Εισήγηση Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου στην Σύναξη Προκαθημένων (1η Σεπ. 2011)

Μακαριώτατοι και λίαν αγαπητοί εν Κυρίω αδελφοί,

Δόξαν και ευχαριστίαν αναπέμπομεν τω εν Τριάδι Θεώ ημών, διότι ηξίωσεν ημάς να συναντηθώμεν εν τω ονόματι Αυτού επί το αυτό, ίνα «εν ενί στόματι και μια καρδία» διαδηλώσωμεν την αγάπην, την συνδέουσαν ημάς και τας ων ηγούμεθα Αγιωτάτας ημών Εκκλησίας, και δη και εν ημέραις δοκιμασίας και πειρασμών δι ὅλην την ανθρωπότητα, μάλιστα δε δια τους παροικούντας εν τω γεωγραφικώ χώρω των Εκκλησιών ημών.

Μετά πλείστης και βαθείας αγάπης υποδεχόμεθα υμάς εις την καθέδραν του ιστορικού και μαρτυρικού τούτου Θρόνου, ευχαριστούντες υμίν από καρδίας δια την πρόθυμον ανταπόκρισιν υμών εις την πρόσκλησιν της ημετέρας Μετριότητος εις την παρούσαν Σύναξιν. Εκτιμώμεν βαθύτατα την αδελφικήν προθυμίαν υμών και τον κόπον, εις τον οποίον υπεβλήθητε, δια να έλθητε ενταύθα, ευχόμεθα δε όπως η διαμονή υμών εις την ιστορικήν ταύτην Πόλιν αποτελέση ευχάριστον κατά πάντα εμπειρίαν, η δε συνεργασία ημών αποδειχθή καρποφόρος επ ἀγαθῷ της ενότητος και της εν τω κόσμω αποστολής των Αγιωτάτων Εκκλησιών ημών και της καθόλου Αγιωτάτης Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Η Εκκλησία του Χριστού, ούσα «εν τω κόσμω», αλλ οὐχί «εκ του κόσμου» (Ιωάν. 17, 14), δέον να μη «συσχηματίζηται τω αιώνι τούτω» (Ρωμ. 12, 2), γνωρίζουσα και πιστεύουσα ότι «ο κόσμος παράγεται και η επιθυμία αυτού» (Ι Ιωάν. 2, 17), και δια τούτο ουδέν σταθερόν και μόνιμον εν τη Ιστορία, αλλά πάντα τα εν αυτή υπόκεινται εις μεταβολάς, πολλάκις απροσδοκήτους και ραγδαίας. Δια τούτο και η Αγιωτάτη Ορθόδοξος ημών Εκκλησία, στοιχούσα τη μακραίωνι παραδόσει και τη εκκλησιολογία αυτής, απέχει πάντοτε πάσης αναμείξεως εις την πολιτικήν και εις διαμάχας και συγκρούσεις κοσμικών δυνάμεων οιασδήτινος μορφής.

Η στάσις αύτη της Ορθοδόξου Εκκλησίας έναντι των εν τω κόσμω και τη ιστορία διαδραματιζομένων ουδόλως, όμως, υποδηλοί αδιαφορίαν και απάθειαν έναντι αυτών. Τούτο δε, διότι τα εν τω κόσμω και τη Ιστορία συμβαίνοντα επηρεάζουν βαθύτατα την ζωήν των μελών της Εκκλησίας, προκαλούντα πολλάκις σοβαρότατα προβλήματα δια την ειρηνικήν διαβίωσιν και, ενίοτε, και δι αὐτήν την επιβίωσιν των ανθρώπων. Τούτο συμβαίνει ιδιαιτέρως εις περιπτώσεις αιματηρών συρράξεων, συνεπαγομένων καταστροφάς των ειρηνικών και πολιτιστικών επιτευγμάτων των λαών αλλά και απώλειαν ανθρωπίνης ζωής και δυστυχίαν εις τους ανθρώπους. Εις τας περιπτώσεις ταύτας δοκιμάζεται και αυτή ακόμη η πίστις των ανθρώπων, και κλονίζονται τα θεμέλια της ιδίας της Εκκλησίας, ριπτομένης και αυτής εις την δίνην της αβεβαιότητος ως προς το τι τέξεται η επιούσα.

Εις τας περιπτώσεις ταύτας η ευθύνη των εμπεπιστευμένων υπό του Θεού την ηγεσίαν και διαποίμανσιν των κατά τόπους Εκκλησιών καθίσταται επιτακτική. Καλούμεθα να στηρίξωμεν, παρακαλέσωμεν και καθοδηγήσωμεν τον δοκιμαζόμενον λαόν του Θεού, αλλά και να προβώμεν εις πάσαν επιβεβλημένην ενέργειαν έναντι των κρατούντων, επί τω τέλει της προστασίας του εμπιστευθέντος ημίν ποιμνίου αλλά και του ιερού θεσμού της Εκκλησίας εν τη γεωγραφική ημών περοχή.

Την πελωρίαν ταύτην ευθύνην δεν δυνάμεθα να εκπληρώσωμεν άνευ αλληλοβοηθείας και αλληλεγγύης μεταξύ ημών. Ως τονίζει ο Απόστολος Παύλος αναφερόμενος εις την Εκκλησίαν του Χριστού, «είτε πάσχει εν μέλος, συμπάσχει πάντα τα μέλη» (Α’ Κορ. 12, 26). Αι κατά τόπους Εκκλησίαι αποτελούμεν εν σώμα και, παρά την οργάνωσιν ημών εις «αυτοκεφάλους» Εκκλησίας, δεν παύομεν να αποτελώμεν μίαν Εκκλησίαν, την Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησίαν του Χριστού. Είναι, συνεπώς, επιτακτικόν το χρέος ημών να συνερχώμεθα επί το αυτό προς ανταλλαγήν απόψεων και κοινήν αντιμετώπισιν των αναφυομένων εκάστοτε σοβαρών προβλημάτων εν τω ζωή της Εκκλησίας. Το χρέος τούτο συναισθανόμενον και το Οικουμενικόν Πατριαρχείον εν τη ευθύνη αυτού δια την ενότητα της Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας έλαβε την πρωτοβουλίαν και της παρούσης Συνάξεως ημών ανταποκρινόμενον εις κατεπείγον αίτημα των καιρών.

Όντως, προσφιλέστατοι και σεβάσμιοι εν Κυρίω αδελφοί, πολλήν ανησυχίαν, και δη και αγωνίαν, προξενούν τα συμβαίνοντα εν ταις ημέραις ταύταις εν τω χώρω της Μέσης Ανατολής, εν τω οποίω μεγίστη αναταραχή επικρατεί μετ ἀπροβλέπτων συνεπειών δια την ειρήνην και την ευημερίαν των εκεί διαβιούντων. Τα εν τη περιοχή ταύτη συμβαίνοντα επηρεάζουν ουχί μόνον την ζωήν των εκεί Ορθοδόξων πιστών, αλλά και αυτήν ταύτην την υπόστασιν των χριστιανικών Εκκλησιών, αι οποίαι από καιρού αντιμετωπίζουν απροκλήτους, ως μη ώφελεν, εχθρικάς διαθέσεις από μέρους μερίδος πιστών άλλων θρησκειών. Ούτω, το ρευστόν και απρόβλεπτον των πολιτικών εξελίξεων εν τη περιοχή ταύτη επιτείνει την αγωνίαν δια το μέλλον και των εκεί από αιώνων παροικουσών Ορθοδόξων Εκκλησιών, όπερ καθιστά αναγκαίαν την συνετήν εκ μέρους πάντων ημών στάσιν έναντι των εξελίξεων τούτων, ίνα προστατευθή το ποίμνιον των Εκκλησιών ημών και διασφαλισθή η ευστάθεια αυτών εν τω χώρω τούτω.

Προς τον σκοπόν τούτον συνήλθομεν ενταύθα οι Προκαθήμενοι των τε παλαιφάτων Πατριαρχείων Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων και εκπρόσωπος του Πατριάρχου Αντιοχείας ως αμεσώτερον επηρεαζομένων εκ των τρεχουσών εν τη Μέση Ανατολή εξελίξεων, και ο εγγύς των γεγονότων τούτων ευρισκόμενος αδελφός Προκαθήμενος της Αγιωτάτης Εκκλησίας Κύπρου, ίνα από κοινού μετά της ημετέρας Μετριότητος εκτιμήσωμεν την τρέχουσαν εν τη εν λόγω περιοχή κατάστασιν καθ ὅσον αφορά εις την εκεί παρουσίαν και ζωήν των Ορθοδόξων κυρίως, αλλά και των λοιπών, χριστιανικών Εκκλησιών, και στηρίξωμεν αλλήλους και τους πιστούς ημών απευθύνοντες προς αυτούς λόγους οικοδομής και παρακλήσεως (Α’ Κορ. 14, 3).

Ταύτα αποτελούν και τον κύριον λόγον της Συνάξεως ημών. Θα απετέλει όμως παράλειψιν εκ μέρους ημών, εάν δεν εχρώμεθα τη ευλογημένη ταύτη ευκαιρία, ίνα ανταλλάξωμεν απόψεις και περί της γενικωτέρας θέσεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας εν τω συγχρόνω κόσμω και της εκπληρώσεως της αποστολής αυτής εν αυτώ. Τα γενικώτερα θέματα της Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας αφορούν, βεβαίως, εις πάσας τας εν τη οικουμένη Ορθοδόξους Εκκλησίας. Διο και το Οικουμενικόν Πατριαρχείον εν τη κανονική ευθύνη αυτού ως συντονιστού των Ορθοδόξων πραγμάτων, ομοφώνω βουλήσει και αποφάσει πασών των Αγιωτάτων Ορθοδόξων Εκκλησιών, συνεκάλεσε πανορθοδόξους και διορθοδόξους συναντήσεις προς διασφάλισιν ενιαίας θέσεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας επί των απασχολούντων αυτήν θεμάτων, κατέβαλε δε και καταβάλλει πάσαν δυνατήν προσπάθειαν δια την πραγματοποίησιν της από μακρού αποφασισθείσης Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Η παρούσα Σύναξις ημών ουδόλως, συνεπώς, προσκρούει εις την γενικωτέραν διορθόδοξον συνεργασίαν, μάλλον δε και αποτελεί περαιτέρω ενίσχυσιν αυτής δια της συμβολής των παλαιφάτων Ορθοδόξων Εκκλησιών εις την προαγωγήν της Ορθοδόξου μαρτυρίας εν τω κόσμω.

Η ισότιμος συμμετοχή πασών των Αγιωτάτων Ορθοδόξων Εκκλησιών εις τας πανορθοδόξους και διορθοδόξους συναντήσεις παραμένει πάντοτε σεβαστή και ισχύουσα, ουδόλως όμως αναιρεί την από αρχαιοτάτων χρόνων απονεμομένην ιδιαιτέραν τιμήν εις τα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία, άτινα, ως και η Αγιωτάτη Εκκλησία Κύπρου, έχουν το αυτοκέφαλον αυτών κεκυρωμένον υπό Οικουμενικών Συνόδων. Η παρούσα Σύναξις ημών, εξ άλλου λόγου ως ελέχθη, συγκληθείσα, θα ηδύνατο να συνεισφέρη την μακραίωνα πείραν των ας εκπροσωπεί παλαιφάτων Εκκλησιών εις την προαγωγήν των Ορθοδόξων πραγμάτων εν τω συγχρόνω κόσμω διευκολύνουσα ούτω το έργον των πανορθοδόξων και διορθοδόξων επιτροπών και διασκέψεων.

Εν τω πνεύματι τούτω, εισηγούμεθα αδελφικώς όπως ανταλλάξωμεν απόψεις, μεταξύ άλλων, και περί της πορείας της προπαρασκευής της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ήτις πορεία συναντά δυσχερείας τινάς, ευρίσκεται όμως ουχί μακράν του επιθυμητού στόχου αυτής. Πάντες αναγνωρίζομεν την μεγάλην σημασίαν, την οποίαν έχει δια την ζωήν της Ορθοδόξου Εκκλησίας η σύγκλησις της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, και λυπούμεθα, ίνα μη είπωμεν αισχυνόμεθα, διότι δεν επραγματοποιήθη ήδη αύτη, παρά την από πολλών δεκαετιών εξαγγελίαν αυτής. Καιρός, όθεν, να άρωμεν εκ του μέσου ημών παν εμπόδιον προς πραγμάτωσιν του ιερού τούτου χρέους θυσιάζοντες εν ανάγκη στενώς νοούμενα συμφέροντα των Εκκλησιών ημών χάριν του υψηλού τούτου σκοπού, εκ της εκπληρώσεως του οποίου τα μάλα θέλει ωφεληθή η Ορθοδοξία εν τω συνόλω αυτής, αλλά και κατ ἐπέκτασιν εκάστη Αυτοκέφαλος Ορθόδοξος Εκκλησία. Διότι, εν τελική αναλύσει, το συμφέρον μιας εκάστης των Εκκλησιών ημών εύρηται εν τη ενότητι και τη ισχύϊ της όλης Ορθοδοξίας.

Μακαριώτατοι αδελφοί,

Η ευλογημένη αύτη Σύναξις ημών συμπίπτει προς την εν τω Πατριαρχείω Κωνσταντινουπόλεως από των Βυζαντινών ήδη χρόνων κατ ἔτος τελουμένην εορτήν της αρχής της Ινδίκτου, ήτοι του Νέου Εκκλησιαστικού Έτους. Αποτελεί ιδιαιτέραν δωρεάν του Παναγάθου Θεού προς το ημέτερον Πατριαρχείον ότι κατά την αρχήν του νέου τούτου εκκλησιαστικού έτους και την επί τούτω τελουμένην Θείαν Λειτουργίαν και Ιεράν Ακολουθίαν παρίστανται συγχοροστατούσαι μεθ ἡμῶν και αι υμέτεραι σεβάσμιαι και προσφιλείς Μακαριότητες. Η θεία αύτη δωρεά, της οποίας το πρώτον, ίσως, εν τη Ιστορία απολαύει ο Θρόνος ούτος, παρέχει εις ημάς την ελπίδα και προσδοκίαν ότι, χάριτι Θεού, το νέον εκκλησιαστικόν έτος θα αυξήση και καταδείξη έτι μάλλον την συνδέουσαν τας Εκκλησίας ημών αγάπην και αδελφικήν συνεργασίαν επ ἀγαθῷ της όλης Ορθοδόξου Εκκλησίας και σύμπαντος του κόσμου.

Συνοψίζων το νόημα της εορτής της Ινδίκτου ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης εντοπίζει αυτό εις τρία σημεία: α) τον εορτασμόν του νέου εκκλησιαστικού έτους, β) την ανάμνησιν της μεταβάσεως του Κυρίου εις την συναγωγήν των Ιουδαίων, κατά την οποίαν εδόθη εις Αυτόν να αναγνώση εκ του βιβλίου του Ησαϊου την αρχήν του ξα’ κεφαλαίου «Πνεύμα Κυρίου επ ἐμέ, ου ένεκεν έχρισέ με» και γ) την εκζήτησιν του ελέους του Θεού κατά το νέον έτος (Νικοδήμου του Αγιορείτου, Συναξαριστής, Βενετία 1819, τομ. α’ σ. 1-2). Εις ταύτα το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, ανταποκρινόμενον εις τας ανάγκας των καιρών, προσέθηκεν από του έτους 1989 επί των ημερών του αοιδίμου προκατόχου ημών Πατριάρχου Δημητρίου, αποφάσει της Αγίας και Ιεράς Συνόδου, και έτερον νόημα εις την εορτήν ταύτην δια της αφιερώσεως αυτής εις την προστασίαν του φυσικού περιβάλλοντος. Προς τούτο εξεπονήθη, Πατριαρχική εντολή, ειδική ιερά ακολουθία υπό του αειμνήστου αγιορείτου υμνογράφου Γερασίμου του Μικραγιαννανίτου, ήτις και συμψάλλεται μετά της εν τω Μηναίω ιεράς ακολουθίας την α’ Σεπτεμβρίου εκάστου έτους, εξαπολύεται δε κατά την Θείαν Λειτουργίαν της ημέρας ταύτης ειδικόν Πατριαρχικόν Μήνυμα σχετικόν προς την προστασίαν του φυσικού περιβάλλοντος.

Η κρισιμότης και το επείγον του θέματος της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος είναι σήμερον εις όλους γνωστά. Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, πρώτον μεταξύ των χριστιανικών Εκκλησιών και Ομολογιών, διέγνωσε την σοβαρότητα του θέματος και δια σειράς πρωτοβουλιών και ενεργειών προσεπάθησε και προσπαθεί να ευαισθητοποιήση πρώτιστα πάντων τους ηγέτας και τα μέλη της Εκκλησίας, ως και πάντα άνθρωπον καλής θελήσεως, ως προς την υποχρέωσιν πάντων των ανθρώπων να σεβασθώμεν και διαφυλάξωμεν την κτίσιν του Θεού, η οποία, κατά τον Απόστολον, «συστενάζει και συνωδίνει» (Ρωμ. 8, 22), ιδία εις τας ημέρας ημών, κατά τας οποίας επλεόνασεν ο ευδαιμονισμός και η ακόρεστος πλεοναξία του ανθρώπου, ένεκα των οποίων το φυσικόν περιβάλλον και ο πλανήτης ημών αντιμετωπίζουν τον κίνδυνον ολικής καταστροφής.

Εν τω πλαισίω του ζωηρού τούτου ενδιαφέροντος του Οικουμενικού Πατριαρχείου δια την προστασίαν της δημιουργίας του Θεού, ενδιαφέροντος το οποίον, είμεθα βέβαιοι, και υμείς, αγαπητοί αδελφοί, πλήρως συμμερίζεσθε, εσκέφθημεν ότι θα ήτο καλόν και επιβεβλημένον να στρέψωμεν την προσοχήν ημών εις την περιοχήν, εις την οποίαν αι Εκκλησίαι ημών από της ιδρύσεως αυτών και δια μέσου των αιώνων διαβιούν, εις την λεκάνην δηλονότι της Μεσογείου, η οικολογική κατάστασις της οποίας βαίνει διαρκώς επιδεινουμένη. Δοθέντος ότι εν τω χώρω τούτω της Μεσογείου διαβιούν εκτός των Ορθοδόξων Εκκλησιών ημών και άλλαι χριστιανικαί Εκκλησίαι και ομολογίαι, αλλά και πιστοί άλλων θρησκειών, θα ήτο, φρονούμεν, λίαν χρήσιμον να προτεοιμάσωμεν και πραγματοποιήσωμεν συνάντησιν θρησκευτικών ηγετών της περιοχής ταύτης, καθ ἥν θα συνεφωνείτο και διεκηρύσσετο είδός τι οικολογικής «Χάρτας της Μεσογείου», εν τη οποία θα εξετίθεντο αι απορρέουσαι από τας θρησκευτικάς εκάστου πεποιθήσεις αρχαί, αι επιβάλλουσαι την προστασίαν της δημιουργίας του Θεού εκ της υπό του ανθρώπου απειλουμένης καταστροφής.

Γνωρίζομεν ότι τα αμέσως και ασφυκτικώς απασχολούντα τους ανθρώπους της περιοχής ταύτης προβλήματα είναι κυρίως πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής φύσεως, των προβλημάτων της προστασίας του περιβάλλοντος θεωρουμένων ως δευτερευούσης και ήσσονος σπουδαιότητος. Αλλ ἡ αντίληψις αύτη και εσφαλμένη είναι και επικίνδυνος. Ως τονίζουν πάντες οι σοβαροί επιστήμονες και καταδεικνύουν τα φαινόμενα των κλιματικών αλλαγών και των λοιπών ανθρωπογενών μεταβολών της φυσικής ισορροπίας του πλανήτου, αι οικολογικαί καταστροφαί δύνανται να εκμηδενίσουν η ανατρέψουν τα τυχόν κοινωνικά η οικονομικά οφέλη εξ οιασδήποτε πολιτικής αλλαγής, δια την οποίαν διεξάγονται αγώνες επί τιμή αίματος πολλών ανθρώπων.

Προς τούτοις, η ωφέλεια ήτις θα προέκυπτε δια την ειρήνην εις την περιοχήν της Μεσογείου εκ μιας τοιαύτης συναντήσεως και συνεργασίας των εν τη περιοχή ταύτη θρησκειών, θα ήτο ανυπολογίστου σημασίας, ιδιαιτέρως σήμερον. Όλοι γνωρίζομεν πόσον ο θρησκευτικός παράγων επηρεάζει και καθορίζει εν πολλοίς, την ειρηνικήν και ομαλήν συμβίωσιν των λαών της Μεσογείου. Η όξυνσις των θρησκευτικών αντιθέσεων εν τη περιοχή ταύτη δύναται να αποβή άκρως επικίνδυνος και δι αὐτήν ταύτην την υπόστασιν των Ορθοδόξων και των λοιπών χριστιανικών Εκκλησιών. Έχομεν επειγόντως ανάγκην ειρηνικής συνυπάρξεως των θρησκειών της περιοχής, εν τη οποία διαβιούν αι Εκκλησίαι ημών. Η από κοινού αντιμετώπισις των οικολογικών προβλημάτων εν συνδυασμώ μετά των διεξαγομένων ήδη διαθρησκειακών διαλόγων, δύνανται να συμβάλουν μεγάλως εις την προσέγγισιν και ειρηνικήν συμβίωσιν των εν τη φλεγομένη περιοχή της Μεσογείου διαβιούντων λαών.

Μακαριώτατοι αδελφοί,

Τα ανωτέρω αποτελούν ολίγας σκέψεις και προτάσεις της ημετέρας Μετριότητος επί τη Συνάξει ημών ενταύθα, αποσκοπούν δε εις το να συμβάλουν εις την καλλιτέραν και επωφελεστέραν διεξαγωγήν των συνομιλιών ημών, παρέχοντα αφορμήν εις την σοφίαν υμών ίνα σοφωτέρα γένηται, κατά το Σολωμόντιον γραφικόν. Διο και μετά πολλής της προσοχής και προσδοκίας αναμένομεν να ακούσωμεν ένα έκαστον εξ υμών γνωρίζοντα ημίν τα εκ της αμέσου πείρας αυτού γεγονότα και τας επί της ζωής των Εκκλησιών ημών επιπτώσεις των, και εισηγούμενον τρόπους κοινής ημων ενεργείας εν ταις παρούσαις περιστάσεσιν. Η Σύναξις ημών πραγματοποιείται εις ημέρας δυσχερείς δι ὅλην την ανθρωπότητα, όλως δε ιδιαιτέρως δια την γεωγραφικήν ημών περιοχήν. Οι πιστοί ημών, αλλά και άλλοι πολλοί, αναμένουν εναγωνίως παρ ἡμῶν λόγον παραμυθίας και παρακλήσεως, ενισχύσεως και στηριγμού. Και μόνον το γεγονός της Συνάξεως ημών θέλει προσφέρει μήνυμα ενότητος και αδελφικής αγάπης, τοσούτον αναγκαίας σήμερον.

Και τα νυν, αδελφοί, παρατιθέμεθα την Σύναξιν ημών «τω Θεώ και τω λόγω της χάριτος αυτού τω δυναμένω εποικοδομήσαι και δούναι ημίν κληρονομίαν εν τοις ηγιασμένοις πάσιν» (Πραξ. 20, 32).

Ως ευ παρέστητε, αγαπητοί αδελφοί.

Ο Παράκλητος, το Πνεύμα της αληθείας, είη μεθ ἡμῶν. Αμήν.

Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος