Περί νηστείας
π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος
Θεώρησα σήμερα, που είναι και η
επίσημη γιορτή ενός μεγάλου ασκητή και νηστευτή, του αγίου Ιωάννη της Κλίμακος,
όπως τον λέμε, να πω λίγες σκέψεις για το μεγάλο εποχιακό και ολοχρόνιο θέμα
της νηστείας. Μια υπόθεση κακοποιημένη, ιδιαιτέρως σήμερα, που και οι
χριστιανοί ακόμα δεν νηστεύουν!
Ο άγιος Ιωάννης έγραψε ένα βιβλίο εκπληκτικής ανθρωπογνωσίας και βαθυνούστατης περιγραφής της σχέσεως με τον Θεό. Αποσαφηνίζει το θέμα των αρετών στον άνθρωπο ως μίας σκάλας ανόδου (Κλίμαξ). Όπως σε κάθε σκάλα, υπάρχει και σ’ αυτή και πρώτο και μεσαίο και τελευταίο-ψηλότερο σκαλί. Όλες οι αρετές είναι κι αυτές σε μια διαδοχική κλίμακα. Από την μία πάμε σε άλλη, αλλά και "μέσα" σε κάθε μια υπάρχει επίσης μία κλιμάκωση. Αν αυταπατώμενοι φανταζόμαστε ότι θα κατορθώσουμε όλα τα "σκαλιά" δια μιας, θα συντριβούμε· και μακάρι να ‘ναι κάτι τέτοιο κέρδος αυτογνωσίας και θεολογίας.
Η πρώτη εντολή του Θεού είναι η
νηστεία, λέει ο Άγιος Βασίλειος στους εκπληκτικούς λόγους του περί νηστείας,
και είναι «συνηλικιώτις της ἀνθρωπότητος»! Συνομήλικη με την ανθρωπότητα!
Λοιπόν, λέει ο Άγιος Βασίλειος:
«Τό τῆς νηστείας διάγγελμα περιχαρῶς ὑποδεξώμεθα». Δηλαδή, την αναγγελία νηστείας
από την Εκκλησία ας την δεχτούμε με χαρά. Δηλαδή χωρίς... γκρίνια. Νηστεία δεν
είναι ιδιοτροπία διαιτητικής απόφασης ατομικά για τον καθένα. Είναι τρόπος και
πρόταση της Εκκλησίας για όλα τα μέλη της. Είναι κοινή απόφαση και δράση. Δεν
είναι πρωταθλητισμός· είναι κοινός αγώνας κατά τα προσωπικά βιολογικά δεδομένα
του καθενός. Δεν έχει προκρούστειο χαρακτήρα, αλλά εξατομικευμένη πρόσληψη.
Άρρωστοι, εγκυμονούσες, αδύναμοι, εμπερίστατοι εξαιρούνται πλήρως ή εν μέρει,
κατά την υπόδειξη του πνευματικού καθενός.
Θεμελιακή βάση η κοινή ενέργεια
απ’ όλα τα μέλη της Εκκλησίας, τοποθέτηση που επιβεβαιώνεται και από το γεγονός
ότι η νηστεία (με παραλλαγές και τοπικές εκφράσεις) είναι ο κοινός παρονομαστής
όλων των Εκκλησιαστικών ομάδων και μετά τον δαιμονικό χωρισμό της μιας
Εκκλησίας. Ορθόδοξοι, Αντιχαλκιδόνιοι, Καθολικοί, Προτεστάντες έχουν όλοι
έκφραση προσευχής και λατρείας την νηστεία. Η νηστεία πάντοτε
πανταχού και υπό πάντων έγινε αποδεκτή ως θεωρία και
υλοποιήθηκε (αυτονόητα με επιτυχίες και ήττες) στην καθημερινότητα. Πλην της
κυρίως 47ήμερης νηστείας για προετοιμασία του εορτασμού του Πάσχα, σ’ όλες
(εκτός από έξι) τις εβδομάδες του έτους οι δύο ημέρες που συνδυάζονται με
γεγονότα της ζωής του Χριστού, Τετάρτη – με την προδοσία και Παρασκευή – με την
σταύρωση, έχει καθιερωθεί νηστεία για ολοήμερη υπόμνηση του ενδεχόμενου κι
εμείς να Τον προδώσουμε ή να Τον σταυρώσουμε, αν δεν σταυρώνουμε τις
εγωιστικές μας (ψυχοσωματικές) παρορμήσεις.
«Αυτός που είναι δούλος της
κοιλιάς του και συγχρόνως αγωνίζεται να ελευθερωθεί από σαρκικές επιθυμίες,
μοιάζει με κάποιον που προσπαθεί να σβήσει μια φωτιά, ρίχνοντάς της λάδι. Όταν
στενέψουμε την κοιλιά μας θα ταπεινωθεί και η καρδιά μας. Αντίθετα όσο πιο
έκδοτοι είμαστε στις επιθυμίες διατροφής, τόσο αδιάφορα και υπεροπτικά σκεπτόμαστε»,
γράφει στον ανάλογο λόγο της Κλίμακάς του ο άγιος Ιωάννης.
Ο άνθρωπος είναι ενιαία
ψυχοσωματική οντότητα. Ψυχή και σώμα είναι κράμα. Με άμεση αλληλεπίδραση και
αμφίδρομη σωματική ή ψυχογενή επιρροή και έκφραση και των πιο "άυλων"
διαθέσεων της ψυχής. Βρίζουμε κάποιον βασίμως (χωρίς να τον ακουμπάμε καν) και
κοκκινίζει! Είναι στεναχωρημένος ψυχικά και δεν μπορεί να φάει ή τρώει
ακατασχέτως! Φοβάται και έχει εντερικά προβλήματα!
Πάνω σ’ αυτή την πραγματικότητα
έρχεται η νηστεία να μας βοηθήσει αλλοτριώνοντάς μας από το κακό. Κάνοντας μας
ξένους από το κακό. «Νηστεία ἀληθής ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις» γράφει ο άγιος
Βασίλειος, υπογραμμίζοντας μας: «Μή μόνη τῇ ἀποχῆ τῶν βρωμάτων τό τῆς νηστείας ἀγαθόν
ὁρίζου». Μην περιορίζεις, λέει, το καλό που προκύπτει από την νηστεία μόνον
στην αποχή των τροφών.
Εδώ εμφιλοχωρούν δύο στρεβλώσεις
θεμελιακές.
1. i.
Οι χριστιανοί πρώτα, πολλές φορές, περιορίζουν το θέμα σε μια διατροφική
αλλαγή. Α) Νομίζουν ότι το θέμα εξαντλείται στην τροφική αποχή με συνέπεια να
παρατηρούν ακριβολογώντας στην χημική σύσταση των τροφίμων, αλλά να μην
"ακριβολογούν" όταν πρόκειται να χαρακτηρίσουν άλλους. β) Νομίζουν
ότι η υπόθεση αφορά τον Θεό και τηρούν την νηστεία χάριν Εκείνου! Γι’ αυτό πολλές
φορές ταράζονται αν κατά λάθος βάλουν στο στόμα τους κάτι αρτύσιμο, λέγοντας...
"μαγαρίστηκα"!! Κάτι τέτοιο είναι μια αντίληψη καταπιεστική που
μοιραία κουράζει και εύκολα εγκαταλείπεται. Νηστεύουμε για μας, όχι για τον
Χριστό. Νηστεύουμε γιατί ο άνθρωπος βρίσκεται αποκλειστικά κάτω από μια ομάδα
νόμων που υπηρετούν το Εγώ. Γινόμενος μέλος του Εκκλησιαστικού Σώματος
προσπαθεί εθελοντικά να θέσει τον τράχηλο του κάτω από μια άλλη, τελείως
διαφορετική ομάδα νόμων, αυτών που υπηρετούν το Εμείς.
Όσο οι νόμοι του Εγώ κυριαρχούν
πάνω του ο άνθρωπος είναι ημιτελής. Αναπτύσσεται δε και ολοκληρώνεται ως
Πρόσωπο, όταν οι νόμοι του Εμείς αναλάβουν τα ηνία της καθημερινότητάς του.
Μιλάμε για τους νόμους που έχουν σχεδιαστεί ώστε να σπάνε σιγά-σιγά την πέτρα
που περιβάλλει την εγωιστική καρδιά. Με σκοπό να καλλιεργήσουν μέσα της την
ευσπλαχνία ώστε να ριζώσει μέσα στην καρδιά της η θεία Αγάπη.
Η περίοδος της Μ. Σαρακοστής δεν
είναι μια αλλαγή τροφής, όσο μια αλλαγή νοοτροπίας. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος
στην νηστεία γενικώς, και στην περίοδο αυτή ειδικότερα, να μπερδέψει κανείς την
υπόθεση της περιόδου με τον τρόπο της περιόδου. Να νομίζει ότι, άπαξ και δεν
φάει κάτι αρτύσιμο, είναι εντάξει. Όμως το να μη φάω κάτι αρτύσιμο είναι μια
έκφραση της τοποθέτησής μου. Πρέπει εσωτερικά πρώτα να είμαι εντάξει. Να έχω
ξεκαθαρίσει το γιατί, όσον αφορά το ποιον αγαπάω, και για ποιον κάνω θυσία, και
βρίσκομαι σε αυτήν την διαδρομή. Αν το αντιστρέψω και μείνει απλώς μια τροφική
στέρηση, θα με κουράσει κάποια στιγμή και ίσως και να με εκνευρίσει. Και αν
ακόμα δε συμβούν αυτά, μόνον να θεωρήσω ότι η υπόθεση εξαντλείται στην τροφική
αλλαγή, έχω χάσει το θέμα.
1. ii.
Από την άλλη πλευρά, όσοι δεν θέλουν να τηρήσουν την νηστεία προσπαθούν σε δύο
επίπεδα να εκλογικεύσουν την άρνηση.
Πρώτον, επικαλούνται την
ασυνέπεια στο θέμα των χριστιανών (που τους χαρακτηρίζουν φιλαδέλφως
υποκριτές...) και ειδικότερα των ιερέων! Πολλές ιστορίες... χίλιες και μία...
διηγούνται διάφοροι... Σεχραζάτ για να κρατήσουν ξυπνητούς τους πρίγκιπες της
αρνήσεως!! Δεν έχει νόημα η συζήτηση. Η ασυνέπεια και η ήττα σε μια προσπάθεια,
και όταν είναι πραγματικά γεγονότα και όχι παραμύθια της Χαλιμάς, καθόλου δεν
αναιρούν ούτε ακυρώνουν την υπόθεση. Καθένας μας έχει προσωπική πορεία και
ευθύνη και όλοι μας πρέπει να βλέπουμε τον διπλανό με καλή διάθεση και όχι με
χαιρεκακία στις πτώσεις του. Τουναντίον. Η ήττα του με βοηθάει να
συνειδητοποιήσω τα επικίνδυνα σημεία της διαδρομής, και άρα μου είναι ευεργέτης
και όχι βαρίδι που θα με συμπαρασύρει στον βυθό του!
Δεύτερον, μη
γνωρίζοντας τον λόγο διαίρεσης των τροφών στην νηστεία, φαντάζονται ότι η
υπόθεση είναι θέμα ποσότητας και μόνον. Είναι βέβαια και θέμα ποσότητας. Αλλά
είναι περισσότερο θέμα συμμετοχής στην απόφαση της Εκκλησίας που διήρεσε τις
τροφές στη βιολογική βάση των τροφών χωρίς πρωτεΐνες και λιπίδια (νηστίσιμες)
και σε τροφές με πρωτεΐνες και με λιπίδια (αρτύσιμες). Όχι καλές και κακές
τροφές. Όχι τροφές του Θεού και τροφές του... διαβόλου, που... μαγαρίζουν! Όλα
του Θεού είναι. Δεν εξιλεώνουμε με την νηστεία τον Θεό. Αγωνιζόμαστε να
απαλλαγούμε από αυτόν που μας λεηλατεί κλέβοντας μας τον πλούτο των
δυνατοτήτων, με τις οποίες μας προίκισε ο Θεός. Και ο διάβολος, όπως ο ίδιος ο
Χριστός μας έμαθε, «ἐπ’ οὐδενί δύναται ἐξελθεῖν εἰ μή ἐν προσευχῆ καί νηστεία».
Ο πλούτος που μας έδωσε και μας
έδειξε ο Χριστός είναι η αγάπη. Αν δεν ξεχάσουμε τον εαυτό μας δεν μαθαίνουμε
να αγαπάμε. Ο κλέφτης διάβολος διέστρεψε και σε μας (αφού τον αφουγκραστήκαμε!)
την αγάπη από ανιδιοτελή σε φίλαυτη. Η νηστεία είναι αγώνας θεραπείας της
αγάπης. Να λευτερωθεί από τον φίλαυτο εγωισμό επιστρέφοντας στην θυσιαστική
ανιδιοτελή αγάπη.
Στον παραλογισμό της προσπάθειας
εξυπνακίστικης αντιμετώπισης της νηστείας, κυκλοφορεί ατάκα που φαντάζει
μετεωρίτης αλλά είναι φούσκα! Λένε κάποιοι: Εγώ νηστεύω τρώγοντας ένα αυγό όλη
μέρα. Δεν είμαι σωστότερος από αυτόν που τρώει τρία πιάτα φασολάδα;
Αυτός που τρώει τρία πιάτα
φασολάδα νηστεύει με... λάθος τρόπο! Εσύ που τρως ένα αυγό δεν
νηστεύεις. Αναιρείς εγωιστικά το νόημα της νηστείας που είναι να μάθουν οι
άνθρωποι μέσα στην Εκκλησία, που όλη νηστεύει, την υπακοή αγάπης στο Χριστό και
την πάλη κατά των αμαρτωλών επιθυμιών τους και του διαβόλου.
Σε κάποια δεξίωση της Ρωσικής
Ιντελιγκέντσιας του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, κάποια Μεγάλη
Τεσσαρακοστή, παρευρισκόταν και ο μεγάλος θεολόγος και διανοητής Αντώνιος
Χομιακώφ (1804-1860). Παρ᾿ ότι Μεγάλη Τεσσαρακοστή, τα παρατιθέμενα στην
δεξίωση ήταν αρτύσιμα! Ο Χομιακώφ περιοριζόταν να παίρνει λίγο ψωμί ή ένα δυο
τουρσιά. Κάποιοι που "παραφύλαγαν" να δουν τι θα κάνει, τον πλησίασαν
και, ούτε λίγο ούτε πολύ, του "επετέθησαν" λέγοντας:
- Τι παριστάνεις τώρα εσύ; Εδώ
είναι όλη η Ρωσική διανόηση και αφρόκρεμα! Αυτοί όλοι είναι αμαρτωλοί κι εσύ ο
άγιος; [Ίσως να ‘ταν μεταξύ τους και κάποιοι κληρικοί που (από τότε),
επικαλούμενοι ποιμαντική διάκριση (!!;;) και για να μη... σκανδαλίσουν (ως
καλεσμένοι!!), δεν νήστευαν, χωρίς να σκέφτονται ότι σκανδαλισμός υπάρχει απ’
την παράβαση του νόμου του Θεού, όχι από την τήρησή του!!!]. Τι θες να μας
παραστήσεις; Δεν είναι το σπουδαιότερο η νηστεία! Οὐχί τά εἰσερχόμενα, ἀλλά
τα ἐξερχόμενα...!
Ο Χομιακώφ, ξέροντας όπως κι
εμείς όλες αυτές τις ανόητες "απολογητικές" αυταπάτες, μετέφερε το
θέμα στην ουσία του και τους απάντησε με τα όσα, όπως είπαμε πριν, δέχεται η
Εκκλησία για την νηστεία. Τους είπε:
- Αυτή την περίοδο, τους είπε,
και κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, ολοχρονίς η Εκκλησία μου νηστεύει! Αν εγώ δεν
νηστέψω, αποκόπτομαι εγώ από την Εκκλησία μου. Η νηστεία της
Εκκλησίας δεν είναι απλώς γυμναστική της θέλησης, ούτε προσπάθεια να χαθούν
κιλά! Η νηστεία της Εκκλησίας είναι απόφαση του Σώματος του Χριστού να κάνει
άσκηση και κόπο, προκειμένου να μάθει να αγαπά κάνοντας θυσία. Η θυσία αρχίζει
από το μυαλό και υλοποιείται με το σώμα. Αν μείνει μόνον στο μυαλό, κινδυνεύει
να... εξαχνωθεί σε άσκοπα και... άστοχα λόγια.
Η νηστεία της Εκκλησίας δεν είναι
μια ευλαβής συνήθεια ικανοποίησης του λατρευομένου Κυρίου! Είναι θεραπευτική
αγωγή ελευθερίας από τον εαυτουλισμό που θέλει τα πάντα γι’ αυτόν. Την νηστεία
δεν την χρειάζεται ο Χριστός, αλλά εμείς. Δεν είναι εντολή (όπως βέβαια και
κάθε εντολή): "μη απόλαυσης", αλλά συνταγή φαρμάκου. Ίσως πικρού,
όμως θεραπευτικού. Κανένας λογικός άρρωστος δεν θεωρεί εξυπνάδα και
άνεση την μη λήψη του φαρμάκου. Καθώς επίσης και κανένας
λογικός άρρωστος δεν "καμαρώνει" γιατί παίρνει με συνέπεια το φάρμακό
του!!!
Αυτά τότε. Σήμερα, σε μια εποχή
καταναλωτικής υστερίας και εγωισμού, είναι περισσότερο από ποτέ χρήσιμη και
αναγκαία η νηστεία. Τώρα που μας μαθαίνουν ότι "οι επιθυμίες σου δεν
μπορούν να περιμένουν", είναι αδήριτη ανάγκη να ελευθερωθούμε από
επιθυμίες που μας κλείνουν στον πύργο της εγωιστικής αυταπάτης μιας ασφάλειας,
όπως αυτή που προκαλείται από την απόλαυση.
Η νηστεία είναι θέμα πολυεδρικό.
Η νηστεία δεν είναι απλώς
δυνάμωμα της θέλησης. Το εγώ μας είναι ήδη πανίσχυρο. Όλη μας η ζωή γύρω του
περιστρέφεται. Η νηστεία είναι αγώνας ελευθερίας και κόπος αγάπης και θυσία
προσφοράς.
Πάνω απ’ όλα όμως είναι: Υπακοή
στον τρόπο της Εκκλησίας που αποφάσισε ότι η χρήση των υλικών αγαθών πρέπει να
είναι ευχαριστιακή. Δηλαδή όχι χρηστική και καταναλωτική, αλλά "ὡς ἐκ
χειρός Κυρίου". Η Εκκλησία μαθαίνει στα μέλη της την σχέση
υιότητας με τον Θεό Πατέρα, σε όλες τις εκφράσεις της ζωής τους και πολύ
περισσότερο στην λήψη τροφής, κάτι που έχει να κάνει και με άπειρα
"ψυχόρμητα" του ανθρώπινου ασυνειδήτου.
Γιατί προσευχόμαστε πριν φάμε;
Ένα ερώτημα που τίθεται από
μικρούς που αγνοούν και από ενήλικες που δεν έχουν πάρει ικανοποιητική
απάντηση.
Το θέλει ο Θεός;
Πρέπει να κάνουμε πάντα προσευχή;
Για να ευλογηθούν οι τροφές;
Όλα αυτά; Κανένα από αυτά; Κάτι
άλλο;
Ναι. Κάτι άλλο.
Δεν προσευχόμαστε "κατ’ ἀπαίτησιν"
του Θεού! Ούτε γιατί... πρέπει! Δεν είναι θέμα ευλογίας των τροφών!
Προσευχόμαστε πριν φάμε για να
έχουμε πάντα στην ενθύμησή μας ότι την τροφή (που γίνεται εύκολα έκφραση και
υπόθεση εγωιστικής χρήσεως) τη δεχόμαστε από τα χέρια του Θεού.
Για να θυμόμαστε πλέον, μαζί με
την σύγχρονη ψυχανάλυση, ότι η καταναλωτική αυταπάτη ως εγωιστική αυτοκαταξίωση
έχει ήδη περάσει μέσα από τις "πόρτες" της ψυχής μας και ημών των
χριστιανών.
Η νηστεία είναι μια σωματική
θυσία που έχει αντικείμενό της την όλη σωματική έκφραση του ανθρώπου (όχι μόνον
την τροφή) και που εκφράζεται και με την συνάρτηση νηστείας τροφικής και εγκράτειας
σεξουαλικής. Αν δεν μάθω την θυσία, τότε όλα γίνονται αντικείμενα
"εκτεθειμένα" στην δική μου "απαίτηση" χρήσεως! Ακόμα και
ένα άλλο πρόσωπο μπορεί να γίνει καταναλωτική "ύλη" προς ικανοποίηση
της δικής μου επιθυμίας. Βλέπετε η επιθυμία είναι ψυχικό θέμα και έχει
εκφράσεις και εκφάνσεις ψυχοβιολογικές.
Η νηστεία λοιπόν είναι φάρμακο
θεραπείας της επιθυμίας. Είναι όχι μόνο κατασταλτικό των σωματικών εκδηλωμάτων
της αμαρτίας, αλλά προπάντων θεραπευτικό της επιθυμητικής ρίζας στην ανθρώπινη
ψυχή. "Εξυγιαίνει" την αιτία των συμπτωμάτων, δεν περιφρουρεί απλώς
από λάθος ενέργειες. "Καθαρίζει" την καρδιά. Δεν μας κάνει απλώς
"καθώς πρέπει" ανθρώπους.
Όλα αυτά βεβαίως έχουν μακρά
διαδρομή συνειδητοποίησης και ακόμα μακρύτερη υλοποίησης. Χρειάζεται να
ελευθερωθεί κανείς από το θράσος της μεγάλης γνώμης για τον εαυτό του, και να
δεχθεί κατ’ αρχάς κριτήριο της ζωής του το θέλημα του Θεού και ρυθμιστή των
ενεργειών του τον τρόπο ζωής που προτείνει η Εκκλησία. Χωρίς αυτά, η νηστεία
γίνεται... ιδιοτροπία και υπόθεση θρησκευτικής μονομανίας. Ατυχώς πολλές φορές,
μια τέτοια εικόνα δώσαμε οι χριστιανοί προς τους έξω, γι’ αυτό και πολλές φορές
εισπράττουμε την απορία-έκπληξη: Δεν το πιστεύω...!! Νηστεύεις;;;
Τώρα λοιπόν βρισκόμαστε στην
πορεία προς το Πάσχα. Στο υπόλοιπο της διαδρομής να φτάσουμε στην Ανάσταση, ας
ξεκινήσουμε με αγώνα συνειδητοποίησης της απαραίτητης ανάγκης να εξυγιανθεί η
επιθυμία, ώστε να προσκυνά μόνον τον Αναστημένο Χριστό (που θα αναστήσει κι
εμάς), και όχι κάθε πρόταση και κατάσταση που υπόσχεται ικανοποίηση της
εγωιστικής μας απόλαυσης. Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ότι ο εγωισμός μάς
κλειδώνει σε "πύργο ψευδούς ασφάλειας" και μας γεμίζει αγκάθια
ψυχικά. Και έτσι ούτε να επικοινωνήσουμε μπορούμε, κλειδωμένοι μέσα στον πύργο
της αυταπάτης μας, αλλά και όταν καταφέρνουμε να επικοινωνούμε, το γεγονός
γίνεται οδυνηρό, εξαιτίας των αγκαθιών με τα οποία ατυχώς κι εμείς και οι άλλοι
είμαστε... "εξοπλισμένοι".
Τελειώνοντας ας παρακαλέσουμε τον
Χριστό με τα λόγια του αγίου Ρωμανού του Μελωδού στο κοντάκιο του της νηστείας:
π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος
Κυριακή 3 Απριλίου 2021
1 σχόλιο:
!!!
Δημοσίευση σχολίου