Το φαινόμενο της προσωπολατρίας - π. Βασίλειος Θερμός

π. Βασίλειος Θερμός

Πρέπει να αναφέρουμε το φαινόμενο της προσωπολατρίας που υπάρχει σε ορισμένες νοσηρές ομάδες, εθνικές, εκκλησιαστικές, σέκτες επίσης  κατ' εξοχήν, κατά το οποίο το ψυχικό όργανο, το «εγώ», για αυτόν που νιώθει προσωπολατρία προς κάποιον αρχηγό, δεν έχει αυτόνομη ύπαρξη. Δηλαδή σε φαντασιακό επίπεδο συγχωνεύεται με τον αρχηγό. Φαντασιακά ο προσωπολάτρης νιώθει ένα πράγμα, ένα κύτταρο με τον αρχηγό.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει τους τρομερούς παραλογισμούς, στους οποίους δέχονται να μπουν μέλη σεκτών ή γενικότερα οποιασδήποτε ομάδας χαρακτηρίζεται από προσωπολατρία. Δηλαδή δεν έχει τον εαυτό του πια. Δεν θέλει να έχει τον εαυτό του, διότι δεν αντέχει την ελευθερία. Προτιμάει την ασφάλεια, το να μην χρειάζεται να λαμβάνει αποφάσεις ο ίδιος, την οποία ασφάλεια θα του δώσει ο μεγάλος άλλος.

Ουσιαστικά είναι μια παλινδρόμηση αυτό σε καταστάσεις της αρχής της ζωής, όπου ο ψυχισμός του μωρού συμβιωτικά αποτελεί ένα κύτταρο με τον ψυχισμό της μητέρας.

Είναι μια γονεϊκή φιγούρα μπροστά στην οποία παλινδρομεί κανείς, δηλαδή ο ηγέτης αυτός δεν είναι ο υγιής πατέρας ο οποίος εμπεριέχει όλους τους άλλους, δημιουργεί ένα ψυχικό συγκύτιο, όπως λέμε, και αποφασίζει για λογαριασμό τους. Οι άνθρωποι τότε γίνονται προεκτάσεις αυτής της μορφής.

Κλασικό παράδειγμα: στους ολοκληρωτισμούς (Ναζί, Σοβιετική Ένωση) υπήρχαν άνθρωποι που δήλωναν «δεν σκέφτομαι εγώ, εκτελώ αυτές τις εντολές, γιατί έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στον Στάλιν ή στον Φύρερ» τελείωσε. «Δεν υπάρχω» και αυτό είναι το ιδεώδες σε αυτά τα καθεστώτα. Έτσι εκεί το ανθρώπινο πρόσωπο εξαφανίζεται μέσω αυτού του μηχανισμού.

Εδώ έχει πολλά να μας πει ο μονόλογος του Μεγάλου Ιεροεξεταστή (Ντοστογιέφσκι, αδελφοί Καραμάζωφ). Περιγράφει εκεί εκπληκτικά το πώς ο άνθρωπος μπορεί να απαρνηθεί τον εαυτό του για χατίρι αυτής της ασφάλειας και σιγουριάς. Της ζεστασιάς, της μακαριότητας^. όμως μη το εκλάβετε αυτό με όρους πνευματικούς, αλλά εκείνης της ανώριμης βρεφικής μακαριότητας. Είναι παλινδρόμηση. Οι σέκτες σε αυτό βασίζονται.

 Είναι αδύνατο να υπάρξει σέκτα χωρίς έναν ναρκισσιστή ηγέτη ο οποίος είναι και παρανοειδής. Είναι αδύνατο επίσης να υπάρξει σέκτα χωρίς την προσωπολατρία, χωρίς συγχώνευση με τον ηγέτη.

Πηγή: Πού να βρω την ψυχή μου Εκδόσεις Αρμός, κεφ. Ασυνείδητοι μηχανισμοί

π. Βασίλειος Θερμός

Ψυχίατρος παιδιών καί εφήβων. Δρ. Θεολογικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών.
Αναπληρωτής καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών