Ο ΝΥΜΦΙΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Η ΣΧΕΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ - π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου

  Ο ΝΥΜΦΙΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
  Η ΣΧΕΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ

Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων, μέχρι την Μεγάλη Τετάρτη το πρωί, η Εκκλησία μας προβάλει και παρουσιάζει για προσκύνηση στο κέντρο του ναού την λεγόμενη εικόνα του «Νυμφίου.

Πρόκειται για την εικόνα που παριστάνει τον Ιησού Χριστό με ακάνθινο στεφάνι και καταματωμένο το πανίερο κεφάλι Του, να γέρνει δεξιά, γεμάτο πόνο, ενώ στα χέρια του βαστάζει το καλάμι της προσβολής Του (αντί βασιλικού σκήπτρου). Παρουσιάζεται δε μισόγυμνος (Βλ. Εικ.1,4) ή τυλιγμένος με τον άραφο κατακόκκινο χιτώνα Του (Βλ. Εικ.2,3,5), με θλιμμένο και σκυμμένο το κεφάλι Του, ταπεινωμένος και εξαθλιωμένος από την ανθρώπινη κακία και τη διαβολική μανία.

Η εικόνα αυτή λιτανεύεται εντός των ιερών ναών το εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων, κατά την ακολουθία του Όρθρου της Μεγ. Δευτέρας και ενώ ψάλλεται το τροπάριο: «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός…»

Η εικόνα εσφαλμένα έχει συνδεθεί με το τροπάριο αυτό αλλά και με το εξαποστειλάριο που ψάλλεται στη συνέχεια: «Τὸν νυμφώνά σου βλέπω, Σωτήρ μου κεκοσμημένον, καὶ ἔνδυμα οὐκ ἔχω, ἵνα εἰσέλθω ἐν αὐτῷ, λάμπρυνόν μου τὴν στολὴν τῆς ψυχῆς, Φωτοδότα, καὶ σώσόν με». Ο Νυμφίος δεν αποτελεί το θέμα της «εσπερινής» ακολουθίας των Βαΐων, ούτε της Μεγ. Δευτέρας, αλλά αφορά μόνο την Μεγ. Τρίτη και συνδέεται οργανικά με το Ευαγγελικό ανάγνωσμα της θ. Λειτουργίας που αναφέρεται στην παραβολή των «Δέκα παρθένων, αἵτινες λαβοῦσαι τὰς λαμπάδας αὐτῶν ἐξῆλθον εἰς ἀπάντησιν τοῦ νυμφίου.» (Ματθ. 25:1 & εξής). Στην όλη ακολουθία αυτή τη μέρα (Μ. Τρίτη) τονίζεται με τα σχετικά τροπάρια που ακούμε η έννοια και η σημασία του «Νυμφίου». π.χ. «Τὸν Νυμφίον ἀδελφοὶ ἀγαπήσωμεν, τὰς λαμπάδας ἑαυτῶν εὐτρεπίσωμεν, ἐν ἀρεταῖς ἐκλάμποντες καὶ πίστει ὀρθή, ἵνα ὡς αἱ φρόνιμοι, τοῦ Κυρίου παρθένοι, ἕτοιμοι εἰσέλθωμεν, σὺν αὐτῷ εἰς τοὺς γάμους…» (Κάθισμα Όρθ.), «Ὁ Νυμφίος ὁ κάλλει ὡραῖος, παρὰ πάντας ἀνθρώπους, ὁ συγκαλέσας ἡμᾶς, πρὸς ἑστίασιν πνευματικὴν τοῦ νυμφώνός σου…» (Απόστ. Ιδιόμ. β΄ Όρθ.). Αλλά και με την προτροπή του Οίκου: «Ἡμάρτηκά σοὶ Σωτήρ μου, μὴ ἐκκόψης με, ὥσπερ τὴν ἄκαρπον συκήν, ἀλλ' ὡς εὔσπλαγχνος Χριστέ, κατοικτείρησον, φόβω κραυγάζουσαν. Μὴ μείνωμεν ἔξω τοῦ νυμφῶνος Χριστοῦ».

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι το τροπάριο του «Νυμφίου», αλλά και όλων των συναφών ύμνων της ημέρας δεν συνδέονται ούτε αφορούν τον πάσχοντα Χριστό που προβάλουμε. Αντιθέτως προβάλει τον Χριστό ως Αναστάντα και ένδοξο Κριτή της Οικουμένης. Είναι ο «εν δόξη» Νυμφίος που έρχεται αιφνίδια τα μεσάνυχτα («ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός», σύμφωνα με τη σχετική παραβολή των 10 παρθένων), για να μας κρίνει. Και τότε θα΄ναι «μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα», ενώ θα είναι «ἀνάξιος δὲ πάλιν, (εκείνος) ὃν εὑρήσει ῥαθυμοῦντα».

Πρέπει να έχουμε υπ΄όψη μας ότι ναι μεν το τροπάριο «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται…» ψάλλεται στις τρείς βραδινές  Ακολουθίες της Μεγ. Βδομάδας, αλλά από πολύ παλιά, έχει καθιερωθεί και ψάλλεται κάθε μέρα στην Ακολουθία του Μεσονυκτικού. Μάλιστα αμέσως μετά το τροπάριο αυτό ακολουθεί το δοξαστικό: «Τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὴν φοβεράν, ἐννοοῦσα ψυχή μου γρηγόρησον, ἀνάπτουσα λαμπάδα σου, ἐν ἐλέῳ φαιδρύνουσα· οὐ γὰρ οἶδας πότε, πρὸς σὲ ἐπελεύσεται, ἡ φωνὴ ἡ λέγουσα· Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος σου. Βλέπε οὖν ψυχή μου, μὴ νυστάξῃς, καὶ μείνῃς, ἔξωθεν κρούουσα, ὡς αἱ πέντε Παρθένοι, ἀλλὰ ἀγρύπνως καρτέρησον, ἵνα ὑπαντήσῃς Χριστῷ τῷ Θεῷ, ἐν ἐλέῳ πίονι καὶ δῴη σοι τὸν νυμφῶνα, τὸν θεῖον τῆς δόξης αὐτοῦ». Και εδώ ο Κύριός μας, ο Νυμφίος των ψυχών μας, έρχεται ως Αναστημένος και Ένδοξος Κριτής (τον οποίο πρέπει να περιμένει η κάθε ψυχή καλώς προετοιμασμένη). 

Με βάση αυτά τα δεδομένα η εικόνα του «Νυμφίου» στη συγκεκριμένη περίπτωση, όχι μόνο είναι άσχετη με τα όσα ψάλλουμε σχετικά αυτές τις μέρες, αλλά και ο τίτλος ακόμα αυτής της εικόνας όπως συνήθως επιγράφεται: «Ο ΝΥΜΦΙΟΣ», είναι αποτέλεσμα παρανόησης.

Η σωστή επιγραφή στην εικόνα που παρουσιάζει τον Χριστό με «τὸν ἀκάνθινον στέφανον καὶ τὸ πορφυροῦν ἱμάτιον» (Ιωαν. 19:5), αποτελεί τον τύπο του θέματος: «ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ» (Ιωαν. 19:6). Βλ. Εικ.4 & 5.

Ο Πόντιος Πιλάτος προσπαθώντας να τους συγκινήσει τον ταραγμένο Ιουδαϊκό όχλο, και να φερθούν επιεικώς στον «κατάδικο» Χριστό, ώστε να μην τον σταυρώσει, γιατί έβλεπε ότι άδικα τον κατηγορούν (Ιωαν. 18:38, 19:4), αφού τον φραγγέλωσε (Ιωαν.19:2-3 & Ματ.27:27-31), τον παρουσίασε αιμόφυρτο μπροστά τους, μήπως και τον λυπηθούν και κατευνάσει το μένος τους να τον θανατώσουν. Με τα λόγια αυτά: «ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ», ο Πιλάτος πρόβαλε ενώπιον τους τον Κύριο, όπως τον βλέπουμε στη συγκεκριμένη εικόνα.  Όμως: «ὅτε οὖν εἶδον αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ ὑπηρέται, ἐκραύγασαν λέγοντες· σταύρωσον σταύρωσον αὐτόν». (Ιωαν. 19:6). Βλέποντας λοιπόν  «ὁ Πιλᾶτος ὅτι οὐδὲν ὠφελεῖ, ἀλλὰ μᾶλλον θόρυβος γίνεται, λαβὼν ὕδωρ ἀπενίψατο τὰς χεῖρας ἀπέναντι τοῦ ὄχλου λέγων· ἀθῶός εἰμι ἀπὸ τοῦ αἵματος τοῦ δικαίου τούτου· ὑμεῖς ὄψεσθε». (Ματ.27:24). Είχε πλέον εννοήσει «ὅτι διὰ φθόνον παρέδωκαν αὐτόν». (Ματ.27:18).

Η σωστή λοιπόν επιγραφή της εικόνας του λεγομένου «ΝΥΜΦΙΟΥ», ταιριάζει σύμφωνα με τα ιστορηθέντα στην Αγία Γραφή, που προαναφέραμε, να επιγράφεται: «ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ».

Στην προσέγγιση αυτή, της συγκεκριμένης εικόνας, πολλά στοιχεία αντλήσαμε από το σύγγραμμα του εκλεκτού βυζαντινολόγου και αρχαιολόγου ομότιμου καθηγητή, του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη: «Τα θεαματικά δρώμενα του τελετουργικού της Μεγάλης εβδομάδας» (Δεκτά και απαράδεκτα) Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων και Περιοδικών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2003. Σελ.35-45.

Είμαστε ευγνώμονες στον κ. Καθηγητή για την εις βάθος και εύρος έρευνά του στα τελετουργικά δρώμενα της Αγίας μας Εκκλησίας. Μακάρι οι αρμόδιοι ηγέτες του εκκλησιαστικού μας χώρου να επαναφέρουν την τάξη και την ορθή αντιστοιχία στην πράξη της λατρείας μας.

Επιμέλεια

 π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου