ΣΥΜΠΟΡΕΥΟΜΕΝΟΙ ΜΕ π. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΣΜΕΜΑΝ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΣΥΜΠΟΡΕΥΟΜΕΝΟΙ  ΜΕ  π.  ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ  ΣΜΕΜΑΝ

 

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

 
      Επαναφέρω ορισμένα αποσπάσματα από το ανωτέρω γραπτό, συμπλέοντα με το πνεύμα του κορυφαίου ορθόδοξου θεολόγου, εν τοις μακαριστοίς νυν, Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη. Αρχική δημοσίευση, «Ανάπλαση», Ιαν-Φεβρ. 2004, Αναστάσιος 1.10.2014, κριτική παρουσίαση του βαρυσήμαντου έργου «Ημερολόγιο», του επίσης εν τοις μακαριστοίς π. Αλέξανδρου Σμέμαν-εκδόσεις «Ακρίτας», 2002.

******

     Και πρώτα για το όλο αυτό σπουδαιοφανές νεφέλωμα της περί Ορθοδοξίας διθυραμβικής που μας σκεπάζει τα τελευταία εξήντα τόσα χρόνια. «Όλο αυτό το τρέξιμο, είτε στο Βυζάντιο, είτε στη Φιλοκαλία, είτε στην Πάτμο, είτε στις εικόνες κάνει την Ορθοδοξία να φαίνεται σαν ένα σούπερ μάρκετ. Ο καθένας διαλέγει αυτό που θέλει: Την εποχή, το στυλ και την αναγνώριση… Ό, τι είναι ουσιώδες στην Ορθοδοξία, το «εν ου εστί χρεία», το σημαντικό και το πολύτιμο, αφήνεται, κατά τη γνώμη μου, στην άκρη του δρόμου-δε διαθέτει στυλ» ! -σ. 43.
     Τρανή απόδειξη γι αυτό, η απουσία επαφής με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Πιο απλά, η αδυναμία να γονιμοποιήσουμε αυτή τη διθυραμβική ρεαλιστικά, να τη μεταστοιχειώσουμε σε ορθόδοξη επικαιρότητα. «Ιστορικά η Ορθοδοξία δεν ήταν μόνο μια Εκκλησία, αλλά και ένας Ορθόδοξος κόσμος … Κάθε αλλαγή περιστάσεων σ’ αυτό τον κόσμο προκαλεί μια αρνητική αντίδραση, μια άρνηση της αλλαγής που την ανάγει σε κακό, σε πειρασμό και σε δαιμονική πίεση. Αυτή η αντίδραση δεν οφείλεται στην αφοσίωση, στην πίστη ή στο δόγμα… είναι μάλλον μια στάση ζωής… Η ορθόδοξη συνείδηση… δεν έχει προσέξει την ιστορία… Η Ορθοδοξία, αντί να κατανοήσει την αλλαγή, ώστε να ασχοληθεί μαζί της, βρέθηκε να έχει συντριβεί απ’ αυτήν. Οι άνθρωποι απέδρασαν-και κατέφυγαν στους Πατέρες, στο Τυπικό… στον Ελληνισμό, στην πνευματικότητα… Το να δραπετεύεις ή να αρνείσαι αποδείχνεται ισχυρότερο από το να αποδέχεσαι…»-σ. 57/58.
     Το μεγάλο παθητικό των ανθρώπων της Εκκλησίας είναι η απουσία ανοιχτού ορίζοντα, και η σχετική μ’ αυτό ατολμία. Αυτό δεν επικαλύπτεται από τη φαινομενική εκείνη πνευματικότητα, πίσω από την οποία γίνεται ευδιάκριτη μια εγγενής κοινωνική δειλία. «Πολύ συχνά οι άνθρωποι που γνωρίζω πως αναζητούν την πνευματικότητα, είναι στενόμυαλοι, αδιάλλακτοι, ανιαροί, άχαροι και αρκετά συχνά κατηγορούν άλλους πως δεν είναι αρκετά πνευματικοί». Η εξήγηση δεν είναι καθόλου δύσκολη. «Οι ίδιοι αποτελούν συχνά το κέντρο της συνείδησής τους, και όχι ο Χριστός, το Ευαγγέλιο ή ο Θεός. Κανείς δεν ανθίζει κοντά τους. Ακριβώς το αντίθετο, μαραζώνει. Υπερηφάνεια, εγωκεντρισμός, αυτοϊκανοποίηση και στενομυαλιά… Όλο αυτό το «ξεκούκισμα» του κομποσκοινιού στη διάρκεια ενός εκκλησιαστικού κουτσομπολιού, το όλο στυλ των στεναγμών και των χαμηλωμένων ματιών, μου φαίνονται πολύ συχνά κάτι το φοβερά επίπλαστο».-σ.64.
     Το εγχειρητικό νυστέρι του πνεύματος προχωρεί τώρα, πιο βαθιά στο κορμί της Ορθοδοξίας, ίσως στην πιο μεγάλη αγκύλωση. «Στην ιστορική Ορθοδοξία υπάρχει μια ολοσχερής απουσία αυτοκριτικής. Η Ορθοδοξία αυτό-προσδιοριζόταν: Έναντι των αιρέσεων, έναντι της Δύσης, της Ανατολής, των Τούρκων… Συνυφάνθηκε έτσι με συμπλέγματα αυτό-επιβεβαίωσης και με μια υπερτροφική θριαμβολογία: Το να αναγνωρίζει τα λάθη της σήμαινε πως καταστρέφει τα θεμέλια της αληθινής πίστης. Η τραγωδία της ορθόδοξης ιστορίας τοποθετείται κυρίως στο θρίαμβο εναντίον του εξωτερικού, αντικειμενικού κακού: Είτε κατά τη διάρκεια των διωγμών, ή υπό τον ζυγό των Τούρκων, του Κομμουνισμού-και ποτέ του μέσα… Όσο δεν μεταβάλλονται αυτές οι πεποιθήσεις, πιστεύω πως δεν είναι δυνατή μια ορθόδοξη αναβίωση».-σ.86.

*****

     Ευανάγνωστα τώρα, καθαρά, ρεαλιστικά … σε θέματα βασικά, «το Ευαγγέλιο είναι αρκετά σαφές: Αυτοί που αγαπούν τον Θεό είναι οι Άγιοι και οι αμαρτωλοί. Οι «θρησκευόμενοι» άνθρωποι δεν τον αγαπούν, και όποτε μπορούν τον σταυρώνουν» !- σ.215
    Ανοιχτά, ειλικρινά, τίμια ομολογεί. «Ο Ορθόδοξος κόσμος με τρομάζει με τον επαρχιωτισμό, τη στενοκεφαλιά, τη νέκρωση της σκέψης και του οράματός του… Η προφητεία πρέπει να αναφέρεται στο Χριστό… όπως Αυτός αποκαλύπτεται… στη γνήσια Ορθόδοξη πίστη. Αυτό φυσικά σημαίνει μια αποκάλυψη της πίστης. Όχι μια επιστροφή στους Πατέρες ή στον Ελληνισμό, αλλά, κατά κάποιο τρόπο, την υπέρβαση όλου του «κελύφους» της παραδόσεως-το άνοιγμα, την επανανακάλυψη της ίδιας της Αλήθειας, της ίδιας της ζωής, όπως αυτή μας έχει δοθεί «εν Χριστώ». Δεν μπορούμε πλέον ν’ αναφερόμαστε στη μεταμόρφωση και στη θέωση με κάποιο αρχαίο Βυζαντινό ή Αγιορείτικο ή όποιο άλλο «κλειδί αποκρυπτογράφησης.»-σ. 264/65

*****

     «Το πραγματικά δαιμονικό μυστήριο του πολιτισμού δε βρίσκεται στην αναζήτηση κάποιου νοήματος, αλλά στο ότι αναζητά τόσο παθιασμένα ένα νόημα δίχως Θεό. Γιατί ο πολιτισμός είναι μεταφυσικά τόσο ανόητος; Το όνομα αυτής της ανοησίας είναι υπερηφάνεια: «Έσεσθε ως θεοί». Η πτώση του Αδάμ και της Εύας συνεχίζεται, ενεργεί διαρκώς, και τόπος της συνεχιζόμενης αυτής Πτώσης… είναι ο πολιτισμός-το ερπετό του πειρασμού».-σ.275. Ιδού όμως ποιος έσπρωξε τον πολιτισμό-το σημερινό τρόπο ζωής των ανθρώπων- σ’ αυτή την τραγική και αδιέξοδη νέα πτώση. «Έχω την αίσθηση πως στην Ορθοδοξία (δηλαδή στο Χριστιανισμό) συνυπάρχουν δυο θρησκείες αντίθετες μεταξύ τους κατά πολλούς τρόπους. Η θρησκεία του Χριστού-που εκπληρώνεται στην Εκκλησία και η θρησκεία της Εκκλησίας ή απλώς η θρησκεία. Στην πρώτη, τα πάντα κατανοούνται και μετρούνται με μέτρο το Χριστό. Στη δεύτερη, είναι σαν να λέμε πως ο Χριστός δημιουργείται, ορίζεται, θεωρείται, ακούγεται, στο βαθμό που ο Ίδιος έχει υποταγεί σ’ ένα «θρησκευτικό αίσθημα», στην «εκκλησιαστικότητα» !-σ. 276.
     Κι ακόμα πιο ειδικά. «Το δράμα της Ορθοδοξίας είναι πως δεν είχε μια Αναγέννηση, αμαρτωλή μεν, ωστόσο  απελευθερωτική από την ιερότητα. Έτσι ζούμε σε ανύπαρκτους κόσμους: Στο Βυζάντιο, στους Ρως, οπουδήποτε αλλού, αλλά όχι στην εποχή μας.»-σ. 340. «Όχι στην εποχή μας» !

****** 

    «Ένας Καθηγητής μου… είχε γράψει κάποτε. ‘Πού είναι ο Χριστός, που είναι οι Απόστολοι, πού είναι η Εκκλησία; Όλα έχουν σκοτεινιάσει κάτω από την τεράστια σκιά του Γέροντα’. Ο π. Ιωάννης Μέγεντορφ μου είχε πει… ότι δεν μπορεί να καταλάβει, γιατί οι άνθρωποι έχουν καταληφθεί από μια μανία για τους Πατέρες… Φοβούμαι πως… ελκύονται όχι από τη σκέψη των Πατέρων, όχι από το περιεχόμενο των γραπτών τους, αλλά από το στυλ τους. Αυτό πλησιάζει αρκετά την Ορθόδοξη κατανόηση των Λειτουργικών Ακολουθιών: Να τις αγαπάς δίχως να τις καταλαβαίνεις. Και στο βαθμό που δεν είναι κατανοητές, να μη βγάζεις κανένα συμπέρασμα. Καθόμαστε στο κέλυφός μας γοητευμένοι από μια μελωδία, και δεν προσέχουμε ότι η Εκκλησία πάσχει, και ήδη, εδώ και πολύ καιρό, έχει εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης.»-σ. 423.
 
     «Όποιος βάζει το χέρι στο αλέτρι και κοιτάζει προς τα πίσω, δεν είναι κατάλληλος για τη Βασιλεία του Θεού» ! (Λκ. 9,52) Δεν πας μπροστά με το πρόσωπο γυρισμένο πίσω ! Η επικαιρότητα, ιδιαίτερα η σημερινή σε προσπερνάει αδυσώπητα ! Είναι τίμιο και κυρίως πια είναι ρεαλιστικό να ομολογούμε ότι αδυνατούμε να κινηθούμε σε γραμμή Ιησού Χριστού, να μεταποιήσουμε το Ευαγγέλιο σε παρόν ! Το θέατρο που παίζουμε δεν έχει μέλλον ! Αυτό το σήμα έπιασα να εκπέμπει το «Ημερολόγιο» του μακαριστού π. Αλέξανδρου Σμέμαν.

Αθανάσιος Κοτταδάκης