Το ξεχασμένο Μυστήριο: εκκλησιολογικές συνέπειες του Αγίου Χρίσματος - π. Βασίλειος Θερμός

Πρίν ἀπό ὁ,τιδήποτε ἄλλο, ἄς παραθέσουμε τήν εὐχή πού διαβάζεται στό μυστήριο τοῦ Χρίσματος, μόλις ὁ νεοφώτιστος βγεῖ ἀπό τήν κολυμβήθρα:

"Εὐλογητός εἶσαι, Κύριε, Θεέ Παντοκράτορα, πηγή τῶν ἀγαθῶν, ἥλιε δικαιοσύνης, πού ἔλαμψες σ' ἐκείνους πού ἦταν στό σκοτάδι φῶς σωτηρίας μέ τή φανέρωση τοῦ μονογενοῦς Σου Υἱοῦ καί Θεοῦ μας, καί χάρισες σ' ἐμᾶς τούς ἀνάξιους τή μακάρια κάθαρση μέ τό ἅγιο Βάπτισμα καί τόν θεϊκό ἁγιασμό μέ τό ζωοποιό Χρῖσμα. Σύ πού καί τώρα θέλησες νά ἀναγεννήσης τόν δοῦλο Σου τό νεοφώτιστο μέ νερό καί Πνεῦμα καί νά τοῦ δωρίσης τήν ἄφεση τῶν ἑκουσίων καί ἀκουσίων ἁμαρτημάτων του, Σύ λοιπόν, Δέσποτα, εὔσπλαγχνε παμβασιλέα, χάρισέ του καί τήν σφραγῖδα τῆς δωρεᾶς τοῦ ἁγίου καί παντοδυνάμου καί προσκυνητοῦ Σου Πνεύματος, καί τήν μετάληψη τοῦ Ἁγίου Σώματος καί τοῦ Τιμίου Αἵματος τοῦ Χριστοῦ Σου. Φύλαξέ τον στόν δικό σου ἁγιασμό, στερέωσέ τον στἠν Ὀρθόδοξη πίστη, σῶσε τον ἀπό τόν πονηρό καί ἀπό ὅλα τά τεχνάσματά του, καί διατήρησε τήν ψυχή του μέ τόν σωτήριο φόβο σου σέ ἁγνότητα καί ἁγιότητα, ὥστε νά Σοῦ γίνεται ἀρεστός μέ κάθε ἔργο καί λόγο, καί νά γίνη γιός καί κληρονόμος τῆς ἐπουράνιας Βασιλείας Σου, διότι Σύ εἶσαι ὁ Θεός μας, Θεός πού ἐλεεῖς καί σώζεις, καί σέ Σένα ἀναπέμπουμε δόξα, στόν Πατέρα καί στόν Υἱό καί στό Ἅγιο Πνεῦμα, τώρα καί πάντοτε καί στούς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ἀμήν".

Καί ὁ ἱερέας χρίει μέ ἅγιο μῦρο τό μέτωπο, τό στόμα, τούς κροτάφους, τό στῆθος, τά χέρια, τά πόδια, τήν πλάτη τοῦ νεοφωτίστου.

Στήν ἀρχαία Ἐκκλησία ἦταν ἔντονη ἡ συνείδηση τῆς ἀνάγκης γιά τή λήψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς ἀπόλυτη προϋπόθεση προκειμένου κάποιος νά εἶναι πραγματικός χριστιανός (σήμερα δυστυχῶς μόνο οἱ "χαρισματικοί" αἰσθάνονται αὐτή τήν ἀνάγκη).

Οἱ ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ποικίλες· μέ τό Χρῖσμα τίθενται σέ ἐφαρμογή οἱ ἁγιαστικές ἐνέργειες. Πρόκειται γιά πραγματική ἐπιφοίτηση ὅπως κατά τήν Πεντηκοστή: "Ἀλλά καί σ' αὐτόν πού ἔχει ἁγιασθῆ μέ τήν ἱερότατη τελετή τῆς θείας γέννησης (Βαπτίσματος), ἡ τελειωτική χρίση τοῦ μύρου δωρίζει τήν ἐπιφοίτηση τοῦ θεαρχικοῦ Πνεύματος" (Περί εκκλησιαστικής ιεραρχίας). Ἡ ἀλλοίωση πού ἐπιφέρει στόν πιστό παριστάνεται χαρακτηριστικά ὡς μόνιμο ἐντύπωμα στήν καρδιά του: "Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, ὡς γλῶσσα τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ‘κάλαμος γραμματέως ὀξυγράφου’ (Ψαλμ. 44: 2), ἀποτυπώνει τό σημεῖο τοῦ Χριστοῦ, ὄχι μέ χαρτί καί μελάνι ἀλλά μέ τό μῦρο τῆς χρίσεως, καί χαράζει στίς καρδιές τῶν πιστῶν σάν σέ καινούργιο βιβλίο τό σταυρό τοῦ Χριστοῦ, ὅπως εἶπε καί ὁ προφήτης: ‘Καί ἔγραψα τό νόμο μου στίς καρδιές τους’ (Ἱερεμ. 31: 33)" (Άγιος Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως). Ποιητικά στήν Παλαιά Διαθήκη εἶχε ἀποδοθῆ μέ τήν ὑπέροχη φράση "Βάλε με σφραγῖδα στήν καρδιά σου" (Ἆσμα Ἀσμάτων 8: 6), ὅπου ὁ ἐραστής Χριστός ἀπευθύνεται στήν ἀγαπημένη Του ψυχή.

Ἕνας ἄλλος τρόπος νά ἀντιληφθοῦμε τή σπουδαιότητα τοῦ Μυστηρίου εἶναι νά κατανοήσουμε ὅτι πρόκειται γιά χειροτονία. Γράφει ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας: "Ἀφοῦ, λοιπόν, πήραμε τήν πνευματική μας ὕπαρξη καί γεννηθήκαμε μέ τόν τρόπο αὐτό (μέ τό Βάπτισμα), εἶναι φυσικό ν' ἀποκτήσουμε καί τήν κατάλληλη ἐνέργεια καί κίνηση. Αὐτή τήν ἐνέργεια καί κίνηση μπορεῖ νά μᾶς τή δώση τό μυστήριο τοῦ θειοτάτου μύρου. Καί πράγματι. Τό ἅγιο μῦρο δραστηριοποιεῖ τίς πνευματικές μας ἐνέργειες δυναμώνοντας στόν ἕνα αὐτήν, στόν ἄλλο τήν ἄλλη καί στόν τρίτο περισσότερες... Πρῶτα ὁ νόμος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἔχριε καί τούς βασιλεῖς καί τούς ἱερεῖς μέ τόν ἴδιο τρόπο. Τώρα ὁ θεσμός τῆς Ἐκκλησίας ἀναδεικνύει βασιλεῖς ἐκείνους πού χρίονται με μῦρο, στούς δέ ἱερεῖς ἐπιθέτει τά χέρια τοῦ ἀρχιερέως καί εὔχεται τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τοῦτο θέλει νά δείξη ἀκριβῶς ὅτι καί τό ἕνα Μυστήριο καί τό ἄλλο, τῆς χειροτονίας, ὁδηγοῦν καί τά δύο στό ἴδιο ἀποτέλεσμα καί ἔχουν μέσα τους τήν ἴδια δύναμη".

Ἴδιο ἀποτέλεσμα, ἴδια δύναμη! Εἶναι ἀνυπολόγιστη ἡ ἐκκλησιολογική σημασία αὐτῆς τῆς ἀλήθειας. Ἐκκλησία εἶναι πλέον ἡ ἐν Χριστῷ σύναξη τῶν χειροτονημένων! Ἡ ἀρχική παροχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γίνονταν μόνο ἀπό τούς ἀποστόλους καί ἀπό ἐπισκόπους. Γι' αὐτό τό λόγο τό ἅγιο μῦρο μπορεῖ νά ἁγιασθῆ μόνο ἀπό ἐπίσκοπο. Ἔτσι, παρά τό γεγονός πώς ἡ χρίση τελεῖται καί ἀπό τόν ἱερέα, ἐπέχει θέση χειροτονίας, τήν ὁποία φυσικά τελεῖ μόνο ὁ ἐπίσκοπος.

Μέ ἄλλα λόγια, μόλις ὁ βαπτισθείς ἐξέλθη ἀπό τήν κολυμβήθρα, ἔρχεται ἡ ὥρα τῆς χειροτονίας του. Δέχεται τήν χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὥστε νά ἀναλάβη τό ἔργο τοῦ λαϊκοῦ, νά εἶναι μέλος τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. "Ὅλες οἱ χειροτονίες στά βασικά δομικά λειτουργήματα τῆς Ἐκκλησίας (λαϊκοῦ, διακόνου, πρεσβυτέρου καί ἐπισκόπου) λαμβάνουν χώρα ἀπαραιτήτως μέσα στή Θ. Εὐχαριστία. Τό Βάπτισμα καί τό Χρῖσμα, πού εἶναι ἡ "χειροτονία" τῶν λαϊκῶν- γιατί λαϊκός δέν εἶναι, ὅπως συνήθως νομίζεται, ὁ μή χειροτονημένος, ἀλλά αὐτός πού μέ τό Βάπτισμα καί τό Χρῖσμα εἶναι τακτικό μέλος τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως μέ ὅλα τά δικαιώματα καί τίς ὑποχρεώσεις πού αὐτό συνεπάγεται- αὐτά τά δύο Μυστήρια ἦταν ἑνωμένα μέ τήν Εὐχαριστία στήν ἀρχαία Ἐκκλησία, καί ἦταν ἀδιανόητα χωρίς αὐτήν, ὅπως καί οἱ χειροτονίες" (Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννης).

Ἄν προσέξουμε τήν εὐχή τοῦ Χρίσματος πού εἴδαμε στήν ἀρχή, εἶναι αὐτό τό Μυστήριο πού καθιστᾶ δυνατή τή Θεία Κοινωνία. Αὐτή ἡ ξεχασμένη "λεπτομέρεια" μᾶς διασαφηνίζει, ὄχι μόνο τή σημασία τοῦ Χρίσματος, ἀλλά καί τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ἀφοῦ αὐτή λαμβάνει χώρα μόνο ἐνώπιον τῶν χαρισματούχων καί χειροτονημένων, καί ἐξ αἰτίας τους, καί πρός χάριν τους!

Ἐνδιαφέρον ἀκόμη εἶναι καί ἕνα ἄλλο στοιχεῖο τοῦ τυπικοῦ, ἐγκαταλελειμμένο δυστυχῶς σήμερα, πού δείχνει τήν ἀναλογία πρός τή χειροτονία: Ὁ νεόφυτος χριστιανός δεχόταν τόν ἀσπασμό ἀπό τόν ἐπίσκοπο καί συμμετεῖχε στή Θεία Λειτουργία πού ἀκολουθοῦσε. Πρόκειται ἀκριβῶς γιά ὅ,τι συμβαίνει κατά τήν τέλεση τῆς χειροτονίας τῶν τριῶν βαθμῶν τῆς ἱερωσύνης. "Ἀφοῦ φορέσουν στόν βαπτιζόμενο ἕνα κατάλληλο φόρεμα τόν πηγαίνουν πάλι στόν ἱεράρχη. Σφραγίζει αὐτός τόν ἄνθρωπο μέ τό θεουργικό μύρο καί τόν ἀνακηρύσσει τέλος μέτοχο τῆς ἱερότατης πράξης τῆς Εὐχαριστίας" (Περί εκκλησιαστικής ιεραρχίας). Στόν 19ο κανόνα τοῦ Ἱππολύτου (139-140) γράφεται: "Σφραγίζει (ὁ ἐπίσκοπος) τά μέτωπά τους μέ τό βαρύτιμο σημάδι καί τούς καταφιλεῖ λέγοντας: "Ὁ Κύριος μαζί σας". Καί οἱ βαπτισθέντες ἀπαντοῦν: "Καί μετά τοῦ πνεύματός σου". Ἔτσι πράττει μέ τόν καθένα ἀπό τούς βαπτιζομένους". Ἔχουμε, δηλαδή, πανομοιότυπη διαδικασία μέ τήν χειροτονία: τέλεση-καθιέρωση, ἔνδυση, ἀσπασμός, συμμετοχή στήν Εὐχαριστία ὡς μέλος τοῦ οἰκείου τάγματος.

Ἀποτελεῖ παρακμή τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς ἡ ἀποσύνδεση τοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ Χρίσματος ἀπό τή Θεία Λειτουργία. Ἐπέτρεψε στό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας νά ἀπομακρυνθῆ ἀπό τήν εὐχαριστιακή συνείδηση, ἀπό τήν ἐπίγνωση πώς ἡ Ἐκκλησία εἶναι πρωτίστως μία λατρεύουσα κοινότητα καί ὅτι ἀπό αὐτή τή Λατρεία τροφοδοτοῦνται ὅλες οἱ ἄλλες πλευρές τῆς ζωῆς. "Τό Χρῖσμα τελεῖται ὡς τό πλήρωμα τοῦ Βαπτίσματος, ἀκριβῶς ὅπως ἡ ἑπόμενη πράξη αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου, ἡ συμμετοχή στή Θεία Εὐχαριστία, εἶναι τό πλήρωμα τοῦ Χρίσματος" (π. Αλέξανδρος Σμέμαν).

Μία ἄλλη πατερική εἰκόνα εἶναι ἡ τῶν ἐγκαινίων: "Τό μῦρο τελειοποιεῖ τό Βάπτισμα καί μᾶς κάνει ναούς τῆς Τριάδος" (Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης). "Ὁλάκερος ὁ ἄνθρωπος ἔγινε τώρα ναός τοῦ Θεοῦ καί ὁλάκερη ἡ ζωή του γίνεται ἀπό δῶ καί πέρα μιά Λειτουργία... Ὁ μόνος ἀληθινός ναός τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἄνθρωπος καί μέσα ἀπό τόν ἄνθρωπο ὁ κόσμος... Τό Ἅγιο Πνεῦμα "ἄγγιξε" ὅλα τά πράγματα, ὁλάκερο τό χρόνο- ἔκανε φανερό πώς ὅλα εἶναι πετράδια πολύτιμα ἑνός πολυτίμητου Ναοῦ" (π. Αλέξανδρος Σμέμαν).

Ὅταν λαμβάνουν χώρα ἐπιφοίτηση καί χειροτονία, εἶναι φανερό ὅτι δέν δέχεται ὁ ἄνθρωπος ἁπλῶς κάποιο δῶρο ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἀλλά τό ἴδιο τό Ἅγιο Πνεῦμα στήν πληρότητά Του: «Βλέπεις ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού ἀποβλήθηκε ἐξ αἰτίας τῆς παραβάσεως, ἔγινε δεκτός πρός υἱοθεσία ὅταν εὐλογήθηκε μέσῳ τοῦ Χριστοῦ μέ τή μετοχή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό Ὁποῖο ἄφησε νά χυθῆ πλούσια σέ μᾶς, καί πού δέν Τό δωρίζει κατά ἕνα μέρος στούς ἁγίους, ἀλλά Τό βάζει μέσα μας μέ ὅλη τήν πληρότητά Του» (Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας). "Ἡ καινότητα καί ἡ ριζική μοναδικότητα αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου εἶναι ὅτι δέν ἀποθέτει στόν ἄνθρωπο κανένα ἰδιαίτερο δῶρο ἤ δῶρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλά τό ἴδιο τό Ἅγιο Πνεῦμα ὡς δωρεά. Εἴμαστε ἀκόμη ἄξιοι νά κατανοήσουμε τό ἄρρητο βάθος αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου, τίς πραγματικές του θεολογικές καί πνευματικές συνέπειες; Μποροῦμε νά κατανοήσουμε ὅτι ἡ ἀσύγκριτη μοναδικότητα αὐτῆς τῆς προσωπικῆς Πεντηκοστῆς εἶναι ὅτι παίρνουμε ὡς δῶρο αὐτό πού ὁ Χριστός καί μόνο ὁ Χριστός ἔχει κατά φύσιν;... Σ' αὐτό τό Χρῖσμα τῆς Πεντηκοστῆς τό Ἅγιο Πνεῦμα κατέρχεται πάνω μας καί σκηνώνει μέσα μας ὡς τό προσωπικό δῶρο τοῦ Χριστοῦ ἀπό τόν Πατέρα Του, ὡς τό δῶρο τῆς ζωῆς Του, τῆς υἱότητάς Του, τῆς κοινωνίας Του μέ τόν Πατέρα Του" (π. Αλέξανδρος Σμέμαν).

Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός

 

Από το βιβλίο ‘Το ξεχασμένο Μυστήριο: εκκλησιολογικές συνέπειες του Αγίου Χρίσματος’, εκδόσεις Γρηγόρη.