Τρίτη 4 Φεβρουαρίου 2025

ΝΑ ΤΟΛΜΟΥΜΕ ΝΑ ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ . . . - Θανάσης Ν. Παπαθανασίου

ΝΑ ΤΟΛΜΟΥΜΕ ΝΑ ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ . . .
Χαρισματικός, καινοτόμος αλλά και σύνθετος,
ο Αναστάσιος άφησε πίσω του σπουδαία κληρονομιά.

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου*

Ο ποταμός Ιορδάνης (είχε πει κάποτε σε ομιλία του ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος), δίνει αδιάκοπα νερό σε δύο λίμνες. Αυτό το νερό η μία λίμνη το προσφέρει στη γη, ώστε να καρπίσει. Είναι η λίμνη της Γαλιλαίας. Η άλλη λίμνη όμως κρατά το νερό για τον εαυτό της. Και το νερό γίνεται φαρμάκι. Είναι η Νεκρά Θάλασσα.

Η εικόνα αυτή συνοψίζει την οπτική του μακαριστού αρχιεπισκόπου και αποδίδει την συναρπαστική πνοή η οποία εμψύχωνε το έργο του. Για τον Αναστάσιο το άνοιγμα της Εκκλησίας, η διάδρασή της με τον κόσμο, αφορά καθαυτό το «είναι» της εκκλησιαστικής κοινότητας – όχι κάποιο μάρκετινγκ ή δημόσιες σχέσεις της. Εκκλησία που δεν έχει ως ζωή της (ως τρόπο ύπαρξής της, ως εαυτό της) την μοιρασιά, την μαρτυρία και την διακονία, δεν είναι μια κάπως κλειστή Εκκλησία. Γίνεται φαρμάκι, δηλαδή καταντά μη-Εκκλησία.

Η ΟΣΜΩΣΗ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Αυτή την όσμωση εαυτού και δράσεων της Εκκλησίας χρειάζεται να την προσέξουν όσοι δείχνουν ενδιαφέρον (από οποιαδήποτε πλευρά) για το έργο του Αναστασίου. Ο κάποτε καθηγητής μας στην Θεολογική Σχολή Αθηνών, απόστολος στην Αφρική και εν τέλει αρχιεπίσκοπος Αλβανίας, έκανε αυτά που έκανε, εξαιτίας της πίστης – με όλο της το μεταφυσικό περιεχόμενο. Και όχι παραμερίζοντας την πίστη. Αυτό είναι ένα καίριο σημείο, ίσως το δυσκολότερο να κατανοηθεί σε μια εποχή όπου αφθονούν οι φονταμενταλισμοί, θρησκευτικοί και άθεοι εξίσου.

Ήταν ακριβώς η χριστιανική πίστη κι όχι κάποια έκπτωση σ’ αυτήν (ήταν δηλαδή η προθυμία για αποφασιστική ανταπόκριση στην πρόσκληση του Χριστού και του Ευαγγελίου του), αυτό που έκανε τον Αναστάσιο, για παράδειγμα, το 1999, στην κρίση του Κοσσυφοπεδίου, όχι μόνο να περιθάλψει πρόσφυγες που εισέρρεαν στην Αλβανία, αλλά και να προσφέρει χρήματα για την επισκευή στο Κοσσυφοπέδιο ενός ναού και ενός τζαμιού. Και ήταν ατόφια η χριστιανική πίστη αυτό που έκανε τον Αναστάσιο να αναγνωρίζει την μυστική παρουσία του Θεού σε όλες τις καλές αγωνίες και σε όλους τους καλούς κόπους ανθρώπων οιουδήποτε πολιτισμού και οιασδήποτε θρησκείας. Μα και ταυτόχρονα να αποκηρύττει την μισαλλοδοξία, την αδικία και την απανθρωπιά παντού – σε κάθε πολιτισμό και σε κάθε θρησκεία. Έχει καταστεί εμβληματική η φράση του (η οποία και καταδεικνύει πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος των στρεβλώσεων): «το άγιο λάδι της θρησκείας να μη γίνεται καύσιμη ύλη του φανατισμού».

Η ανοιχτωσιά αυτή δεν έχει όρια εθνικά, πολιτισμικά, ανθρωπολογικά. Εκτείνεται έως εσχάτου της γης (όπως λέει το Ευαγγέλιο), εκτείνεται ως τις εσχατιές της αγάπης – to the end of love (όπως θα υπομνημάτιζε ο Λέοναρντ Κοέν). Εκδήλωση αυτής της ανοιχτωσιάς είναι η κορυφαία συμβολή του Αναστάσιου στην αναζωπύρωση της Ορθόδοξης Ιεραποστολής από την δεκαετία του 1960, η θεωρητική και πρακτική δουλειά του στην ανατολική Αφρική (Κένυα, Ουγκάντα, Τανζανία), η κατάδειξη ότι η ιεραποστολή είναι μαρτυρία και πρόταση νοήματος, σε κατηγορηματική και απόλυτη αντιδιαστολή προς την αποικιοκρατία και τον προσηλυτισμό. Εκδήλωση αυτής της ανοιχτωσιάς είναι η ανασύσταση, από το 1991, της Ορθόδοξης εκκλησίας στην Αλβανία, σε ρητή και έμπρακτη αντίστιξη προς κάθε εθνικισμό. Εκδήλωση αυτής της ανοιχτωσιάς είναι η συνηγορία του υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνηγορία την οποία δεν προσυπέγραφαν πολλοί θεολόγοι της γενιάς του. Για τον Αναστάσιο η προσευχή διαπότιζε την πράξη. Είναι πραγματική παρακαταθήκη η απάντηση που έδωσε σε συνάδελφό του καθηγητή ο οποίος, για να τον αποτρέψει από τις πρωτοβουλίες συμπαράστασης στους φοιτητές της εξεγερμένης Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973 τού θύμισε τα λόγια του ευαγγελίου: «Φρόνιμοι [μυαλωμένοι, συνετοί] ως οι όφεις». Ο Αναστάσιος του απάντησε: «Φρόνιμοι ναι, αλλά όφεις ποτέ!».

«Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ»

Γονιμοποιώντας φωτεινά θεολογικά σπέρματα που συνάντησε στο διάβα του, ο Αναστάσιος διατύπωσε την περίφημη φόρμουλα «λειτουργία μετά τη Λειτουργία». Η φράση δηλώνει πως ό,τι βιώνουν οι πιστοί κατά την θεία Λειτουργία (την έγνοια και την θυσία του Θεού αυτοπροσώπως για όλους αυτοπροσώπως, την θεία Ευχαριστία ως απόλυτα κοινό και εξισωτικό τραπέζι, την προσδοκία της ανάστασης), οφείλουν να το ζήσουν και μετά την λήξη της θείας Λειτουργίας, στην κοινωνία και στην καθημερινότητα. Πράγμα που σημαίνει ότι η έμπρακτη σύγκρουσή τους με την ταξική αδικία, την τυραννία, την φτωχοποίηση, τον κοινωνικό αποκλεισμό, είναι ταυτοχρόνως έκφανση της πνευματικότητας και επαλήθευση της πνευματικότητας. Προέκταση (και όχι αντίποδας) της θείας Λειτουργίας. Έμπρακτη μαρτυρία ότι οι χριστιανοί κυριολεκτούν για την πίστη τους στην Ανάσταση και στην θανάτωση του κάθε θανάτου, και ότι προτείνουν στον κόσμο την πίστη αυτή ως νόημα ύπαρξης – έως εσχάτου του χρόνου. Και βέβαια αυτή η προσέγγιση του Αναστάσιου συνεπάγεται έγνοια για θεσμική αντιμετώπιση του θεσμικού κακού. Έγνοια για θεσμική κοινωνική δικαιοσύνη, κι όχι μόνο για περιστασιακή ελεημοσύνη.

Καταλαβαίνει κανείς ότι ο Αναστάσιος συμμεριζόταν το όραμα της ενεργούς συμμετοχής και υπευθυνότητας όλων των μελών της εκκλησιαστικής κοινότητας. Αυτό έχει αποτυπωθεί και στην δομή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αλβανία. Το Καταστατικό της (δημιουργημένο το 2006 και συμπληρωμένο κατόπιν) ορίζει ως θεσμικά όργανα την Κληρικολαϊκή Συνέλευση και το Κληρικολαϊκό Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, το οποίο μάλιστα συμμετέχει στην ανάδειξη νέων επισκόπων. Αυτό το πνεύμα ανέδωσε και η συμμετοχή αυτής της τοπικής Εκκλησίας στην «Αγία και Μεγάλη Σύνοδο» του 2016 στο Κολυμπάρι της Κρήτης. Η –ποσοτικά– μικρούλα Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας αξιοποίησε στο έπακρο την δυνατότητα που παρείχε ο κανονισμός της Συνόδου, και συμμετείχε με εννέα συμβούλους, εκ των οποίων τέσσερις λαϊκοί: δύο άντρες και δύο γυναίκες. Σημειωτέον ότι από τις δέκα συνολικά τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες που συμμετείχαν στην Σύνοδο, οι επτά δεν είχαν καμία γυναίκα σύμβουλο.

Χαρισματικός και καινοτόμος. Αυτό υπήρξε ο δάσκαλός μας. Και σύνθετος. Με την αξιοσύνη του έχτισε ισχυρές φιλίες και συνεργασίες σε παγκόσμιο επίπεδο (η στήριξη, π.χ., εκ μέρους του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών υπήρξε αποφασιστική). Μαζί με την ευρεία αποδοχή γνώρισε και την κατακραυγή από κύκλους που απορρίπτουν τον διαχριστιανικό και διαθρησκειακό διάλογο. Κι από την άλλη, έντονα συζητήθηκε το ότι δεν καταδίκασε απερίφραστα τον πρόσφατο ανταγωνιστικό επεκτατισμό της ρωσικής Εκκλησίας στην υποσαχάρια Αφρική, εις βάρος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.

Σε μια εποχή όπου ο παραλογισμός και οι περιχαρακώσεις κερδίζουν την μάχη της γοητείας, χρειάζεται να λέμε και τα αυτονόητα: Η κληρονομιά του Αναστασίου χρειάζεται να καρπίσει και να μην ξεψυχήσει σαν φευγαλέα ξαστεριά. Και να συνεχιστεί, να βαθύνει η μελέτη του έργου του. Σεβαστικά και έντιμα και γόνιμα. Ο Αναστάσιος υπήρξε μεγάλος, με τις αρετές και τους πειρασμούς όλων των αληθινά μεγάλων. Και συνεχιστές του θα είναι όσοι θα επιμείνουν έμπρακτα στην λυτρωτική κραυγή που είχε αρθρώσει τον Αύγουστο του 2016 στον ποταμό (ξανά ποταμός, σαν τον Ιορδάνη που συναντήσαμε στην αρχή) Ραπούνι της Αλβανίας: «Τολμούμε να ελπίζουμε».

. . . . . . . . . . . . .

* Ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιεραποστολικής, Διαπολιτισμικής Χριστιανικής Μαρτυρίας και Διαλόγου στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθήνας, διευθυντής του περιοδικού «Σύναξη».

. . . . . . . . . . . . .

[Δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση της εφημερίδας "Καθημερινή", 2-2-2025: "Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος 1929-2025", σσ. 86-87].


 

Δεν υπάρχουν σχόλια: