ΙΕΡΩΣΥΝΗ - Καταφύγιο για κοινωνικά απροσάρμοστους; - π.Θεοδόσιος Μαρτζούχος

ΙΕΡΩΣΥΝΗ - Καταφύγιο για κοινωνικά απροσάρμοστους;

 π.Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Η Εκκλησία δεν μεγαλώνει με προσηλυτισμό.

Μεγαλώνει από την έλξη της γοητείας της.

Καλημέρα.

Ευχαριστώ τον φίλο Θανάση Παπαθανασίου και όλους τους καθηγητές σας, που μου έκαναν την τιμή να έχω την χαρά της επικοινωνίας μαζί σας. Για ένα γέρο παπά, όπως εγώ, είναι ανακουφιστική χαρά το να βλέπει «ἰδίοις ὅμασι» τους αυριανούς εργάτες του Αμπελώνα του Χριστού. Ας είμαστε ειλικρινείς. Η κοινωνία μας, η υποτίθεται, χριστιανική, καθόλου δεν υπολήπτεται τον παπά, όμως ας είμαστε, όπως είπα, ειλικρινείς, όχι... αναίτια!! Ακόμα και αυτή την παλαιά στοργική προσφώνηση-παπά=πατερούλη (ο Ρώμης και ο Αλεξανδρείας έχουν ανάλογη) την απαξιώνει απορρίπτοντας το... παπαδαριό!

Γεννήθηκα σε ένα μεγαλούτσικο χωριό της Βόρειας Εύβοιας, που όλοι μικροί-μεγάλοι προσφωνούσαμε τον εφημέριο-παπά, και του μιλούσαμε στον ενικό! Άλλωστε και στον Χριστό στον ενικό μιλάμε. Ήταν έγγαμος αλλά δεν είχε βιολογικά δικά του παιδιά. Από την παρουσία και θέση του στις συνειδήσεις "γεννήθηκαν" τέσσερεις ιερείς και δύο ιερομόναχοι. Δεν είχαμε ιδιαίτερη πνευματικότητα, ούτε καταφεύγαμε σε ένα εξαϋλωμένο κόσμο, που, ας το ομολογήσουμε, υποκαθιστά πολλές φορές ή μάλλον συχνότατα την οδυνηρή πραγματικότητα που φοβόμαστε.

Η Ιερωσύνη ήταν διακονική λειτουργία μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Πλειστάκις ήταν κοινωνικοοικονομική εξασφάλιση. Καθόλου μεμπτόν, αφού ο απόστολος επιβεβαιώνει την ιουδαϊκή συνήθεια της συντήρησης των ιερέων και την θεωρεί αυτονόητη. Στο σήμερα δυστυχώς έχει χαθεί η κοινωνική υπόληψη, με την ουσιαστική έννοια των λέξεων και αυτό δεν άρχισε τώρα. Ατυχώς πριονίζουμε οι ιερείς πολλές δεκαετίες το κλαδί πάνω στο οποίο "καθόμαστε". Το κόψαμε ήδη! Έπεσε και... καταπατείτε υπό των ανθρώπων όπως είπε ο Χριστός. Σημειωθήτω όταν το αλάτι και το προζύμι αλλοιωθούν και χαλάσουν, όπως απλά λέμε, είναι άχρηστα... ακόμα και για κοπριά. Γι’ αυτό ο Χριστός επισημαίνει... καταπάται ὑπό τῶν ἀνθρώπων.

Ο παπάς δεν βρίσκεται εκτός του νυν αιώνος όπως ο μοναχός! Αποτελεί ακριβώς προζύμι μέσα στο ζυμάρι που συγγενεύει με το όλο σώμα που τον εξέλεξε-τον κλήρωσε-του ανέθεσε την Ιερωσύνη, το ενοριακό σώμα στο οποίο ανήκει. Η Ιερωσύνη φυσικά διαμορφώνεται μέσα μας κατά την ζωή μας ως λαϊκών. Οι ποιμαντικές Επιστολές μιλούν για τον ιερέα ως άνθρωπο έγγαμο και δοκιμασμένο, εγκρατή, συνετό, ευπρεπή, φιλόξενο, ικανό να διδάσκει, συγκαταβατικό, ειρηνικό και αφιλοχρήματο, που γνωρίζει πώς να κυβερνήσει το σπίτι του και να εμπνέει στα παιδιά του την πρέπουσα υπακοή και σεβασμό. «Διότι εκείνος που δεν γνωρίζει πώς να κυβερνήσει τον δικό του οίκο πώς θα επιμεληθεί την Εκκλησία του Θεού;» (Α’ Τιμ. 3:5). Θέματα που αφορούν κάθε χριστιανό!

Στην αρχαία Εκκλησία, όταν ο αρχιερέας χειροτονούσε διάκονο, μετά την χειροτονία, του έδινε στα χέρια το Ευαγγέλιο και του έλεγε:

Αυτός είναι ο Λόγος του Θεού!

- Πίστευε, αυτό που διαβάζεις·

- Δίδασκε, αυτό που πιστεύεις·

- Ζήσε, αυτό που διδάσκεις.

Μέσα σ’ αυτές τις τρεις προτροπές περικλείεται όλη η Ιεροσύνη.

Η χριστιανική πίστη είναι, στην πιο πρωταρχική και κεντρική της μορφή, το γεγονός μιας σχέσης. Ο χριστιανισμός ξεκίνησε ως σχέση με ένα συγκεκριμένο άτομο, τον Ιησού από τη Ναζαρέτ, και η ηθική και η θεολογία της Εκκλησίας είναι απόρροια αυτής της σχέσης. Ένα από τα κεντρικά προβλήματα της πίστης στον σύγχρονο κόσμο είναι ότι έχει υποστεί διάφορες μειώσεις-αλλοιώσεις!

Ορισμένοι άνθρωποι βιώνουν την πίστη ως έναν κενό φορμαλισμό που επικεντρώνεται πλήρως στην τήρηση ηθικών κανόνων. Δεν υπάρχει πλέον μια ζωντανή σχέση με το πρόσωπο του Θεού, αλλά αντίθετα μια τελετουργική προσπάθεια επανάληψης «καθιερωμένου» φορμαλισμού.

Η πίστη πολλές φορές ανάγεται σε διανοητισμό ή σε μια προσπάθεια ορθολογικής υπεράσπισης ορισμένων δογματικών θέσεων. Αν και η ηθική και το δόγμα είναι και τα δύο σημαντικά, δεν αποτελούν το κεντρικό γεγονός της πίστης. Η κεντρική πραγματικότητα της πίστης είναι η σχέση με τον Χριστό, καθώς Αυτός γίνεται ορατός μέσα στην πραγματικότητα της ποιότητας ζωής των χριστιανών και αποκλειστικότερα των ιερέων. Ο κύριος στόχος της χριστιανικής ζωής είναι η ανάπτυξη της ωριμότητας στη σχέση με τον Θεό. Αυτό γίνεται εφικτό όταν κάποιος δουλεύει για την ενσάρκωση της δικής του ατομικής σχέσης με τον Θεό.

Ορισμένες μορφές του χριστιανισμού προσπαθούν να αναπτυχθούν στην πίστη δίνοντας έμφαση στη συναισθηματική ένταση και τα συναισθήματα (συναισθηματισμός) και άλλες στην αυστηρότητα της ηθικής. Η ωριμότητα όμως έρχεται μέσα από την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι όλες οι περιστάσεις της ζωής παρουσιάζουν μια ευκαιρία για να γνωρίσουμε καλύτερα τον Θεό.

Η πίστη φέρνει στη ζωή μας τέτοια ελευθερία, τέτοια αγάπη, τέτοια ειρήνη και τέτοια χαρά που δεν υπάρχουν λέξεις σε καμία γλώσσα που να μπορούν να την εξηγήσουν. Πρέπει να την έχεις για να την γνωρίζεις. Πρέπει να την βιώσεις για να την καταλάβεις. Η πίστη ελευθερώνει. Απελευθερώνει την αγάπη και την ελπίδα. Όταν και αν είμαι ελεύθερος να αγαπώ και ελεύθερος να ελπίζω, τι άλλο θέλω απ’ τη ζωή μου;

Ο κληρικός αναλαμβάνει να είναι: «...ὁδηγός τυφλῶν, φῶς τῶν ἐν σκότει, παιδευτής ἀφρόνων, διδάσκαλος νηπίων, φωστήρ ἐν κόσμῳ...», όπως λένε και σήμερα οι ευχές των χειροτονιών.

Όσοι έχετε δει την ταινία του Κλιντ Ίστγουντ Gran Torino θα θυμάστε ότι εκεί υπάρχει ένας νεαρούλης παπάς αφελής "ειλικρινά"! Η θρησκεύουσα γυναίκα του βετεράνου Κλιντ Ίστγουντ, που τον αγαπούσε ιδαίτερα, αναθέτει στον παπά να βοηθήσει τον άντρα της, μετά τον θάνατό της, να γίνει χριστιανός. Μέσα στην αφέλεια του ο ιερέας το προσπαθεί χοντροκομμένα και αφελώς. Ο βετεράνος τον ειρωνεύεται: Τι να μου πεις εμένα, που γύρισα από την Κορέα, συ ένας αφελής παρθένος;... του λέει. Ο παπάς είναι ειλικρινής μέσα στην αφέλειά του και επιμένει. Η πίστη του φαίνεται! Ο βετεράνος πριν επιλέξει τον θυσιαστικό θάνατο χάριν του μετανάστη που προσπαθεί να ασφαλίσει (και το κάνει "προκαλώντας" την δολοφονία του, κατά την οποία πέφτοντας νεκρός σχηματίζει με το σώμα του Σταυρό) κληροδοτεί το σπίτι του στον παπά για να γίνει Πνευματικό Κέντρο της Ενορίας!!

Η μεγάλη δυσκολία έγκειται στο να κάνεις ένα μοντέρνο ακροατήριο να καταλάβει ότι κηρύττεις τον Χριστό και τον χριστιανισμό, απλά και μόνο γιατί πιστεύεις ότι είναι αλήθεια. Σχεδόν πάντα οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν ότι Τον κηρύττεις γιατί σου αρέσει ή γιατί Τον θεωρείς καλό και χρήσιμο για την κοινωνία. Γιατί τέλος πάντων αυτό είναι η δουλειά σου!

- Ε, πάτερ! Τι να πεις κι εσύ; (Έλεγε ανόητος εξυπνάκιας στον άγιο και σοφό π. Ιωήλ Γιαννακόπουλο) Παπάς είσαι, αυτά πρέπει να λες!

- Όχι, αδελφέ μου, του απάντησε ο π. Ιωήλ. Δεν τα λέω αυτά επειδή είμαι παπάς, αλλά έγινα παπάς, επειδή πίστευα και πιστεύω αυτά που λέω!!

Και πρέπει να είμαστε ειλικρινείς, τοποθετήσεις σαν αυτή του εξυπνάκια τις υποβοηθήσαμε και εμείς οι ιερείς, αν μη και τις υποθάλψαμε εγωϊστικά, με την αφελή διδασκαλία της αναγκαίας, για την κοινωνική ευρυθμία, χρησιμότητάς μας.

Αλλού είναι η... αναγκαιότητά μας!

Με το πρόβατο που χάθηκε στα βουνά (15^ο κεφ. κατά Λουκάν), ο Θεός επισημαίνει ότι ο καθένας μας είναι μοναδικός, και γι’ αυτό ο ποιμένας αυτός ψάχνει. Δεν είναι «το χαμένο πρόβατο» ένας απ’ το σωρό. Για το Θεό όλοι έχουν προσωπική αξία. Δεν Του περισσεύει κανένας. Δεν έχει κανέναν για πέταμα. Και γι’ αυτό ο βοσκός αφήνει τα υπόλοιπα και ψάχνει αυτόν που χάθηκε. Ο βοσκός είναι το κεφάλι που σκέφτεται και η καρδιά που αγαπάει. Ο Χριστός χτίζει σιγά-σιγά την εικόνα του ποιμένα-πατέρα. Ο βοσκός είναι ακριβώς ο πατέρας, ο οποίος, όπως είπαμε, είναι το κεφάλι που σκέφτεται και η καρδιά που αγαπάει. Ήξερε ο βοσκός ότι το πρόβατο αυτό έφυγε για να βρει χορτάρι παραπέρα. Επιθυμούσε να ζήσει. Εκείνο που δεν ήξερε το πρόβατο είναι ότι επιθυμώντας να ζήσει υπήρχε κίνδυνος να πήγαινε προς τον θάνατο. Γιατί όταν απομονωθεί και ξεκοπεί από το υπόλοιπο σώμα ο καθένας από μας, είναι έκθετος και έκδοτος σε ένα σωρό κινδύνους θανάτου. Γι’ αυτό ο βοσκός έτρεχε να το μαζέψει.

Το μάζεψε και το γύρισε. Πώς; Επί των ώμων του. Γιατί; Για να μη φανεί στο πρόβατο απαγορευτικός ο κόπος της επιστροφής. Την "δαπάνη" επιστροφής την ανέλαβε ο ποιμένας. Σημαίνει αυτό ότι το πρόβατο από εκεί και μετά θα είναι βιδωμένο δίπλα του; Θα στέκεται διαρκώς κοντά του; Δεν έχει την δυνατότητα να ξαναφύγει; Όχι βέβαια. Έχει. Και μένει κάτι τέτοιο ως ανοιχτή πιθανότητα. Για να ισχύσει και πάλι ότι ο καθένας μας με τις ενέργειές, με τα λόγια και με τα έργα μας φανερώνουμε την ποιότητα του εαυτού μας, όχι του απέναντι. Το πρόβατο φανερώνει τον εαυτό του και ο τσοπάνης τον δικό του εαυτό. Ακριβώς η στάση μας και τα λόγια μας φανερώνουν το τι είδους ποιμένας είμαστε.

Νεαρός Γάλλος άθεος, που τον ειρωνεύτηκε η κοπελιά του που ήταν χριστιανή ως... fatherless(!), ορφανόν πατρός, πήγε στον Ναό και στο τέλος της ακολουθίας "ἐμβριμώμενος" (βράζοντας ψυχικά δηλαδή) με όσα άκουσε στην Λειτουργία και στο κήρυγμα "επιτέθηκε» στον ιερέα ρωτώντας τον με αναίδεια: «Τα πιστεύεις όλα αυτά που προσευχόσουν και κήρυττες;».

Ο ιερέας τον ακούει τον σέβεται και τον βοηθά στην αναζήτηση και στις ανησυχίες του.

Τώρα που μιλάμε ο νεαρός είναι χριστιανός, δουλεύει στη Wall Street (οικονομικές ήταν οι σπουδές του) στη Νέα Υόρκη ονομάζεται Guillaum Bignon ονομάζεται και δημιουργεί ομάδες από πρώην άθεους, που "επιτίθενται" θεωρητικά στους άπιστους και άθεους.

Πιστεύει κανείς από μας εδώ, ότι υπάρχει πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο σε μας; Να ζητήσει δηλαδή λόγον κάποιος από τον παπά της ενορίας περί... τῆς ἐν ἡμῖν ἑλπίδος; Κατ’ αρχάς, θ’ ακούσει τα σχολιανά του για την αναίδεια και βέβαια δεν είναι δυνατόν να υποβληθεί ανάλογη απορία-ερώτηση λόγῳ... του ακατανόητου των υπό του ιερέως λεγομένων και πραττομένων!! Δύο εμπόδια είναι ατυχώς ανυπέρβλητα, το «ιερατικό κύρος» μαζί με το ακατανόητο της γλώσσας της προσευχής. Αυτά τα δύο αποκλείουν κάθε ενδεχόμενο!

Η Ιερωσύνη είναι πεδίο μάχης με τις δυνάμεις του κακού, που υπάρχουν μέσα μας εν πρώτοις (όσον αφορά την αντιμετώπισή τους) και στον κοινωνικό μας χώρο κατόπιν και όχι, όπως λέει ο τίτλος, καταφύγιο για κοινωνικά απροσάρμοστους. Εδώ όμως χρειάζεται μία διευκρίνηση. Η ιδιοτέλεια και ο εαυτουλισμός είναι σοβούσες διαθέσεις κατ’ αρχάς και στη συνέχεια καταστάσεις για κάθε άνθρωπο. Αν κάποιος καταφεύγει στον εκκλησιαστικό χώρο για απανεμιά ή αν θέλετε τεμπελιά, θα πρέπει, αν το ψάρι είναι υγιές, να απορριφθεί αυτό το βρώμικο κεφάλι! Το θέμα είναι διπλό. Είναι απαράδεκτο οπωσδήποτε να βρίσκουν καταφύγιο στην ιερωσύνη κοινωνικά απροσάρμοστα άτομα, αλλά είναι φρικτό να γίνεται αποδεκτό κάτι τέτοιο από το Σώμα. Αν το Σώμα "ξέχασε" τα τρία ρήματα που ζήτησε από τον ιερέα να έχει: Πίστευε-Δίδασκε-Ζήσε, τότε τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Αν πλέον ο κληρικός (όποιου βαθμού) είναι απλά τελετουργός τυπικών Μυστηρίων, τότε είμαστε άρρωστοι. Αν αυτό που ο κληρικός χρειάζεται να μάθει είναι οι διατάξεις του Τυπικού των Ακολουθιών (τα οποία όλο και... χοντραίνουν σε σελίδες) τότε μόνο του το Σώμα γίνεται συνθήκη εύκρατος για κοινωνικά απροσάρμοστους.

Αν σε ένα κληρικό θεωρούμε ποιότητά του το ότι φοράει όλη την... "οικοσκευή" (ράσο-καλυμαύχι και τα... "εντόσθια") περιφερόμενος «οὕτω πως ἐνδεδυμένος» στον δρόμο, πράγμα που το νομίζουμε εμείς μεν... ιεραποστολικό, οι άνθρωποι δε, υπόλοιπο μιας άλλης εποχής, και γεγονός παντελώς αδιάφορο γι’ αυτούς!

Σημειωθείτω γι’ αυτό.

Πολλή αφελής "θεολογία" έχει ιεροποιήσει την εν πολλοίς οικεία περιβολή της καθημερινότητας των ιερέων. Το «ιερό ράσο», όπως υπερβάλοντας το αποκαλούν κάποιοι υπέρ λίαν... ευλαβείς! Όμως, όπως ήδη στο Ευχολόγιο του Goar [Jacques Goar (1601-1654) δομινικανός μοναχός. Ασχολήθηκε με τα χειρόγραφα των λειτουργικών εντύπων και εξέδωσε Ευχολόγιο που πήρε το όνομά του], αναφέρει: Οι κληρικού μετά την Λειτουργία αποβάλλουν τα άμφια και ενδύονται communibus vestibus-κοινά ενδύματα!

Τον δε 5^ο αιώνα, όταν στην Γαλατία κάποιοι επίσκοποι φόρεσαν διακριτικό ένδυμα (vetement distinctif) ο πάπας Κελεστίνος (376-432) τους εγκάλεσε γι’ αυτό, λέγοντας ότι: «εάν χρειάζεται να διακρίνονται οι επίσκοποι, η διάκριση να είναι η διδασκαλία του και όχι η ενδυμασία τους»!!!

Αν σε ένα παπά μας νοιάζει να "διαβάζει" όλα τα "γράμματα" του τυπικού των ακολουθιών, έστω και αν δεν τα καταλαβαίνει, αφού πλέον οι σπουδές του είναι χωρίς την αρχαία γλώσσα και πιστεύουμε στα σοβαρά ότι οι... ψιττακισμοί αλλάζουν τους ανθρώπους, μήπως έχει απόλυτα δίκαιο ο Σαίξπηρ όταν λέει ότι: «Λόγια χωρίς νόημα δεν πάνε στον ουρανό»;

Αν σε ένα παπά τελετουργό-δημόσιο προσευχητή, απαιτούμε να "καλύπτει" τις θρησκευτικές ανάγκες των ανθρώπων διεκπεραιώνοντας διαδικασίες και ταχτοποιώντας γραφειοκρατικές απαιτήσεις... «πρός εὔρυθμον λειτουργίαν τῆς κοινωνικῆς ζωῆς», δηλαδή να "βαφτίζει", "παντρεύει", "θάβει" και φανταζόμαστε ότι έτσι γίνεται κοινωνικά αναγκαίος, χρήσιμος και αποδεκτός, τότε δεν είναι λογικό ότι ο ΟΠΟΙΟΣΔΗΠΟΤΕ απροϋποθέτως μπορεί να το κάνει;

Αν ισχύουν τα παραπάνω αναζητούμε πλέον σαν Εκκλησία ένα παπά, που να θεωρεί ότι αυτός και το ποίμνιό του είναι απλώς μια κάστα με θρησκευτικά ενδιαφέροντα, και σ’ αυτόν τον μικρόκοσμο απευθύνεται! Το 150 μ.Χ. στην επιστολή προς Διόγνητον η Εκκλησία δίδασκε πως «ό,τι ακριβώς είναι η ψυχή στο σώμα, αυτό είναι οι χριστιανοί στον κόσμο»!! Καταλήξαμε να μην έχουμε ψυχή!

Η ολική αλλαγή του ανθρώπου είναι ένας τόσο μεγάλος "παραλογισμός", που για να τον φθάσει κανείς πρέπει να εγκαταλείψει κάθε υπολογισμό. Ένα εγχείρημα τόσο ασύλληπτο στο νου, που για να πραγματοποιηθεί χρειάζεται να πολεμήσει η «μωρία της πίστεως» εναντίον της φυσικής τάξεως και να την εξαφανίσει.

Ο Χριστός δεν στηρίζεται στους τύπους και στα θαύματα. Απαιτεί να τον πιστεύουν οι άνθρωποι μέσα στην ταπείνωσή Του και μέσα στην καταφρόνια Του.

Έγραφε ένα άτομο μακριά από την Εκκλησία σε ένα φίλο του παπά: «Μπαίνω στον πειρασμό να φωνάξω στα αυτιά σας: Καταλαβαίνετε τι κάνετε; Ίσως ποτέ δεν το καταλάβατε πραγματικά! Αυτή η πράξη (ο Θεός γονατίζει, ως υπηρέτης, μπροστά στο πλάσμα του) ανατρέπει απολύτως τα πάντα και εσείς το μετατρέπετε σε μια ακίνδυνη τελετουργία;»

Σίγουρα περνάμε μια κρίση. Ας ελπίσουμε και ας ευχηθούμε από τη σημερινή κρίση να προκύψει η Εκκλησία του αύριο· μια Εκκλησία που θα έχει χάσει πολλά. Θα είναι μικρή και θα πρέπει να ξεκινήσει σχεδόν από το μηδέν. Δεν θα είναι πλέον σε θέση να γεμίσει όλα τα κτίρια που χτίστηκαν κατά την περίοδο της ευημερίας της. Καθώς ο αριθμός των πιστών μειώνεται, θα χάσει πολλά από τα προνόμιά της. Σε αντίθεση με μια παλαιότερη περίοδο, η Εκκλησία θα θεωρείται ως μια κοινωνία εθελοντών ανθρώπων, οι οποίοι εντάσσονται ελεύθερα και από επιλογή. Ως μικρή κοινωνία, θα πρέπει να βασίζεται πολύ περισσότερο στην πρωτοβουλία των μελών της. Αναμφίβολα θα ανακαλύψει νέες μορφές διακονίας και θα χειροτονήσει κατάλληλους χριστιανούς στην ιερωσύνη. Σε πολλές μικρές κοινότητες ή ανεξάρτητες ομάδες, η διαχείριση της ποιμαντικής φροντίδας θα γίνεται με αυτόν τον τρόπο. Ταυτόχρονα, η πλήρης διακονία του ιερέα θα παραμείνει απαραίτητη, όπως και πριν.

Ευχαριστώ.

Εύχομαι σε όλους Καλή Ανάσταση.