την πρόσκληση των διωκτών του. Τρεις φορές τον κάλεσαν να παρουσιαστεί στη Σύνοδο των Επισκόπων, για να απολογηθεί. Κι αρνήθηκε να προσέλθει. Τους διαμήνυσε, πως αν εξαιρέσουν τους φανερούς εχθρούς του, είναι έτοιμος και να εμφανιστεί και να απολογηθεί. Αν όμως δεν το κάνουν αυτό, "δεκάκις" κι αν τον καλέσουν, δεν είναι διατεθειμένος να ανταποκριθεί στην πρόσκληση και να ικανοποιήσει τη Συνοδική προσταγή τους.

Η άρνησή του να υπακούσει ήταν παράπτωμα; Ήταν εκκλησιαστικό έγκλημα; Κάθε άλλο. Ήταν έκφραση μεγαλείου και δυνάμεως ενός εκκλησιαστικού ηγέτη, που προτίμησε την καταδίκη και την εξορία από την προδοσία των θεσμίων της Εκκλησίας και την κατάλυση των Ιερών Παραδόσεων.

Παράπλευρα, όμως, με την προσωπική συντριβή, οι αποφάσεις που πάρθηκαν και που παίρνονται στη ροή της τελευταίας εικοσαετίας, συντρίβουν όλο το οικοδόμημα της Κανονικής τάξεως της Εκκλησίας. Θεμελιακοί Ιεροί Κανόνες ποδοπατούνται. Το Συνοδικό σύστημα εξαρθρώνεται. Η έκφραση ελευθέρας γνώμης εκ μέρους των επισκόπων περιφρονείται. Φαύλοι κληρικοί προάγονται. Έντιμοι λειτουργοί του Θυσιαστηρίου προπηλακίζονται. Θεσμοί με αιώνιο κύρος ξηλώνονται. Το κύρος της Εκκλησίας φθείρεται.

Και ύστερα από όλες αυτές τις καταλυτικές πράξεις, που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του εκκλησιαστικού Σώματος, εμφανίζεται η υπεύθυνη ομάδα του κατεστημένου, ορθώνει το ανάστημά της και ζητάει από τους υπόλοιπους επισκόπους και ειδικά από τά θύματά της την άσκηση της υπακοής. Σε τί; Στόν αμοραλισμό; Στη διαφθορά; Στό γκρέμισμα όλων των στηριγμάτων της εκκλησιαστικής ευταξίας;

Αυτή η υπακοή θα λειτουργήσει θετικά; Θα βοηθήσει σε ανόρθωση; Ή θα ελευθερώσει κάθε φρένο και θα αφήσει το όχημα να κυλήσει στόν γκρεμό;

* * *

Κι όταν η υπακοή εστιάζεται στο ένα πρόσωπο, προσφέρεται προνομιακά στον πρώτο επίσκοπο, που σύμφωνα με τους Ιερούς Κανόνες δεν είναι παρά ο πρώτος μεταξύ ίσων, ολόκληρη η δομή της εκκλησιαστικής διοικήσεως μεταποιείται. Η Ορθόδοξη Συνοδικότητα καταλύεται. Ο θρόνος του ενός υπερυψώνεται. Η Παπική νοοτροπία μεταφέρεται από τη Δύση στην Ανατολή. Τό αλάθητο φανερά ή σιωπηλά θεσπίζεται. Και η Εκκλησία στο σύνολό της αποπροσανατολίζεται.

* * *

Ο όρκος μας είναι το "ορθοτομείν" και το "ορθοπρακτείν". Και αποστολή της Ιεράς Συνόδου είναι το "ορθοτομείν τον λόγον της αληθείας" Ιησού Χριστού.

Όταν οι συνοδικές διασκέψεις αναζητούν με πόνο και μόχθο το Θείο θέλημα και με προσευχή και προσοχή ορθοτομούν την αλήθεια, οι επίσκοποι και ο λαός σκύβουν το κεφάλι. Υποτάσσονται και συντάσσονται με την προσευχόμενη πλειοψηφία.

Όταν το Συνοδικό όργανο παραπαίει και θεσμοθετεί την εμπάθεια και μεθοδεύει την καταπάτηση των Ιερών Κανόνων και την εξόντωση των συλλειτουργών, η υπακοή συνιστά συνενοχή στα εγκλήματα και κατάφωρη παραβίαση των επισκοπικών όρκων.

Ποιός έχει το δικαίωμα να υποκύψει σε ένα τέτοιο εκβιασμό;