Ο μεγάλος ξεριζωμός (Συλλογικό
έργο), εκδ. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2009
Ένα από τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, που τον βοηθά να εξελίσσεται, είναι ότι ξεχνά γρήγορα. Αυτή η ικανότητά του είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, διότι, αν βασανιζόταν από τις μνήμες του παρελθόντος, όπως, π.χ., η απώλεια προσφιλών προσώπων ή άλλα δυσάρεστα συμβάντα, θα ήταν σίγουρα δυστυχισμένος. Από την άλλη, δεν πρέπει να είμαστε αποκομμένοι από τα γεγονότα του παρελθόντος και την ιστορία των προγόνων μας, διότι, αν στηριχτούμε σε αυτά, θα πορευτούμε καλύτερα στο μέλλον. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να έχουμε πάντα υπόψη μας το γνωστό ρητό “Το πάθημα γίνεται μάθημα”. Πριν από μερικά χρόνια διαπιστώσαμε πόσο έγκυρο και επίκαιρο ήταν το άρθρο του Μέλβιλ Τσάτερ που αφορά την ανταλλαγή πληθυσμών, το οποίο δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο του 1925 στο NATIONAL GEOGRAPHIC. Έτσι, συζητήσαμε με το NATIONAL GEOGRAPHIC την ιδέα της “παραγωγής” του λευκώματος, αλλά και τη δημιουργία ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ που θα παρουσιάζει τα γεγονότα του “Μεγάλου Ξεριζωμού” με την ανυπέρβλητη ποιότητα και εγκυρότητα που διακρίνει το μεγαλύτερο μη εκπαιδευτικό οργανισμό του κόσμου. Η National Geographic Society θεώρησε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αλλά και προκλητική αυτή μας την ιδέα, οπότε, μετά από μακροχρόνια προσπάθεια, καταλήξαμε στο προϊόντα που σας παρουσιάζουμε στο λεύκωμα που κρατάτε στα χέρια σας.
Σμύρνη : Η μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού (Πασχάλης Κιτρομηλίδης), εκδ. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2002
Το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τραπέζης Κύπρου και ο εκδοτικός οίκος Έφεσος αποφάσισαν την έκδοση του παρόντος αφιερωματικού λευκώματος ως ελάχιστο φόρο τιμής στον μικρασιατικό κόσμο, σε όσους χάθηκαν, αλλά και όσους ξεριζώθηκαν από τη γενέθλια Γη.
.jpg)
Οι πατρίδες των Ελλήνων (Θόδωρος Καρζής), εκδ. Λιβάνης, 1992
Οι χαμένες πατρίδες των Ελλήνων συνθέτουν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας που ακόμη ψάχνει να βρει μια θέση στις σελίδες της. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, με κίνητρο την προαιώνια δίψα της φυλής για εξάπλωση, περιπέτεια και καλύτερη ζωή, εκατομμύρια Έλληνες αποχωρίζονται -φυσικά, όχι όμως και συναισθηματικά- από τον εθνικό κορμό και σαν αστέρευτος ποταμός πορεύονται σε άλλους τόπους. Άποικοι πρώτα, μέτοικοι έπειτα, κάτοικοι αργότερα, ντόπιοι τέλος, ριζωμένοι κατάβαθα στην καινούργια γη που πότισαν με τον ιδρώτα τους και, συχνά, με το αίμα τους. (. . .) Οι σύγχρονοι Έλληνες διατηρούν (αν διατηρούν) μια αμυδρή μόνο εικόνα του τραγικού αυτού κεφαλαίου της ιστορίας τους. Είναι ένα κεφάλαιο περίπου ανύπαρκτο στην επίσημη ιστορία, άρα και αδίδακτο σ’ εκείνους που οφείλουν να τη διδάσκονται. Ονόματα όπως η Αττάλεια, η Νικομήδεια, η Πάνορμος, η Ραιδεστός, η Αγχίαλος, η Απολλωνία, η Μοσχόπολη, απλώς ηχούν οικεία στο αφτί του νεοέλληνα, πέρα όμως απ’ αυτό τίποτα: η ταυτότητά τους πνίγεται και χάνεται στο νεφέλωμα της αμφιβολίας και στην ομίχλη της ολοένα μεγαλύτερης χρονικής απόστασης. Ακόμη και μέσα στην ίδια την πρωτεύουσα, μυριάδες Αθηναίοι γνωρίζουν την οδό Αγαθουπόλεως, ή την οδό Σωζοπόλεως, αλλά πόσοι απ’ αυτούς ρώτησαν ποτέ να μάθουν τι ήταν άραγε η Αγαθούπολη, τι ήταν άραγε η Σωζόπολη; Ο χρόνος, ανελέητος, συνεχίζει ασταμάτητα το βήμα του, οι χαμένες πατρίδες βουλιάζουν στη στάχτη της λήθης, η αδιαφορία τις περιζώνει σαν παγερό μνήμα και οι καινούργιες γενιές χάνουν την πολιτισμική κληρονομιά τους, τη για χάρη τους σφυρηλατημένη με ανείπωτες θυσίες, σε τόπους σήμερα ξεκομμένους από τη μικρή λουρίδα γης όπου ζουν.
Ιωνία : Οι Έλληνες στη Μικρασία (Στάντης Αποστολίδης, Ήρκος Αποστολίδης, Ισμήνη Καπάνταη), εκδ. Αδάμ, 1997
Η Ιωνία ξεπερνά όλα τα ιδιαίτερα, περιοριστικά, γεωγραφικά σύνορα και, παρά το γεγονός ότι εξακολουθεί να είναι η «αντίθετη», «απαγορευμένη» ακτή για πολλούς Έλληνες – και όχι μόνο για τους Έλληνες της Ελλάδας, αλλά για ολόκληρο τον κόσμο – δεν έπαψε ποτέ να είναι μια Ιδέα. Η ιδέα «Ιωνία» δεν περιέχει απλώς ένα από τα πιο γνήσια μέρη της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής εμπειρίας: είναι σύμβολο στη σύγχρονη εποχή του πολύτιμου συνδυασμού του ελληνικού πολιτισμού με τον μαγικό μύθο της Ανατολής. Σήμερα, η ιδέα “Ιωνία” είναι για όσους γνωρίζουν, όσους αισθάνονται, έναν άφθαρτο φάρο του κοσμοπολίτικου πνεύματος, για την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τη Ντόρα Μηναΐδη και τη Μαρία Φακίδη για τις υπέροχες φωτογραφίες τους, και τους συντάκτες των κειμένων, Στάντη και Ίρκο Αποστολίδη και Ισμήνη Καπαντάη, και μάλιστα όλους όσους έχουν συμβάλει με κάθε τρόπο στην παραγωγή αυτού του βιβλίου, για το εξαιρετικό τους έργο και το πνεύμα συνεργασίας τους: κυρίως, ωστόσο, επειδή προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια έκδοση που συνεχίζει ένα έργο που προσωπικά θεωρώ ιερό: τη διατήρηση της ιστορικής και πολιτιστικής μνήμης της αθάνατης πατρίδας, της πατρίδας η συμβολή της οποίας καθορίζει την ελληνική εθνική και πολιτισμική ταυτότητα και συνείδηση. Για την Ιωνία δεν είναι μόνο μια κληρονομιά. Είναι η ταυτότητά μας. Και οτιδήποτε συμβάλλει στη διατήρησή του είναι πολύτιμο και ιερό για εμάς και τα παιδιά μας. Πιστεύω ακράδαντα ότι, ακόμη και όταν νοσταλγούμε το παρελθόν ή όταν το παρόν είναι αφόρητο, “τα αηδόνια θα τραγουδούν ακόμα” στην Ιωνία, αρκεί να υπάρχουν Έλληνες σαν εμάς, που κουβαλάνε μέσα μας την πολιτιστική και εθνική μας ζωή ως μια ιδέα”. Φέρνουμε την Ιωνία μέσα μας σαν μια παλιά οικογενειακή εικόνα. Ψάχνουμε για ίχνη του σε βιβλία σαν αυτό και ακούμε τον ήχο του, αδιάσπαστο στους αιώνες […].
Χρυσόστομος Σμύρνης, (αφιέρωμα του περιοδικού ΤΟΛΜΗ), 2006
Παραμύθια της Μικρασίας (Συλλογή), εκδ. Ακρίτας 2004
Η ιδέα για τη δημοσίευση παραμυθιών της Μικρασίας, ριγμένη σε φιλική
συντροφιά τη χρονιά που γιορταζόταν η εξηντάχρονη επέτειος της Μικρασιατικής
καταστροφής (1982), δε χρειάστηκε ιδιαίτερη επιχειρηματολογία για να φτουρήσει
στα μυαλά των συνεργατών των εκδόσεων “Ακρίτας” (που σκάρωσαν αρχικά τη
“Μικρόπολη”, κάτω από την ονομασία της οποίας κυκλοφόρησαν οι δύο πρώτες
εκδόσεις αυτού του βιβλίου), αφού από καιρό βρισκόμασταν σε αναζήτηση γνήσιων
Ελληνικών παραμυθιών για τα παιδιά μας (και για μας τους ίδιους)!
Ήδη κάτω από την ονομασία μιας ανανεωμένης και φιλόδοξης παιδικής
βιβλιοθήκης, ΝΕΟΙ ΑΚΡΙΤΕΣ, κυκλοφορούν ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ και ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ.
Αυτή την αναζήτηση την είχε κεντρίσει από χρόνια ένας “νεανικός”
έρωτας στη μαγεία του μύθου -που, όπως συμβαίνει με κάθε γνήσιο έρωτα,
ζωντάνευε αντί να ξεφτίζει με τα χρόνια- αλλά συνάμα και μια υποσυνείδητη
αντίδραση (δυσάρεστο σύγκρυο θα ‘λεγε κανείς καλύτερα) που προκαλεί στο μέσο
παραμυθόφιλο ο πρόσφατος καταιγισμός του τόπου μας από “στρατευμένα” -προσοχή,
τα στρατόπεδα δε βελτιώνουν την εικόνα- και γεμάτη εξιδανικευμένη ιδιοτέλεια φιλολογήματα
για παιδιά…
Στη βιβλιοθήκη της Εστίας της Νέας Σμύρνης, όπου αναζητήθηκαν οι πηγές
(και που τόσο φιλόφρονα μας βοήθησε να τις εντοπίσουμε η υπεύθυνη της
βιβλιοθήκης κυρία Δέσποινα Ρίζου) αναθαρρήσαμε:
Βρεθήκαμε μπροστά σ’ ένα αμύθητο “κρυμμένο θησαυρό” από παλιά λαϊκά
παραμύθια της Μικρασίας, διασωσμένα στο χαρτί από γυναίκες και άνδρες της
Ιωνίας που έχοντας ζήσει τη μεγάλη καταστροφή του Γένους, του ’22, πάσχιζαν
έτσι να τον διαφυλάξουν στην Ελληνική και πανανθρώπινη μνήμη.
Μπροστά μας ανοιγόταν ένας κόσμος ανθρώπινος, προσιτός, λιτός στους
τρόπους, αλλά πλούσιος σε παλμό, σοφία και προπαντός αισθήματα. Συχνά
πικάντικος κι αθυρόστομος κι άρα ακατάλληλος για τα αλλοτριωμένα πουριτανικά
κριτήρια των σημερινών μεγάλων με τα οποία, φυσικά, κρίνουμε την καταλληλότητα
των αναγνωσμάτων των παιδιών μας. (Ήταν η εποχή, μην το ξεχνάμε, που τα παιδιά
μεγάλωναν ανάμεσα στους μεγάλους κι όχι σε απόσταση ασφαλείας απ’ αυτούς, όπως
θέλουμε να τα κρατάμε σήμερα…). Ήταν, λοιπόν, ένας κόσμος βγαλμένος μέσα από
την ίδια τη ζωή κι ο οποίος, έχοντας φιλτραριστεί στην κρισάρα του ουσιώδους
και του αιώνια αληθινού, πρόσφερε στερεά πνευματική τροφή και τέρψη στην ίδια
τη ζωή!
Αυτή την τέρψη και τη βιωματική σοφία θέλουμε να πιστεύουμε πως θα προσφέρουν και σε σένα και στα παιδιά σου, όπως πρόσφεραν και σε μας, αγαπητέ αναγνώστη, τα πέντε παραμύθια της Μικρός Ασίας που επιλέξαμε. Κατάλληλα μεταγλωττισμένα, από έναν εκλεκτό Ίωνα λογοτέχνη, (για να ‘ναι πιο προσιτά), το Χιώτη ποιητή και λογοτέχνη Γιώργη Κρόκο, και ζωγραφισμένα επάξια, με σεβασμό στο κλίμα το χρόνο και το χώρο της μεταβυζαντινής Ανατολής από το νέο αγιογράφο Σπύρο Καρδαμάκη, θέλουμε να ελπίζουμε πως θ’ αποτελέσουν συνάμα, έτσι όπως δημοσιεύονται, μια κάποια θετική συμβολή στην επιβίωση και προπαντός στην αναβίωση του αγνού παραδοσιακού μας παραμυθιού.
Ο τελευταίος Έλληνας της Σμύρνης (Ελένη Δικαίου), εκδ. Πατάκη 2018
Θυµάµαι πως µε έβγαλε έξω στον ήλιο, είχε ήλιο, κι ας µην καταλάβαινα πού βρήκε το κουράγιο να ανατείλει εκείνο το πρωί. Η κόνα Ανεζίνα, η γυναίκα του, µας περίµενε πίσω απ’ την πόρτα του σπιτιού τους που την κρατούσε µισάνοιχτη. […] Περίµεναν να πω κάτι µα εγώ δεν έλεγα, δεν ήξερα τι να πω, άδειο το µυαλό µου και οι θεωρίες της λογικής που µας µάθαιναν στην Ευαγγελική Σχολή χαµένες κάπου ανάµεσα σε πράγµατα που είχαν συµβεί ανοµολόγητα, πέρα από κάθε λογική, εκτός αν υπήρχε λογική στη σκέψη κάποιων οι οποίοι µε σχέδιο και µεθοδικά φανατίζουν άλλους ανθρώπους για να κάνουν τα παράλογα. […] «Πάω να σου φέρω πεσκίρια» είπε «και δώσε µου αυτό το πουκάµισο, παιδάκι µου, να το πετάξω, κουρέλι έγινε, δεν µπορείς να το ξαναφορέσεις πια». Έκανα µια κίνηση να βγάλω το σκισµένο και καταλερωµένο πουκάµισο που φορούσα την προηγούµενη µέρα και τότε έγινα πάλι εγώ. Κράτησα το πουκάµισο σφιχτά στο στήθος µου. «Όχι!» είπα. «Όχι, κόνα Ανεζίνα, αυτό το πουκάµισο. Έχει πάνω του το αίµα του δεσπότη!» Σµύρνη σήµερα. Ένα συνέδριο µεταφραστών τελειώνει τις µέρες του Πάσχα. Στον κήπο της Αγίας Φωτεινής, της µικρής εκκλησίας την οποία έχει παραχωρήσει το ολλανδικό προξενείο για τις θρησκευτικές ανάγκες της ολιγάριθµης ορθόδοξης κοινότητας, δυο άνθρωποι συναντιούνται τυχαία το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, λίγο πριν βγει ο Επιτάφιος. Ένας νεαρός µεταφραστής κι ένας γέρος µαθητής της παλιάς Ευαγγελικής Σχολής Σµύρνης. Ο ένας αγωνιά για το χρέος που δεν κατάφερε να ξεπληρώσει, ο άλλος αναλαµβάνει να το ξεπληρώσει αυτός. Μια µαθητική εργασία. Ένα κουρελιασµένο πουκάµισο: «Όχι… Έχει πάνω του το αίµα του δεσπότη!». Η αλήθεια που δεν πρέπει να χαθεί. Πώς µπορεί να γίνει η αλήθεια λέξεις; αναρωτιέται ο νεαρός µεταφραστής. Εκείνος τις λέξεις έχει συνηθίσει να τις µεταφράζει, πώς θα µπορούσε να «µεταφράσει» γεγονότα και συναισθήµατα, να τα κάνει λέξεις και να φτιάξει ένα βιβλίο µε την αλήθεια τους; Όµως έχει αποδεχτεί την κληρονοµιά, το χρέος είναι πια δικό του. Ο νεαρός µεταφραστής θα έχει ως το τέλος αµφιβολίες για το αν κατάφερε τελικά να πει στο βιβλίο του το ίδιο καλά µε τους σπουδαίους συγγραφείς τους οποίους έχει µεταφράσει όλα εκείνα που «δε φτάνουν τα λόγια για να τα πουν ούτε γράφονται, είναι λίγα τα γράµµατα, δε φτάνουν». Για ένα µονάχα θα είναι σίγουρος. Πως την αλήθεια την έχει πει ολόκληρη! “Σκληρό, ρεαλιστικό, συγκινητικό ιστορικό μυθιστόρημα από την Ελένη Δικαίου που αισθάνεσαι ότι δεν θέλει την παραγραφή της μνήμης, ούτε και την παραχάραξη της ιστορίας σε μια εποχή όπου το στρογγύλεμα και η πολιτική ορθότητα των ισορροπιών φύονται γρηγορότερα κι από τα μανιτάρια μετά τη βροχή. Η γραφή της σε αρκετά σημεία είναι καθηλωτική, η συνοχή των γεγονότων με το παρόν καλοδουλεμένη, ενώ φανερά απέχει του εκβιασμένου μελοδραματισμού και των συναισθηματικών εξαναγκασμών, καθώς η συγκίνηση έρχεται αβίαστα από την φυσική σκληρότητα των γεγονότων και την προσεγμένη αφήγηση. […] Εν τέλει η Ελένη Δικαίου αντικατοπτρίζει μέσα από τον ρεαλισμό της θλιβερής πραγματικότητας πέριξ του 1922, ολόκληρο τον παραλογισμό όσων σπέρνουν πόλεμο, φωτιά και προσφυγιά, συνθέτοντας μέσα από τις φλόγες της Σμύρνης έναν αντιπολεμικό θρήνο και έναν ύμνο στο χρέος.”
Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά (Ελένη Δικαίου), εκδ. Πατάκη 2000
«Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά» είναι η αληθινή ιστορία μιας αστικής οικογένειας της Σμύρνης. Είναι το δράμα και το μεγαλείο του μικρασιατικού ελληνισμού μέσα απ’ τα μάτια δύο παιδιών που γεννήθηκαν εκεί όπου «ήταν όλα μαλακά και ζεστά σαν αγκαλιά, που ρούφαγαν οι άνθρωποι τα μπερκέτια της Ανατολής και την αγάπη ο ένας τ’ αλλουνού κι ήταν ευτυχισμένοι». Καθώς τα γεγονότα ξετυλίγονται σπρωγμένα απ’ τους καιρούς, μπροστά στα μάτια των κεντρικών ηρωίδων του βιβλίου (οι δίδυμες Κατινάκι και Μαρίτσα) περνάνε όλα όσα σημάδεψαν το γελαστό ευγενικό λαό της Ιωνίας απ’ τις ευτυχισμένες μέρες ως το αναγκαστικό του ρίζωμα στους προσφυγικούς συνοικισμούς.
Η Μικρασιατική καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην ανατολική Μεσόγειο (Διδώ Σωτηρίου), εκδ. Κέδρος, 1980
Ένα επίκαιρο βιβλίο, που φωτίζει με την αλήθεια για το χθες τα σημερινά προβλήματα, καθώς οδηγεί τη σκέψη από στη Μικρασιατική καταστροφή στην καταστροφή της Κύπρου και στην κρίση του Αιγαίου. Χρησιμοποιώντας ντοκουμέντα και προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που διαδραμάτισαν έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο ρόλο στα γεγονότα που έφεραν την Ελλάδα στο χείλος της καταστροφής το 1922, η συγγραφέας αποκαλύπτει αλήθειες όσο ποτέ χρήσιμες: τα αληθινά αίτια της καταστροφής, το ρόλο των Σύμμαχων αλλά και των πολιτικών δυνάμεων της Ελλάδας, τις πηγές έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Θυμίζοντας την προειδοποίηση που γράφτηκε μετά τον πόλεμο στην πόρτα ενός χιτλερικού στρατοπέδου -«όποιος ξεχνάει το παρελθόν είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει»-, η Διδώ Σωτηρίου τονίζει στον πρόλογό της πόσο κάλυψε η σιωπή, η παραχάραξη και η διαστρέβλωση τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής, κι έτσι «ποτέ το πάθος δεν έγινε μάθος».
Ο μεγάλος αποχαιρετισμός (Γαλάτεια Γρηγοριάδου – Σουρέλη), εκδ. Ψυχογιός, 1990
Η χαρά και η πίκρα, η γεύση της ελευθερίας και του χωρισμού, η αναμονή και η νοσταλγία, η ελπίδα και η απογοήτευση, το άμετρο θάρρος αλλά και ο φόβος, η ανθρωπιά και η πίστη, όλα υπάρχουν σ’ αυτό το δυνατό μυθιστόρημα. Όμως εκείνο που αναδίνεται τόσο έντονα μέσα από τις σελίδες του είναι αυτή η υπέροχη αίσθηση της συνέχειας. Ο παλιός κόσμος και ο σημερινός, άρρηκτα δεμένοι με τον κρίκο που όλοι μάθαμε να σεβόμαστε. Την ΙΩΝΙΑ.
Η Σμύρνη των Σμυρνιών (Γιώργος Κατραμόπουλος), εκδ. Ωκεανίδα, 2002
Η Σμύρνη του Γ. Θ. Κατραμόπουλου δεν ήταν μια πόλη – φάντασμα, ένα
επετειακό μνημείο, αλλά η ζωντανή πολιτεία των παιδικών και νεανικών χρόνων του
συγγραφέα, με την οικογενειακή θαλπωρή, τις εικόνες της αστικής ζωής, σελίδες
μνήμης αστραφτερής με ονόματα, επαγγέλματα, δρόμους, συνοικίες, συνήθειες, και
μουσικές που μας φέρνει ο μπάτης.
Σμύρνη μου παραμυθένια (Αδαμαντία Αλατάρη), εκδ. Έαρ, 2017
Γεύση σμυρναίικης αρχοντιάς με νόημα κι ένας κρυμμένος θησαυρός απ την ευλογημένη ζωή της Σμύρνης βρίσκεται μέσα στο βιβλίο “Σμύρνη μου . . .Παραμυθένια”. Τα παιδιά μας, ειδικά σ’ αυτά τα χρόνια που ζούμε, έχουν ανάγκη από παρηγοριά, από παραμυθία για να ξεπεράσουν τα εμπόδια της ζωής! Έχουν ανάγκη από τα μεγάλα μηνύματα του Ουρανού, όπως είναι η Αγάπη, η Απλότητα, η Ελπίδα για να πετάξει η ψυχούλα τους Ψηλά ! Το βιβλίο “Σμύρνη μου. . .Παραμυθένια” περιλαμβάνει τρία παραμύθια. Την “Κουκουμαγκίνα”, “Το Κουμούδεντρο”, τον “Ψαρά και το ψάρι” κατάλληλα για παιδιά από τριών ετών και πάνω. Εμπλουτίζεται με χαρούμενες και ωφέλιμες δραστηριότητες και συνοδεύεται από cd αφήγησης των παραμυθιών με επένδυση παραδοσιακής μουσικής.
Ιστορία ενός αιχμαλώτου (Στρατής Δούκας), εκδ. Κέδρος, 1980
“Στην καταστροφή της Σμύρνης, βρέθηκα με τους γονιούς μου στο λιμάνι, στην Πούντα. Μεσ’ απ’ τα χέρια τους με πήρανε. Κι έμεινα στην Τουρκία αιχμάλωτος. Μεσημέρι πιάστηκα μαζί με άλλους. Βράδιασε και τα περίπολα ακόμα κουβαλούσαν τους άντρες στους στρατώνες. Κοντά μεσάνυχτα, όπως ήμαστε ο ένας κολλητά στον άλλο, μπήκε η φρουρά κι άρχισαν να μας χτυπούν, όπου έβρισκαν, με ξύλα, και να κλοτσοπατούν όσους κάθονταν χάμω, γόνα με γόνα. Τέλος πήραν διαλέγοντας όσους ήθελαν κι έφυγαν βλαστημώντας”… Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου πρωτοδημοσιεύθηκε το 1929 και είναι μια από τις σημαντικότερες αφηγήσεις της περιπέτειας όσων δεν μπόρεσαν να διαφύγουν έγκαιρα από τη μικρασιατική ακτή το 1922.
Αχ, Μικρασία! (Ναυσικά Ιεσσαί – Κασιμάτη), εκδ. Αρμός, 2018
«Σαν ένας αχθοφόρος, φόρτωσα το καροτσάκι μου Ανατολίτικες πραμάτειες από τη Σύλλη και το Ικόνιο Μικρασιάτικες αυθεντικές αφηγήσεις, ειπωμένες με νοσταλγία και πόνο για τα “ευλογημένα μέρη”, την πολυχρόνια συμβίωση με τους Τούρκους, την πίστη στην προγονική παράδοση κι ελληνικότητα, τις χειμωνιάτικες βεγγέρες με τα συναρπαστικά παραμύθια και τα χωρατά του Νασρεντίν Χότζα, αλλά και τον κατατρεγμό, τις εξορίες, τις εκτελέσεις και τέλος τον υποχρεωτικό ξεριζωμό. Κι ύστερα για τη Δραπετσώνα, όπου με μαχητικότητα και πρωτόγνωρη αισιοδοξία πάλεψαν για την επιβίωση και την προσαρμογή σ’ έναν άλλο τόπο κι έναν άλλο τρόπο ζωής… Αυτά κι άλλα πολλά, είναι φορτωμένα για σας, στο καροτσάκι που επιγράφεται: “Αχ, Μικρασία! Σύλλη, η γη των γονιών μας.»
Σαγγάριος : Εποποία και καταστροφή στη Μικρά Ασία (Δημήτρης Φωτιάδης), εκδ. Φυτράκης, 1974
Στον Σαγγάριο σταμάτησε η προέλευση του ελληνικού στρατού κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία ύστερα από μία πολύνεκρη μάχη τον Αύγουστο του 1921.
Το αρχείον του εθνομάρτυρος Σμύρνης Χρυσοστόμου όπως διεσώθη απο τον Μητροπολίτη Αυστρίας Χρυσόστομο Τσίτερ, Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2000
Η Μικρασιατική Καταστροφή (Νίκος Ψυρούκης), εκδ. Επικαιρότητα, 1975
Το πρόβλημα του μικρασιατικού ελληνισμού ήταν πρόβλημα ολόκληρου του ελληνικού λαού. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και της Ελλάδας αποτελούσαν ένα και το αυτό έθνος. Η ύπαρξη όμως του προβλήματος αυτού έδινε την δυνατότητα στην ελληνική χρηματιστική ολιγαρχία να βάλει κάτω από την ιδεολογική κηδεμονία της όλους τους Έλληνες. Με την ιδεολογία της "Μεγάλης Ιδέας" η κατοχύρωση των εθνικών δικαιωμάτων του μικρασιατικού ελληνισμού συνταυτιζόταν με την επεκτατική πολιτική. Το βαθύ μίσος του ελληνικού λάου προς τον Οθωμανό κατακτητή, που ύστερα από τετρακόσια χρόνια υποδούλωσης χρειάσθηκε να τον παλέψει από το 1821 μέχρι το 1912 για να απελευθερώσει τα πατρικά του εδάφη, δημιουργούσε προϋποθέσεις για να πάρει η όλη υπόθεση χαρακτήρα ξέφρενου σωβινιστικού παραληρήματος. Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα ήταν σχεδόν αδύνατο να ξεχωρίσει ο ελληνικός λαός πού τελείωνε το δίκαιο αίτημα και πού άρχιζε η επεκτατική αδικία. Πότε οι κυβερνήτες του μιλούσαν γλώσσα εθνική και πότε ξένη προς τα συμφέροντα του τόπου. Ο πόλεμος των πετρελαίων παρουσιάστηκε από την "Μεγάλη Ιδέα" σαν Ιερός πόλεμος των Ελλήνων. Η προσφορά της ιδεολογίας αυτής προς τον αγγλικό ιμπεριαλισμό ήταν τόσο μεγάλη όσο αναμφισβήτητη ήταν και η τεράστια ζημιά της προς την Ελλάδα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου) ---------- Περιεχόμενα •Τάσεις της Ιστοριογραφίας για την Εγγύς Ανατολή • Η κατάσταση στην Εγγύς Ανατολή μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο • Ο ρόλος της Ελλάδας στην Εγγύς Ανατολή μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο • Η τουρκική εθνικοαστική επανάσταση • Η Ιμπεριαλιστική επέμβαση ενάντια στην τουρκική εθνικοαστική επανάσταση • Ο ρόλος της Σοβιετικής Ένωσης στην τουρκική εθνικοαστική επανάσταση • Στρατιωτική υπεροχή της τουρκικής εθνικοαστικής επανάστασης. Συντριβή των ξένων δυνάμεων • Η νέα κατάσταση στην Εγγύς Ανατολή Γενικά συμπεράσματα •Η κεμαλική Τουρκία και οι επίγονοι του Κεμάλ
Ποιοι οι υπεύθυνοι δια την μικρασιατική καταστροφή (Ελευθέριος Βενιζέλος), Εθνικό τυπογραφείο, 1932
Τρεις ιστορικές αγορεύσεις του πρωθυπουργού Ε. Βενιζέλου 1η αγόρευσις του Πρωθυπουργού κ. Βενιζέλου (30 Μαρτίου 1932): - Η θέσις των κομμάτων απέναντι του οικονομικού προβλήματος - Το Λαϊκόν Κόμμα έγινε αφορμή να χάσωμεν 40 εκατομμύρια χρυσών λιρών - Η προσπάθεια προς συγκρότησιν οικουμενικής κυβερνήσεως 2η αγόρευσις του Πρωθυπουργού κ. Βενιζέλου (31 Μαρτίου 1932): - Το Λαϊκόν Κόμμα υπεύθυνον της Μικρασιατικής Καταστροφής και των συνεπειών της - Ηδύνατο να προλάβη εις επανειλημμένας περιστάσεις την βίαιαν εκρίζωσιν του μικρασιατικού και θρακικού ελληνισμού - Αι ρίζαι της σημερινής μας οικονομικής κακοδαιμονίας 3η αγόρευσις του Πρωθυπουργού κ. Βενιζέλου (1 Απριλίου 1932): - Και την τελευταίαν στιγμήν ηδύνατο να σωθή η Θράκη - Η αφροσύνη της προελάσεως προς την Άγκυραν εστοίχισεν εις την Ελλάδα χιλιάδας νεκρών - Ποιοι οι πραγματικοί αίτιοι του διχασμού μας
Η ιστορία της Μικράς Ασίας (Συλλογικό έργο), Χ. Κ. Τεγόπουλος Α.Ε., 2011
1ος τόμος: Ο πρώτος τόμος είναι αφιερωμένος στην αρχαιότητα με
αφετηρία τον αποικισμό της Μικρός Ασίας από ελληνικά φύλα (9ος- 6ος αιώνας
π.Χ.) και τον σχηματισμό μιας σειράς από ευημερούσες κοινότητες κατά μήκος των
μικρασιατικών παραλίων. Με βάση τον πλούτο της ιωνικής γης εγκαθιδρύεται ένας
αξιόλογος πολιτισμός, ενώ μέσω των πολιτισμικών ανταλλαγών οι προϋπάρχοντες
πληθυσμοί εξελληνίζονται. Ίωνες φιλόσοφοι θέτουν τα θεμέλια της δυτικής σκέψης
αξιοποιώντας τον ανθρώπινο λόγο και αποκρυσταλλώνουν τις σημαντικές εξελίξεις
του ελληνικού πνεύματος στην ιωνική διάλεκτο. Η εξάπλωση της ηγεμονίας του
βασιλιά της Λυδίας Κροίσου στην ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας στα μέσα του
6ου αιώνα π.Χ. οδηγεί σταδιακά στη μετάβαση της εξουσίας στην Περσική
Αυτοκρατορία, η οποία έναν αιώνα αργότερα έρχεται σε σύγκρουση με τις ελληνικές
πόλεις-κράτη. Περιέχονται τα κείμενα: • Πρόλογος έκδοσης • Στέλιος Δαμίγος,
"Ελληνικοί αποικισμοί στη Μικρά Ασία (Αιολείς, Ίωνες, Δωριείς 9ος-6ος αι.
π.Χ.) • Ελένη Φάσσα, "Ιωνική διάλεκτος: μια ηγεμονική διάλεκτος της
Ελληνικής" • Γιάννης Στόγιας, "Η οικονομική ακμή της Μ. Ασίας στους
αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους" • Φανούριος Κ. Βώρος, "Η Ιωνική
φιλοσοφία και η επίδρασή της στην ευρύτερη αρχαιοελληνική φιλοσοφία και τη
μεταγενέστερη φιλοσοφική πορεία της αρχαιότητας, ίσως και των νεότερων
χρόνων" • Κλεάνθης Ζουμπουλάκης, "Η περσική κατάκτηση. Η ιωνική
επανάσταση (η άλωση της Μιλήτου), οι περσικές εκστρατείες, η Ειρήνη του Καλλία,
οι σατραπείες. Η κάθοδος των Μυρίων"
2ος τόμος: Οι εξελίξεις από την ήττα των Περσών μέχρι την
ενοποίηση της Ελλάδος υπό τον Φίλιππο Β', η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου
και η συνακόλουθη διάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας παρουσιάζονται στον
δεύτερο τόμο, που αναφέρεται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Οι
πόλεμοι των επιγόνων για τη διεκδίκηση της Μικρός Ασίας μετά τον θάνατο του
Μακεδόνα στρατηλάτη δημιουργούν νέα βασίλεια (Πόντος, Βιθυνία, Καππαδοκία,
Πέργαμος και Κιλικία), τα οποία καταλύονται ύστερα από την κατάκτηση της
περιοχής από τους Ρωμαίους. Κατά τη διάρκεια της pax romana οι μικρασιατικές
πόλεις γνωρίζουν την ύψιστη ακμή τους ως προς τον αριθμό και την πολιτιστική
τους ανάπτυξη. Η τέχνη της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής εκφράζεται
μεγαλόπρεπα στα οικοδομικά προγράμματα των ηγεμόνων και βρίσκει γόνιμο έδαφος
για πειραματισμούς και καινοτομίες. Η εγκατάσταση των Γαλατών και η εισβολή των
Γότθων τον 3ο αιώνα μ.Χ. συμπληρώνουν το μωσαϊκό των εθνών στην πολυπολιτισμική
Μικρά Ασία. Περιέχονται τα κείμενα: • Χαράλαμπος Χρυσάφης, "Η εκστρατεία
του Μ. Αλεξάνδρου στη Μ. Ασία" • Κλεάνθης Ζουμπουλάκης, "Τα
ελληνιστικά βασίλεια και οι πόλεμοι των επιγόνων" • Νίκος Γιαννακόπουλος,
"Η ρωμαϊκή Μικρά Ασία" • Κλεάνθης Ζουμπουλάκης, "Άλλοι λαοί στη
Μ. Ασία" • Νίκος Πετρόχειλος, "Τέχνη και μνημεία της ελληνιστικής και
ρωμαϊκής περιόδου στη Μ. Ασία"
3ος τόμος: Ο τρίτος τόμος είναι αφιερωμένος στους βυζαντινούς
χρόνους. Η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη, πυρήνα της
Ανατολικής Χριστιανικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη
Ρώμη στο Βυζάντιο. Η Μικρά Ασία οργανώνεται διοικητικά μέσω του θεσμού των
θεμάτων, ο οποίος διευκολύνει τη στρατιωτική άμυνα της περιοχής και την επιβολή
φορολογίας. Το εμπόριο διεξάγεται μέσω ενός εξελιγμένου οδικού δικτύου και η
πλούσια πνευματική παραγωγή απεικονίζεται στις θρησκευτικές διαμάχες της
περιόδου και την ακμάζουσα βυζαντινή τέχνη. Η Μικρά Ασία αποτελεί μήλον της
έριδος και πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα σε Βυζαντινούς, Άραβες, Πέρσες,
Σελτζούκους και Μογγόλους. Από τον 11ο αιώνα εμφανίζονται στο προσκήνιο οι Φράγκοι,
οι οποίοι με πρόσχημα τις Σταυροφορίες λεηλατούν και εν τέλει εγκαθίστανται
στην περιοχή. Οι αυτοκρατορίες της Νίκαιας και της Τραπεζούντας αποτελούν την
τελευταία αναλαμπή ενός Βυζαντίου που χάνεται. Περιέχονται τα κείμενα: •
Γιώργος Καρδαράς, "Η μετάβαση από τη Ρώμη στο Βυζάντιο: Η μεταφορά της
πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη" • Γιάννης Χρονόπουλος, "Τα
βυζαντινά θέματα της Μικράς Ασίας (διοικητική οργάνωση, φορολογία, εμπόριο,
οδικό δίκτυο): Η περίοδος της οικονομικής ακμής και παρακμής" • Έφη Ραγιά,
"Η εξάπλωση του Χριστιανισμού. Αιρέσεις στη Μικρά Ασία" • Νίκος
Νικολούδης, "Πολεμικές συγκρούσεις στη βυζαντινή Μικρά Ασία" • Ηλίας
Γιαρένης, "Η Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών"
4ος τόμος: Η οθωμανική περίοδος αποτελεί το αντικείμενο πραγμάτευσης
του τέταρτου τόμου. Εξωτερικά και εσωτερικά προβλήματα υπονομεύουν προοδευτικά
την ισχύ του Βυζαντίου, αφαιρώντας τη δυνατότητα συγκροτημένης και σθεναρής
αντεπίθεσης για την αναχαίτιση της τουρκικής επιδρομής στα ανατολικά σύνορα της
αυτοκρατορίας. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συρρικνώνεται διαρκώς έως την Άλωση της
Κωνσταντινούπολης, το 1453, που οριοθετεί την οριστική μετάβαση στην οθωμανική
κυριαρχία. Ύστερα από μια περίοδο βίαιων εξισλαμισμών, οι ορθόδοξοι υπήκοοι
οργανώνονται υπό τη σκέπη του πατριάρχη ο οποίος λειτουργεί ως θεματοφύλακας
του οικουμενικού χριστιανισμού και αναλαμβάνει εθναρχικό ρόλο. Έντονες
πολιτικές και οικονομικο-κοινωνικές διεργασίες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
οδηγούν στην εξέγερση των γενιτσάρων στην πολυπολιτισμική Σμύρνη το 1797,
γεγονός που προστίθεται σε μια σειρά βίαιων συγκρούσεων που μαστίζουν την πόλη
από τον 17ο αιώνα, ο τόμος ολοκληρώνεται με γλαφυρές περιγραφές του τοπίου και
της ανθρωπογεωγραφίας των ευρωπαίων περιηγητών της οθωμανικής Μικρός Ασίας.
Περιέχονται τα κείμενα: • Έφη Ραγιά, "Η απώλεια της βυζαντινής κυριαρχίας
στη Μικρά Ασία. Βυζάντιο και Τούρκοι, περίπου 1050-1453" • Στυλιανός
Λαμπάκης, "Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης" • Σταύρος Θ. Ανεστίδης,
"Το Οικουμενικό Πατριαρχείο υπό οθωμανική κυριαρχία, 1453-1923. Ιστορικές
προϋποθέσεις και όροι για την ανάδειξη, εδραίωση και ανάσχεση της εθναρχούσας
Μεγάλης Εκκλησίας. • Σοφία Λαΐου, "Το ρεμπελιό της Σμύρνης (1797)" •
Γιώργος Μιχαηλίδης, "Ευρωπαίοι περιηγητές στη Μικρά Ασία κατά την
οθωμανική περίοδο"
5ος τόμος: Η περίοδος από την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης
έως το 1919, χρονολογία απόβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη,
παρουσιάζεται στον πέμπτο τόμο. Συνακόλουθο της Επανάστασης είναι το προσφυγικό
ζήτημα που δημιουργείται από τον ομαδικό ξεριζωμό των ελληνικών πληθυσμών από
την περιοχή της Μικράς Ασίας και την εγκατάσταση τους στα νησιά και την
ηπειρωτική Ελλάδα. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο βασιλιάς της
Ελλάδας Όθωνας επισκέπτεται τη Σμύρνη υιοθετώντας το αξίωμα ότι δεν είναι οι
τόποι που καθιστούν ένα κράτος αλλά οι κάτοικοι τους. Παρά τα προβλήματα, ο
μικρασιατικός ελληνισμός αυξάνει τις δραστηριότητες του στον οικονομικό τομέα
και αναπτύσσεται δημογραφικά με προσπάθειες που συντείνουν στην ανύψωση του
βιοτικού του επιπέδου. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία έχουν
άμεσες συνέπειες για τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, οι οποίοι αναπτύσσουν τη δυναμική τους εκμεταλλευόμενοι στο
έπακρο τις ευκαιρίες που τους παρέχουν οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ. Η οικονομική
ευρωστία τους συνεπιφέρει την κοινωνική τους ενδυνάμωση μέσα από την κοινοτική
οργάνωση και την πνευματική και πολιτιστική τους εξέλιξη. Περιέχονται τα
κείμενα: • Αννίτα Πρασσά, "Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Επανάσταση του
'21" • Γιώργος Τ. Τσερεβελάκης, "Η συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων:
οικονομικές και κοινωνικές ισορροπίες" • Ελπίδα Βόγλη, "Το ελεύθερο
βασίλειο και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας: η "απροσδόκητος" επίσκεψη
του βασιλιά Όθωνα στη Σμύρνη το 1833" • Χρυσόθεμις Σταματοπούλου -
Βασιλάκου, "Μικρά Ασία: εκπαίδευση, πνευματική παραγωγή, πολιτισμός,
θέατρο 1821-1922" • Μαρία Σαμπατακάκη, "Ρωσοτουρκικές πολεμικές
αναμετρήσεις: ο Κριμαϊκός Πόλεμος και οι συνέπειές του για τους χριστιανικούς
πληθυσμούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας"
6ος τόμος: Ο έκτος τόμος αφορά μία από τις δραματικότερες
περιόδους της ελληνικής ιστορίας, τη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922). Το
διεθνές πολιτικό παρασκήνιο την επαύριον του Α' Παγκοσμίου Πολέμου είναι
καθοριστικό για τις ελληνικές εθνικές διεκδικήσεις με τις πολιτικές στρατηγικές
επιλογές των Μεγάλων Δυνάμεων να συνδέονται άμεσα με τις εξελίξεις στο
εσωτερικό της Ελλάδας. Η απόφαση για την ελληνική εμπλοκή στο μικρασιατικό
μέτωπο αποτελεί ριψοκίνδυνο εγχείρημα, άποψη που δεν συμμερίζεται το μεγαλύτερο
τμήμα του πολιτικού κόσμου της χώρας, με εξαίρεση τον Μεταξά και το ΚΚΕ. Το
1919 σηματοδοτεί την απαρχή της μικρασιατικής περιπέτειας, με την αποβίβαση του
ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Ο Στεργιάδης αναλαμβάνει την ύπατη αρμοστεία, ενώ
η εμφάνιση του Κεμάλ αποκαλύπτει τη δυναμική του τουρκικού εθνικισμού. Η
Ελλάδα, ύστερα από σειρά σημαντικών λαθών, απομονώνεται διπλωματικά, με
αποτέλεσμα να μετατραπεί ο συμμαχοτουρκικός πόλεμος σε ελληνοτουρκικό. Στο
κυνήγι ενός αόρατου εχθρού και παρά τις επιτυχίες στα πεδία των μαχών και τα
μεγαλόπνοα σχέδια, ο ελληνικός στρατός, απομονωμένος διπλωματικά και
οικονομικά, οδηγείται στη μοιραία σύμπτυξη, στη διάρρηξη των αμυντικών του
θέσεων και τελικά στην εκκένωση από τη γη της Ιωνίας. Περιέχονται τα κείμενα: •
Ραϋμόνδος Αλβανός, "Διεθνείς διπλωματικές εξελίξεις στο Ανατολικό Ζήτημα:
από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Μικρασιατική Καταστροφή" • Φλώρα Τσίλαγα,
"Η ελληνική κυριαρχία στη Σμύρνη. Η βιογραφία του Α. Στεργιάδη" •
Μιχάλης Π. Λυμπεράτος, "Η διαμάχη στην Ελλάδα σχετικά με τη μικρασιατική
εκστρατεία (Βασιλικοί - Βενιζελικοί - η εναντίωση του Μεταξά και του ΚΚΕ) •
Νίκος Γιαννόπουλος, "Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922. Νικώντας στις
μάχες - Χάνοντας τον πόλεμο" • Κωνσταντίνος Λαγός, "Η διάρρηξη του
ελληνικού μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ"
7ος τόμος: Η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποτελεί το τελευταίο και τραγικότερο επεισόδιο της μακραίωνης ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία. Παρά τις κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις σε πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο που δημιουργεί, η "συνάντηση" προσφύγων και γηγενών πραγματοποιείται με επιτυχία, μέσω ενός νέου μοντέλου οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, ένας από τους μεγαλύτερους άθλους της ελληνικής κοινωνίας, η αγροτική και αστική αποκατάσταση των προσφύγων. Η Μεγάλη Ιδέα δίνει τη θέση της στην οικονομική ανάπτυξη, την εθνική και κοινωνική ανασυγκρότηση. Η μεταρρύθμιση που πυροδοτείται από την έλευση των προσφυγικών πληθυσμών συνοδεύεται από την έντονα παρεμβατική παρουσία του κράτους στην οικονομική ζωή, οδηγεί σε αύξηση της καλλιεργούμενης έκτασης και της αγροτικής παραγωγής, παγιώνει το κοινωνικό κράτος και τις προνοιακές πολιτικές. Οι πρόσφυγες συμβάλλουν στη βιομηχανική ανάπτυξη και με την πολιτιστική τους ετερότητα πλουτίζουν την ελληνική κουλτούρα. Σημαντική πτυχή της εγκατάστασης αποτελεί και η προσφυγική συλλογική μνήμη στις τέχνες, τα γράμματα και την επιστήμη καθώς και η ανάδειξη και διαφύλαξή της από προσφυγικούς συλλόγους και σωματεία. Περιέχονται τα κείμενα: • Μενέλαος Χαραλαμπίδης, "Πρόσφυγες και γηγενείς στη μεσοπολεμική Αθήνα: πτυχές μιας δύσκολης συνύπαρξης" • Ραϋμόνδος Αλαβανός, "Οι πρόσφυγες και η αγροτική επανάσταση του Μεσοπολέμου" • Κώστας Παλούκης, "Αστική αποκατάσταση. Οι προσφυγικοί οικισμοί. Τυπολογία της προσφυγικής κατοικίας και αρχιτεκτονικά. Η συμβολή των προσφύγων στην ελληνική οικονομία (φθηνό βιομηχανικό προλεταριάτο)" • Γιώργος Ε. Παπαδάκης, "Η πολιτιστική συμβολή των προσφύγων: το ρεμπέτικο" • Δημήτρης Κουμούζης, "Συλλογική μνήμη και προσφυγική ταυτότητα: τέχνες και γράμματα, σωματεία, επιστήμη"
Επιμέλεια: Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Πύργου
Το πρώτο μέρος ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου