Ο Άγιος Ιωσήφ ο Δαμασκηνός, μία σπάνια μορφή πνευματικού ηγέτη! | Αθηνά Χιώτη

Ο Άγιος Ιωσήφ ο Δαμασκηνός, μία σπάνια μορφή πνευματικού ηγέτη! | Αθηνά Χιώτη

του Γιάννη Ζαννή
εφημερίδα: Ορθόδοξη Αλήθεια
Τετάρτη, 26 Ιανουαρίου 2022

Ο βίος, η προσωπικότητα και το έργο του Ιερομάρτυρα, που διέλαμψε κατά τον 19ο αι., έγιναν πηγή έμπνευσης για την ερμηνεύτρια Αθηνά Χιώτη. Τα κηρύγματά του είχαν τόσο μεγάλη απήχηση, που τον χαρακτήρισαν συνεχιστή του έργου του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

Ολόκληρη η Χριστιανική Μέση Ανατολή, αλλά περισσότερο η περιοχή της Συρίας είναι ο χώρος που στις μέρες μας αναδεικνύονται οι Νέοι Μάρτυρες της Χριστιανοσύνης. Ωστόσο, η ιστορία του Χριστιανισμού στη Συρία πάει πάρα πολλούς αιώνες πίσω, αφού εκεί για πρώτη φορά (συγκεκριμένα στην υπό τουρκική κυριαρχία, σήμερα συριακή πόλη της Αντιόχειας) οι Χριστιανοί πήραν την ονομασία τους αυτή. Και από τότε οι Χριστιανοί της Συρίας έχουν πλουτίσει την Εκκλησία με αναρίθμητο πλήθος Οσίων, Μαρτύρων, Ομολογητών, μεγάλων Ιεραρχών ως τις μέρες μας.

Μία από τις μορφές αυτές, άγνωστη εν πολλοίς στην Ελλάδα, διέλαμψε κατά τον 19ο αιώνα, σε μια περίοδο ιδιαίτερα ταραχώδη για την ευρύτερη περιοχή. Πρόκειται για τον νέο Ιερομάρτυρα Ιωσήφ των εκ Δαμασκού. Ο βίος του κίνησε το ενδιαφέρον της Αθηνάς Χιώτη.

Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αθήνα, η κυρία Χιώτη άρχισε την ενασχόλησή της με τη μουσική το 2000 και έκτοτε μελέτησε και ερμήνευσε ποικίλα είδη μουσικής (από την αρχαιότητα, την ελληνική παραδοσιακή, την αραβόφωνη βυζαντινή κ.α.). Τα τελευταία χρόνια είναι στενή συνεργάτιδα του Σταμάτη Σπανουδάκη. Δεν θα επεκταθούμε στο πλούσιο βιογραφικό της, αλλά θα εστιάσουμε στο βιβλίο της για τον Άγιο Ιωσήφ τον Δαμασκηνό, που κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Γρηγόρη. Η κυρία Χιώτη συνομίλησε μαζί μας για το βιβλίο της και για την προσωπικότητα του Αγίου.

Ποιο ήταν το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που έζησε ο Άγιος Ιωσήφ στη Συρία.

O Άγιος Ιωσήφ έζησε και έδρασε τον 19ο αιώνα, σε μια περίοδο που η Εκκλησία της Αντιόχειας ταλανίζονταν από ποικίλους εσωτερικούς και εξωτερικούς κινδύνους και ήταν επιτακτική η ανάγκη εύρεσης ενός χαρισματικού πνευματικού ηγέτη που θα βοηθούσε στην ανάταση του φρονήματος της τοπικής αυτής Εκκλησίας.

Η τοπική Εκκλησία εκείνη την εποχή ήταν αδύναμη, χωρίς οικονομική αυτάρκεια και με ελλιπή επάνδρωση στον κλήρο της. Επιπλέον, η παιδεία δεν αποτελούσε δημόσιο αγαθό και αφορούσε μόνο όσους μπορούσαν να ανταπεξέλθουν οικονομικά, με αποτέλεσμα το μορφωτικό επίπεδο τόσο του γενικού πληθυσμού, όσο και των κληρικών να είναι πολύ χαμηλό.

Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το 1725 δημιουργήθηκε η Ουνίτικη Μελχιτική Εκκλησία, η οποία είχε μεγάλη εξάπλωση και είλκυσε πολλούς Ορθοδόξους στους κόλπους της, επιδείνωσε αρκετά την ήδη βεβαρυμένη εικόνα της τοπικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Οι σχέσεις μεταξύ των πιστών των διάφορων θρησκευτικών ήταν πάντοτε τεταμένες;

Μελετώντας τις ιστορικές καταγραφές και μιλώντας με ντόπιους κατοίκους διαπιστώνει κανείς ότι οι σχέσεις των ανθρώπων στα λαϊκά στρώματα ήταν σε γενικές γραμμές ομαλές μέσα στο πέρασμα των αιώνων, είτε επρόκειτο για τους Χριστιανούς διαφόρων δογμάτων, είτε επρόκειτο για Χριστιανούς και Μουσουλμάνους.

Αυτό το οποίο φαίνεται ότι υποδαύλιζε τις σχέσεις τους και πυροδοτούσε συμπλοκές και εκ των υστέρων ακόμη και εμφύλιο, ήταν οι ενέργειες των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες ως επί το πλείστον, μέσα από οικονομικά προνόμια που έδιναν στους Μαρωνίτες οδηγούσαν σε κοινωνικές ανισότητες και ξεσήκωναν αντιδράσεις στον υπόλοιπο λαό, που, ούτως ή άλλως, βρισκόταν σε μεγάλη οικονομική ένδεια.

Ας πούμε λίγα λόγια για τον βίο και το μαρτυρικό τέλος του Αγίου

Ο Άγιος Ιωσήφ ο Δαμασκηνός ήταν μια σπάνια μορφή πνευματικού ηγέτη. Στην ψυχή του έκαιγε ασίγαστη - από νεαρή ηλικία - η φλόγα του Θείου ζήλου για τα Ιερά γράμματα, στα οποία εντρύφησε σε μεγάλο βάθος, παρά τις αντιξοότητες του βίου του και της εποχής του. Έζησε ανάργυρα και κάποιοι αναφέρουν ότι εργαζόταν στην Εκκλησία αμισθί, ενώ χαρακτηρίζονταν πράος, φιλήσυχος και πολύ ταπεινός εργάτης της Ορθοδοξίας.

Η παρουσία του ήταν καταλυτικής σημασίας για τη δεδομένη χρονική περίοδο που έζησε, γιατί έδρασε πολυεπίπεδα, με αποτέλεσμα το έργο του να δράσει ευεργετικά από τον απλό λαό μέχρι τα ανώτερα στρώματα της Θρησκευτικής Ιεραρχίας.

Ως έγγαμος κληρικός, γαλούχησε τον απλό λαό με τα κηρύγματά του ήδη από τα 24 του χρόνια που χειροτονήθηκε και τόση απήχηση είχε ο λόγος του, ώστε του δόθηκε η δυνατότητα να κηρύττει από τον άμβωνα του Πατριαρχικού Καθεδρικού Ναού. Τα κηρύγματά του απέσπασαν τόσο θερμή κριτική, ώστε έφτασε να χαρακτηριστεί συνεχιστής του έργου του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

Παράλληλα γνωρίζουμε ότι άσκησε και σπουδαίο φιλανθρωπικό έργο, που έφτασε στο αποκορύφωμά του, το 1848, όταν ξέσπασε η μεγάλη πανδημία του κίτρινου πυρετού. Εκείνη την περίοδο δόθηκε, με μεγάλη αυταπάρνηση, στη διακονία του απλού λαού, μέσα από την φροντίδα των αρρώστων και την ταφή των νεκρών.

Το πνευματικό του έργο δεν περιορίστηκε όμως μόνο στον απλό λαό, αλλά επεκτάθηκε και στον κλήρο, καθώς ανέλαβε υπό την ευθύνη του την υποστήριξη και την αναβάθμιση της Πατριαρχικής Σχολής, όπου ίδρυσε τμήμα Θεολογικών σπουδών, στο οποίο και οι 12 σπουδαστές που φοίτησαν υπό την εποπτεία του έγιναν όλοι τους Επίσκοποι, ενώ συνολικά εκπαιδεύτηκαν υπό την εποπτεία του περισσότεροι από πενήντα πνευματικοί ηγέτες.

Αντιαιρετικός αγώνας

Αξιοσημείωτη ήταν και η δράση του στον αντιαιρετικό αγώνα, όπου υιοθέτησε την τακτική του διαλόγου, καθώς απεχθανόταν τη βία. Θεολογούσε και έπειθε τους συνομιλητές του σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι Μελχίτες, από ένα σημείο και έπειτα, συνδιαλέγονταν μαζί του με σκοπό να φωτιστούν και να επιμορφωθούν σε βιβλικά θέματα και όχι για να ανατρέψουν τα επιχειρήματά του.

Παρόλο, που θεωρείτο ως ένας από τους πρωτοκορυφαίους Θεολόγους της εποχής του, δεν μας έχουν διασωθεί δικά του κείμενα και εικάζεται ότι αυτό οφείλεται στη μεγάλη του ταπείνωση, καθώς δεν του άρεσε να δέχεται φιλοφρονήσεις. Ωστόσο, τον εμπιστευόταν ως επιμελητή και μεταφραστή οι μεγαλύτερες Ορθόδοξες εκτυπωτικές εταιρείες, όπως του Αγίου Γεωργίου στην Βηρυτό, του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ, καθώς και τα αραβικά τυπογραφεία στην Ρωσία.

Το τέλος του Αγίου Ιωσήφ ήταν ισοστάσιο με τον υπόλοιπο βίο του. Παρά το γεγονός ότι ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος εκείνα τα χρόνια ανάμεσα στους Δρούζους και στους Μαρωνίτες, ο οποίος στη συνέχεια διευρύνθηκε και προς τους ορθοδόξους, ο Άγιος δεν σταμάτησε να στηρίζει τους πιστούς στις δύσκολες ώρες. Την παραμονή του μαρτυρικού του τέλους, πήγε με κίνδυνο της ζωής του, στον Πατριαρχικό ναό, όπου πέρασε όλη τη νύχτα παρηγορώντας και δυναμώνοντας τους πιστούς που είχαν βρει καταφύγιο εκεί από τους Δρούζους. Την επόμενη μέρα, στις 10 Ιουλίου του 1860, έγινε η μεγάλη επίθεση από τους Δρούζους προς την μητρόπολη και τον πατριαρχικό ναό. Θανατώθηκαν πολλοί πιστοί, μεταξύ αυτών και ο Άγιος Ιωσήφ, που, λόγω του ότι αναγνώρισαν ότι ήταν πνευματικός ηγέτης των χριστιανών, ξέσπασαν πάνω του με μένος, σφυροκοπώντας τον με πολυάριθμες τσεκουριές και σέρνοντάς τον μέσα στην πόλη μέχρι να διαμελιστεί. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα άξιο λόγου, το γεγονός ότι μόλις αντιλήφθηκε το τέλος του, έβγαλε από τα μανίκια του την αποσκευή της θείας κοινωνίας και κοινώνησε τα τίμια δώρα, χωρίς να νοιαστεί να σώσει τη ζωή του.

Αραβόφωνοι ύμνοι Μεγάλης Εβδομάδας

Τι σας ενέπνευσε να ασχοληθείτε με τον Άγιο Ιωσήφ τον Δαμασκηνό;

Αφορμή για την γνωριμία μου με τον Άγιο Ιωσήφ τον Δαμασκηνό αποτέλεσε η ενασχόληση μου με τους Αραβόφωνους Ύμνους της Μεγάλης εβδομάδας, τους οποίους μελέτησα από το πρωτότυπο στα Αραβικά με δάσκαλό μου, τον Λιβανέζο φιλόλογο και Θεολόγο Ρόνι Μπου Σάμπα.

Τους ύμνους αυτούς είχα τη μεγάλη χαρά να τους παρουσιάσω μέσα από το μουσικοθεατρικό αναλόγιο “Δος μοι τούτον τον Ξένον” που ανέβηκε με μεγαλη επιτυχία το Πάσχα του 2016, 2017 και 2018 σε διάφορους χώρους, ανάμεσα στους οποίους και το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος». Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, μέσα από την ενασχόλησή μου με τους ύμνους αυτούς, ανακάλυψα και τον Άγιο Ιωσήφ, χάρη στον δάσκαλό μου.

Από την πρώτη στιγμή που μελέτησα τον βίο του Αγίου μου έκανε εντύπωση το πόσο φωτισμένη και συνάμα ταπεινή μορφή ήταν, αλλά και το πόσο δόθηκε με ζήλο στη διακονία των πιστών και των αρρώστων, καθώς και το πόσο ενέπνευσε τον κλήρο και ειδικότερα τους σπουδαστές και μελλοντικούς ιεράρχες.

Αυταπάρνηση, καλλιέργεια και πνεύμα προσφοράς προς το κοινωνικό σύνολο

Θα θέλατε, ως επίλογο, να μας πείτε ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μήνυμα που αφήνουν ο βίος και το τέλος του Αγίου για τη σημερινή εποχή;

Είναι πολλά τα μηνύματα που μας αφήνει παρακαταθήκη ο Άγιος και αμέτρητα τα παραδείγματα που τον καθιστούν μια Χριστομίμητη μορφή και ένα ιδανικό πρότυπο για την εποχή μας. Αφενός, η αυταπάρνηση με την οποία έζησε και το πνεύμα προσφοράς του προς το κοινωνικό σύνολο που τον διακατείχε, αφετέρου, το γεγονός ότι συνδύαζε το υψηλό επίπεδο καλλιέργειας με την ταπείνωση, είναι στοιχεία από τα οποία σίγουρα έχει να ωφεληθεί κάποιος σήμερα.

Αυτό όμως, στο οποίο θα ήθελα να εστιάσω είναι πως οι κόποι ενός ανθρώπου δεν πάνε χαμένοι. Ακόμα κι αν εκείνος φύγει νωρίς, ακόμη και αν δεν προλάβει να ολοκληρώσει το έργο του ή δεν προλάβει να χαρεί τους κόπους του, το έργο του συνεχίζεται και μεταλαμπαδεύεται στις επόμενες γενιές, όχι από τύχη, αλλά από θεία οικονομία, όπως έγινε και στην περίπτωση του Αγίου Ιωσήφ, μέσα από τους σπουδαστές της Πατριαρχικής Σχολής, οι οποίοι συνέχισαν το όραμά του.

______________

Γιάννης Ζαννής
συνέντευξη με την Αθηνά Χιώτη