Η διαπόμπευση ως μέσο κοινωνικής τιμωρίας - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

 Η διαπόμπευση ως μέσο κοινωνικής τιμωρίας έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ιστορία. Στην αρχαιότητα, οι πολίτες που κρίνονταν ανήθικοι ή παραβάτες συχνά διαπομπεύονταν δημόσια, είτε με πομπές επάνω σε γαϊδούρια σε κεντρικά σημεία της πόλης είτε μέσω συμβολικών ποινών όπως το κρέμασμα από το λαιμό μιάς επιγραφής. Σκοπός ήταν η ταπείνωση, ο στιγματισμός (στίγμα: στα αρχαία χρόνια ήταν δημόσια διαπόμπευση με χάραγμα στο μέτωπο) και, εντέλει, η παραδειγματική τιμωρία. Στον Μεσαίωνα, το πλήθος γινόταν ενεργό μέρος της ποινής, εκτοξεύοντας προσβολές ή αντικείμενα στους διαπομπευομένους. Αν και αυτές οι πρακτικές έμοιαζαν να ανήκουν στο παρελθόν, η ουσία τους δεν εξαφανίστηκε· απλώς άλλαξε μορφή.

Με την έλευση των κοινωνικών δικτύων, η δημόσια έκθεση μεταφέρθηκε από την πλατεία στον ψηφιακό χώρο. Το Facebook, με τη διάδοση πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο και τη δυνατότητα κοινοποίησης, σχολιασμού και αναπαραγωγής περιεχομένου, λειτουργεί ως νέα «αγορά» όπου η κοινή γνώμη αποκτά φωνή και δύναμη. Ένα βίντεο, ένα όνομα ή μια κατηγορία μπορεί να γίνουν viral εντός λίγων ωρών, προκαλώντας μαζικό διασυρμό χωρίς να έχει προηγηθεί νομική διαδικασία. Η ψηφιακή διαπόμπευση δεν απαιτεί αποδείξεις – συχνά αρκεί η υποψία ή η συναισθηματική φόρτιση του πλήθους για να ξεκινήσει ένα κύμα δημόσιων κατηγοριών και προσβολών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση ανθρώπων που κατηγορήθηκαν στα social media για ανάρμοστη συμπεριφορά ή εγκληματικές πράξεις, χωρίς να έχει προηγηθεί επίσημη καταγγελία ή δικαστική απόφαση. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις, τα άτομα έχασαν τη δουλειά τους, υπέστησαν κοινωνικό αποκλεισμό ή οδηγήθηκαν σε σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο σε περιόδους έντασης, όπως κατά τη διάρκεια του κινήματος MeToo ή σε περιπτώσεις που σχετίζονται με πολιτικές ή πολιτισμικές συγκρούσεις.

Η διάδοση ανακριβών ή αναπόδεικτων πληροφοριών εντείνεται από τον αλγόριθμο του Facebook, ο οποίος προβάλλει αναρτήσεις με υψηλή αλληλεπίδραση. Έτσι, οι πιο συναισθηματικά φορτισμένες κατηγορίες – ακόμα και αν είναι ψευδείς – αποκτούν μεγαλύτερη προβολή από την τεκμηριωμένη πληροφόρηση. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται ένα είδος «ψηφιακού δικαστηρίου», όπου ο όχλος αποφασίζει για την ενοχή ή την αθωότητα, χωρίς διασταύρωση στοιχείων ή σεβασμό στη νομική διαδικασία.

Το φαινόμενο εγείρει σοβαρά νομικά και ηθικά ερωτήματα. Ποιος ευθύνεται όταν διασύρεται ένα άτομο αδίκως; Πώς προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ψηφιακή σφαίρα; Παρ’ όλο που υπάρχουν νόμοι για την προστασία από τη δυσφήμιση και την παραβίαση προσωπικών δεδομένων, η εφαρμογή τους είναι δύσκολη όταν η πληροφορία έχει ήδη διαδοθεί σε ευρεία κλίμακα. Επιπλέον, η ηθική ευθύνη των χρηστών του Facebook παραμένει θολή: η ευκολία με την οποία κάποιος πατά «κοινοποίηση» ή γράφει ένα καταδικαστικό σχόλιο ενισχύει τον μηχανισμό της διαπόμπευσης χωρίς συνείδηση των συνεπειών.

Η έλλειψη ελέγχου και η ταχύτητα μετάδοσης ενισχύουν την ευαλωτότητα των ανθρώπων στις ψηφιακές επιθέσεις. Δεν πρόκειται μόνο για επώνυμα πρόσωπα· συχνά, απλοί πολίτες γίνονται στόχος μετά από ένα επεισόδιο που βγήκε εκτός πλαισίου ή μια παρερμηνευμένη φράση. Η κουλτούρα της «ψηφιακής εκδίκησης» αντικαθιστά τη νομική δικαιοσύνη με δημόσια εξόντωση.

Το φαινόμενο αυτό δεν απειλεί μόνο την ιδιωτικότητα και την ψυχική υγεία των θυμάτων, αλλά και τις βασικές αρχές της δικαιοσύνης και της δημοκρατικής κοινωνίας. Η ανυπαρξία τεκμηρίωσης, η εξάρτηση από συναισθηματικές αντιδράσεις και η απουσία νομικών φίλτρων δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου η αλήθεια παραγκωνίζεται και δεν λαμβάνεται υπόψιν. Η ανάγκη για δημόσιο έλεγχο και διαφάνεια δεν πρέπει να συγχέεται με την επιθυμία για δημόσια εξόντωση.

Μέσα σε αυτό το νέο ψηφιακό τοπίο, είναι κρίσιμο να αναπτυχθεί ψηφιακή συνείδηση και παιδεία. Χρειάζεται να καλλιεργηθεί στους χρήστες η συνήθεια της επιφύλαξης, της κριτικής σκέψης, και της επαλήθευσης των πληροφοριών. Παράλληλα, οι πλατφόρμες όπως το Facebook οφείλουν να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται το περιεχόμενο και να ενισχύσουν τους μηχανισμούς προστασίας των χρηστών.

Η δημόσια διαπόμπευση δεν είναι κάτι νέο· το νέο είναι η ταχύτητα, η ένταση και η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο. Και ενώ οι αρχαίες κοινωνίες μπορεί να διαπόμπευαν δημόσια για παραδειγματισμό, εμείς σήμερα καλούμαστε να επιλέξουμε αν θα χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να επαναλαμβάνουμε τα λάθη του παρελθόντος ή για να οικοδομήσουμε μια πιο ώριμη, υπεύθυνη κοινωνία.

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος