Πρέπει να είμαστε παρόντες στη Θράκη, να την προασπιζόμαστε | Αγγελική Γιαννακίδου

Πρέπει να είμαστε παρόντες στη Θράκη, να την προασπιζόμαστε | Αγγελική Γιαννακίδου

Η Αγγελική Γιαννακίδου, ιδρύτρια και πρόεδρος του Εθνολογικού Μουσείου της περιοχής, μιλά για τον τόπο και εξηγεί πως ένα κέντημα μνήμης κοσμεί σήμερα το Προεδρικό Μέγαρο.

Η μνήμη για τον πολιτισμό των τόπων της πατρίδας μας δεν εξαντλείται στα εκθέματα των μουσείων, γιατί έτσι θα κινδύνευε να αφανιστεί. Τα μουσεία δεν πρέπει να είναι νεκροταφεία του παρελθόντος. Η μνήμη δημιουργεί αντίληψη και βάζει θεμέλιο για τη σωστή μελλοντική συμπεριφορά ενός λαού. Σήμερα η Θράκη δεν είναι καν χαρτογραφημένη στο μυαλό πολλών Ελλήνων.

Η Αγγελική Γιαννακίδου, ιδρύτρια και πρόεδρος του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης, είναι ένας σπάνιος αρχοντικός άνθρωπος που έχει τη φιλοσοφία του δημιουργού. Αγαπά και μελετά τον πολιτισμό της Θράκης, εδώ και δεκαετίες. Υπάρχει συνεχώς μια διαδρομή στον πολιτισμό και η κ. Γιαννακίδου δημιούργησε ένα αφήγημα με την ιστορία και τους καημούς του πονεμένου τόπου καταγωγής της.

Μιλήσαμε μαζί της με την αφορμή της συμπλήρωσης των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θράκης και την ενσωμάτωσή της στον εθνικό κορμό. Δυστυχώς οι εορτασμοί χάθηκαν μέσα στην πανδημία. Ωστόσο, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, βρέθηκε στον εορτασμό και αυτό ήταν μια τιμητική στιγμή για όλους. Η κ. Γιαννακίδου μας κατατοπίζει:

«Εμείς εδώ ότι κάνουμε δεν το κάνουμε απλώς για να φανούμε ή να δραστηριοποιηθούμε. Πιθανόν τα μουσεία στη νότια Ελλάδα να προσπαθούν να δημιουργήσουν μια πολύ μεγάλη κοινωνική διάσταση και να κάνουν άλλου είδους προσεγγίσεις. Όμως, εμείς στη Θράκη πρέπει να κινηθούμε για να υπάρξουμε, να είμαστε εδώ, να πατάμε γερά στον τόπο μας, να τον προασπιζόμαστε κάθε στιγμή, γιατί ο τόπος δεν κινδυνεύει από τον άλλον, κινδυνεύει από εμάς, από τη μνήμη τη δική μας. Πρέπει να είμαστε παρόντες στην Θράκη.

Επίσκεψη της Προέδρου της Δημοκρατίας

Αυτό είναι που συγκίνησε και την Πρόεδρο της Δημοκρατίας και ήρθε στα Ελευθέρια της πόλης και είδε μέσα στο Δημαρχείο της Αλεξανδρούπολης ένα τεράστιο κέντημα, το οποίο ήταν κεντημένο από δεκάδες γυναίκες. Εντυπωσιάστηκε πολύ. Επίσης, υπήρχε προγραμματισμένη επίσκεψη για το Μουσείο και η Πρόεδρος ήρθε, μας συνεχάρη για το έργο, είδε μια άλλη φωτογραφική εγκατάσταση που είχαμε ως έκθεμα με τους ανθρώπους του τόπου όλους, αγρότες, ανώτατους διοικητικούς και εργάτες και εντυπωσιάστηκε και της μιλήσαμε για τα κεντήματα που έχουν φτιάξει τόσες γυναίκες. Πρόκειται για μικρά πανάκια που πάνω σε αυτά κέντησαν το όνομα του παππού και της γιαγιάς τους και από πιο μέρος της βόρειας και ανατολικής Θράκης ήρθαν. Τότε συγκινήθηκε και ρώτησε αν μπορεί να έχει αυτό το έργο στο Προεδρικό Μέγαρο και σαφώς εγώ είπα «ναι» και ότι «αυτό αποτελεί τιμή για εμάς».

«Ταμείο μνήμης»

Τα υλικά κατασκευής του έργου που βρίσκεται σήμερα στο Προεδρικό Μέγαρο ως πρεσβευτής της Θρακικής προσφυγιάς, ήταν φτηνά και συνηθισμένα, αλλά οι συμβολισμοί πανάκριβοι, όπως θα μας δώσει να καταλάβουμε η κ. Γιαννακίδου περιγράφοντας το μεγάλο κέντημα μνήμης:

«Είναι ένα πλέξιγκλας, το οποίο έχει διάσταση δυόμιση μέτρα επί εβδομήντα επί πενήντα, ένα κουτί δηλαδή διάφανο από το οποίο κρέμονται ραμμένα πανάκια. Τα πανάκια είναι μπεζ βαμβακερά και πάνω τους είναι κεντημένα ονόματα με κόκκινη κλωστή σε διάφορες χρωματικές γκάμες του κόκκινου. Τα ονόματα των παππούδων και των γιαγιάδων μας είναι κεντημένα σε αυτά τα πανάκια. Του δώσαμε το όνομα "ταμείο μνήμης". Κάποιες γυναίκες κέντησαν περίτεχνα τα ονόματα. Όμως έχει πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι κάποιες άλλες γυναίκες που δεν ήξεραν να κεντούν, δεν είχαν πιάσει ποτέ βελόνι, κέντησαν κι αυτές τα ονόματα των προγόνων τους και αυτή η ποικιλία παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ομορφιά.

Η αξία, νομίζω, σε αυτό το έργο είναι ότι δείχνει πως όταν επιστρατεύεται μια ατομική δεξιότητα, επιστρατεύεται για ένα συλλογικό έργο».

Αυτό το κεντημένο έργο χειρών των γυναικών της Θράκης γεννά τη θύμηση των παλαιών που υπέφεραν από τον ξεριζωμό τους από τις πατρίδες που γεννήθηκαν και ανατράφηκαν. Εγκαταστάθηκαν ως ξένοι, σε άλλο τόπο, στον οποίο με πολλές αγωνίες έκαναν πάλι ρίζες και θέλησαν να αναθρέψουν τα παιδιά τους. Η κ. Γιαννακίδου μας υπενθυμίζει τι δεν πρέπει να λησμονήσουμε:

«Για να κρατήσεις τη μνήμη και να τη μεταδώσεις στις επόμενες γενιές θέλει κόπο, αλλά από την άλλη μεριά τον κόπο τον συνδέεις με τη ζωή. Έρχονται αυτές οι γιορτές που είναι της μνήμης και γίνονται μνημόσυνα. Η μνήμη είναι το όριο που τέμνει τη ζωή και τον θάνατο, δεν μπορείς να παραμένεις συνέχεια στον θάνατο. Την μνήμη του τόπου πρέπει να τη γεμίσεις με δράση και με έργα που τιμούν αυτόν τον τόπο. Κάνουμε μνημόσυνα για τους κεκοιμημένους μας, αλλά συνεχίζουμε ταυτόχρονα να εγκαινιάζουμε με δράσεις δυναμικές τον τόπο».

Σχεδόν άγνωστα παραμένουν σήμερα τα δραματικά γεγονότα του 1922, τα σχετικά με την εγκατάλειψη και εκκένωση της Ανατολικής Θράκης τον Οκτώβριο του 1922. Η απώλεια της Ανατολικής Θράκης, θεωρείται ότι συμπίπτει με τη Μικρασιατική Καταστροφή, στην πραγματικότητα όμως είναι αποτέλεσμα και επακόλουθό της. Η ιδρύτρια του Εθνολογικού Μουσείου της Θράκης θα μας πει:

«Στις 25 Σεπτεμβρίου του '22 ο Βενιζέλος τηλεγράφησε από το Παρίσι : “Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα” και : “ανάγκη Θράκες να εγκαταλείψωσι την γην, ην από τόσων αιώνων κατοικούσιν, αυτοί και πρόγονοί των”. Ήταν ακόμη μία από τις εθνικές εκκαθαρίσεις του 20ου αιώνα.

Το 2022 κλείνουμε 100 χρόνια από το μεγάλο τραύμα της Μικρασιατικής Καταστροφής, αλλά και της εκκένωσης της ανατολικής Θράκης. Νομίζω ότι τα τελευταία 20 χρόνια έχει παραχθεί ένα έργο και το ίδιο το έργο που δρομολογούσαμε κατά διαστήματα, αναπαράγεται και μας έχει κάνει να προχωρήσουμε και εμείς πάρα πολύ, δηλαδή να μπορέσουμε να μάθουμε την ιστορία μας. Ο τρόπος με τον οποίο βρισκόμαστε πάνω στον τόπο και η γνώση της ιστορίας και των προσωπικών μας ιστοριών είναι ένα σχολείο. Όλα αυτά τα χρόνια η μαθητεία σε αυτό το σχολείο προσδιόρισε εμάς και την αντίληψή μας. Καταφέραμε να κάνουμε δράσεις κοινωνικής παρέμβασης, δηλαδή πώς αυτό το κομμάτι που λέγεται πολιτισμός και το οποίο στην Θράκη είναι πολύ σημαντικό, να μπορούμε να το διαχειριστούμε προς όφελος της κοινωνίας. Αυτό μας έκανε εμάς τους ίδιους να φύγουμε από την συναισθηματική σχέση που είχαμε με τον τόπο και να συνειδητοποιήσουμε κάποια πράγματα που μας οδήγησαν σε μια διαφορετική διαχείριση, αυτή που απαιτεί σήμερα η νέα πραγματικότητα.

Η κ. Γιαννακίδου εξηγείται αναλυτικότερα όσον αφορά στις δράσεις κοινωνικής παρέμβασης που αντλούν υλικό από την Θρακιώτικη παράδοση:

«Υπάρχουν γυναίκες πάνω στον ορεινό κόσμο της Ξάνθης, οι οποίες έχουν φοβερή επιδεξιότητα και είναι και πάρα πολύ εργατικές. Υπάρχουν δυο τρία γκρουπ που δουλεύουν πάρα πολύ καλά και τους βοηθώ διακρίνοντας την επιδεξιότητα που έχουν και με εργαλείο και βάση αυτό σχεδιάζουμε πράγματα τα οποία μπορούν να πουληθούν για να ενισχυθούν οικονομικά και να ενισχυθούν και πολιτιστικά, γιατί όταν εξακολουθούμε να δημιουργούμε, συνεχίζουμε να παράγουμε πολιτισμό και να εξελισσόμαστε σε αυτό το οποίο κατέχουμε. Αργότερα το εξελίσσουμε και έχουμε μια μικρή αμοιβή που με αυτή κατακτούμε μια βάση για να το συνεχίσουμε. Εργάζονται πάνω σε αυτή την τέχνη γυναίκες από την Ξάνθη, την Κομοτηνή και από τον Έβρο».

Τι ακριβώς δημιουργούν οι γυναίκες της Θράκης με βάση την παράδοση των προγόνων τους, που με σύγχρονα μέσα μπορεί να αποτελέσει σήμερα μέσω βιοπορισμού; Η κ. Γιαννακίδου μας παρουσιάζει τα καλοδουλεμένα καλλιτεχνήματα:

«Δημιουργούν είδη σπιτιού, τσάντες, μαξιλάρια, χαλιά πλεκτά τα οποία μάλιστα υφαίνουν με επανάχρηση υλικού, Τα εργοστάσια προσφέρουν δωρεάν βαμβακερά κορδόνια που θα τα πέταγαν και, αντί γι’ αυτό, τα δίνουν για πλέξιμο στις γυναίκες. Κάνουμε πάνω τους σχέδια με χρωματισμούς, με άλλα σχέδια και πανιά και γίνονται σαν έργα τέχνης. Έχουν μάλιστα στηθεί και δύο αργαλειοί».

Μαθητεύοντας στα διδάγματα της παράδοσης και χρησιμοποιώντας τη δεξιοτεχνία τους, λαϊκοί τεχνίτες και τεχνουργοί δημιούργησαν τα προϊόντα ΡΙΖΑ. Τα λαϊκά τεχνουργήματα συναντώνται με τις αναζητήσεις του σημερινού Έλληνα. Η κ. Γιαννακίδου μιλά αναλυτικά για τη ΡΙΖΑ:

«Εκτός από τις γυναίκες, υπάρχουν και τεχνίτες άντρες που κάνουν ξυλόγλυπτα, μονόξυλα σκαφίδια, τάσια, γκλίτσες, σφοντύλια, γραμμικές συνθέσεις και παραστάσεις ζώων. Εκεί θα δούμε την ομορφιά της ποιμενικής ξυλογλυπτικής. Οι τεχνίτες μας είναι κάτοικοι από την Ξάνθη μέχρι πάνω το Ορμένιο. Έτσι, γεννήθηκε πριν από μερικούς μήνες το σχέδιο “Ρίζα”, ένα παρακλάδι του Εθνολογικού Μουσείου που έχει ως κύρια αποστολή την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας στο πνεύμα της βιώσιμης ανάπτυξης. Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης λοιπόν οργάνωσε ένα δίκτυο χειροτεχνών από την ορεινή Ξάνθη μέχρι τους μεθοριακούς οικισμούς στον Έβρο ποταμό και γέννησε τη ΡΙΖΑ».

Στο ερώτημα για τις δυσκολίες που θα μπορούσαν, όπως συνηθίζεται, να προκύψουν, αλλά και να δημιουργήσουν απαισιοδοξία σε ένα ούτως ή άλλως ριψοκίνδυνο σχέδιο βιοπορισμού, η κ. Γιαννακίδου δείχνει αισιόδοξη:

«Είναι μονόδρομος νομίζω για την ανάπτυξη της Θράκης, το τρίπτυχο αυτό, πολιτισμός, δημιουργία, οικονομία, άρα ξέρω πως αυτό μπορώ να φτιάξω, θα μπορέσει να πουληθεί, να έχω εγώ ένα εισόδημα, να αυξήσω τον οικογενειακό μου προϋπολογισμό, να αισθανθώ καλύτερα, να μείνω στο χωριό μου και να συνεχίσω να ζω και να παράγω και πολιτισμό. Πρέπει να εξελίξω την δουλειά μου και να κοιτάξω να τη φτιάξω έτσι, ώστε να ανταποκρίνεται στην αγορά και στην αισθητική του σήμερα. Η πραγματικότητα μπορεί να σε οδηγεί στην απαισιοδοξία, μπορεί οι σκέψεις να είναι απαισιόδοξες, όμως στη δράση πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι».

* * *

Το σχέδιο ΡΙΖΑ ήταν ένα κίνητρο για τους Θρακιώτες, για να προβάλουν αυτό που γνώριζαν καλά να δημιουργούν από το παρελθόν. Η επίσκεψη της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου, το καλοκαίρι, αλλά και η επίσκεψη της καλλιτεχνικής διευθύντριας του οίκου Dior Maria Grazia Chiuri, στο Μουσείο για την μελέτη των παραδοσιακών φορεσιών της Θράκης, αποτελούν ένα δίκαιο θρίαμβο για το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης και αποδεικνύουν την αδιαμφισβήτητη θέση που έχει στον χώρο των μουσειακών ιδρυμάτων.

Όσο για την κ. Αγγελική Γιαννακίδου, την ψυχή του Μουσείου, εκτός από την εντατική ενασχόλησή της με αυτό και την εθνογραφική μελέτη, αφήνει ένα δυνατό αποτύπωμα της πολιτισμικής ταυτότητας της Θράκης και την ελπίδα της συνέχειας της.

___________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Ορθόδοξη Αλήθεια, 03.11.2021