Καταφύγιο Ιδεών - Ε. Βάσσος

 

 Καταφύγιο Ιδεών 

 
Δύοντας η δεύτερη χιλιετία, δώρο φοιτητικό ένα βιβλίο, άγνωστου τότε σε μένα συγγραφέα: "Καταφύγιο Ιδεών". Χάραξε κυρίως ένας παλμός έντιμης ορμητικότητάς του για την αλήθεια. Ξεφυλλίζοντας τις ίδιες σελίδες τώρα, αναλλοίωτη στο χρόνο η ευφορία, αφορά τον καθένα μας. Για τη σημερινή παραχάραξη κάθε ορθόδοξου εκκλησιαστικού ήθους, ιερωσύνης, γάμου, μοναχισμού, λαϊκότητας, πνευματικής πατρότητας. Για τις βαβυλώνιες σχέσεις κράτους και Εκκλησίας, για τα δυτικόπληκτα κηρύγματα και τα παρερμηνευμένα Μυστήρια, για την ανεκδιήγητη εκκλησιαστική ακαμψία και την επάρατη θεολογική εκκοσμίκευση, για κάθε παλιό και μοντέρνο πειρασμό. Σημείο, ακόμα και για τα έσχατα χρόνια που κάποιοι αδημονούν και άλλοι απεύχονται. Για την όντως ζωή που δε χρειάζεται να περιμένει άλλο... Όλα αυτά μέσα από την ανεξάντλητη αυτοβιογραφία του Χρήστου Γιανναρά. (Αναφέρω παρακάτω μόνο τα αρχικά γράμματα γιατί με αφορά μόνο η νοοτροπία)
 
Χειμώνας του 41-42. Η θρησκευτική φιλολογία της "Ζ." που προμήθευε το Κατηχητικό, ήταν η κατηχητική διηγηματογραφία που πρωτοφέρανε στην Ελλάδα οι Προτεσταντικές ιεραποστολές του Pliny Fisk και του Levi Parsons, στον 19ο αιώνα, διασκευασμένη αργότερα από τον καθηγητή Π.Τ.(σελίδα 10)
 
Από τα οκτώ μας χρόνια. Εμείς είμασταν σίγουρα κοντά στο Χριστό, χάρη στο Κατηχητικό. Οι άλλοι δεν ήταν κι έπρεπε να τους οδηγήσουμε, να τους σώσουμε. Εμείς και οι άλλοι: η πρώτη παγίδα της σέκτας.(11-12)
 
Ούτε λέξη δεν ακουγόταν για Εκκλησία, λαϊκή ευσέβεια και παράδοση, Ορθοδοξία, μοναστήρια, πατερική διδαχή. Ήμουν έντεκα χρονών(1946) και είχα συνειδητοποιήσει ότι η Εκκλησία στην Ελλάδα ήταν μια χρεοκωπημένη υπόθεση, άσχετη με το γνήσιο χριστιανισμό που εμείς εκπροσωπούσαμε.(36)
 
1946. Μπήκα κι εγώ στο κτίριο της οδού Καρ. 14. Στην εξωτερική πόρτα μια οβάλ πινακίδα: Σύλλ. Εσωτ. Ιερ/λής "ο Α. Παύλ.". Τότε δεν ήξερα ότι αυτή η "εσωτ. ιερ/λή" ήταν ακριβέστατη μετάφραση της Innere Mission του γερμανικού προτεσταντισμού. Στο κτήριο υπήρχαν μόνο λιθογραφίες ευρωπαϊκής θρησκευτικής ζωγραφικής και καμιά - μα απολύτως καμιά - ορθόδοξη εκκλησιαστική εικόνα.(42)
 
Κάθε χρόνο κάποιοι από τους τελειόφοιτους των Χ.Μ.Ο. αποφάσιζαν να δώσουν τη μάχη (απέναντι στους γονείς τους) της "αφιέρωσης". Αν ήσουν ξεχωριστός και αποφασισμένος για όλα, τότε ο δρόμος που μπορούσε πραγματικά να σε αναδείξει, ήταν μόνο αυτός: της "αφιέρωσης".(49-50)
 
Βασικό θεμέλιο της ερωτικής αγωγής μέσα στην "κίνηση" ήταν ένα βιβλίο: "Τα αγνά νιάτα" κάποιου Ούγγρου προτεστάντη πάστορα Tihamer Toth...εμπειρία του τρόμου και της ενοχής που γεννούσε στις εφηβικές ψυχές μας αυτό το βιβλίο.(60)
 
Συνάντησα τον ίδιο ακριβώς τύπο ιερατικής μεγαλοπρέπειας και το ίδιο απόκοσμο ηγεμονικό ύφος στον ρωμαιοκαθολικό κλήρο της Γερμανίας. Αυτό το είδος κληρικού ήταν μάλλον άγνωστο στην Ελλάδα προτού εμφανιστούν οι θρησ. Αδελφότητες. Βρήκα πανομοιότυπα αντίγραφα των λαϊκών αδελφών της "Ζ.": κατάλαβα τότε ότι ο πιετισμός δεν έχει πατρίδα. (73)
 
Στα χρόνια του εμφυλίου, οι εκπρόσωποι της "κίνησης" προσφέρθηκαν να αναλάβουν "το πνευματικό μέρος του αντικομμουνιστικού αγώνος". Έτσι ιδρύθηκε μεταξύ άλλων και το συντονιστικό Σωματείο, το "Ελληνικό Φως", με πρόεδρο τον ίδιο το βασιλέα Π.(85-86)
 
Βέβαια, σημαντικό ρόλο για τις ταξικές αυτές διακρίσεις μέσα στη "Ζ." έπαιζε κάποτε - όχι πάντοτε - και η καταγωγή: Αν ήσουν Αθηναίος ή από γνωστή "κινησιακή" οικογένεια, μπορούσες να χρισθείς και να παραμείνεις συγγραφέας, έστω κι αν οι επιδόσεις σου αποδείχνονταν πενιχρές.(102)
 
Μοιάζει απίστευτο, όμως οι πληροφορίες των Εξομολόγων - έμμεσες ή και άμεσες - ήταν από τις καθιερωμένες μεθόδους για τον έλεγχο του ήθους των μελών και συνεργατών της Αδελφότητας...και δεχόταν αμέσως ειδοποίηση να συναντήσουν τον Γ.Κ. ή τον Λ.Δ.(130)
 
Γνώρισα τέτοιους ανθρώπους - πιστά αντίγραφα του Λ.Δ. - (Υπεύθυνος στη Γραμματεία των φύλλων της "Ζ."), στρατευμένους στον ορθόδοξο χριστιανισμό ή στον ορθόδοξο μαρξισμό ή στο ρωμαιοκαθολικό κλήρο ή σε προτεσταντικες σέκτες, μόνο από εσωτερική ανασφάλεια γαντζώνεται ο άνθρωπος έτσι απεγνωσμένα στη σιγουριά μιας ολοκληρωτικής ιδεολογίας που μάχεται γι αυτήν - δηλαδή για τη σιγουριά του - με νύχια και με δόντια. Επιλέγει αθέλητα την τραγική μοναξιά του "εκλεκτού", του "ασυμβίβαστου", του "γνήσιου ορθόδοξου". Μα κάπου βαθιά μέσα του σφαδάζει το χαμένο του πρόσωπο, η δίχως ταυτότητα ψυχή του.(134)
 
Πολλές φορές αργότερα διερωτήθηκα, τι ήταν αυτό που με κρατούσε εκεί μέσα, αφού καταλάβαινα τον κρετινισμό, επαναστατούσα για την πουριτανική απανθρωπία, υπέφερα από τον ολοκληρωτισμό της οργάνωσης και τον φορμαλισμό των συνειδήσεων. (139)
 
Και κάποτε ο καθηγητής Π.Τ., όταν ζητήθηκε η γνώμη του για μια θεολογική άποψη του Α.Α. (που ήταν η ψυχή της Αποστ. Διακονίας), μας είπε από την έδρα: "Να μην ακούτε, βρε, τι σας λένε οι διπλοπαντρεμένοι. Να ακούτε εμάς, που είμαστε εύζωνοι". Αναφερόταν στην αγαμία των "Ζ." και στο δεύτερο γάμο που είχε συνάψει ο Α.Α. μετά το θάνατο της πρώτης του γυναίκας.(150)
 
Στη "Ζ." μιλούσαν ανοιχτά για τον π. Α.Κ.(κατόπιν επίσκοπο). Τον ήξεραν καλά, γιατί ήταν πνευματικό γέννημα και θρέμμα, αλλά και αποστάτης της Αδελφότητας. Τον θεωρούσαν εξαιρετικά εγωπαθή και ελαφρώς παράφρων. Ξεκινούσε ήρεμα, μα προοδευτικά έφτανε σε κρίση υστερίας, έπρεπε σε κάποιον να επιτεθεί, κάποτε με βρισιές καταγωγέα. Οι οπαδοί του την εισέπρατταν σαν άφοβη παρρησία, όπως του Χρυσοστόμου. Τους μάζευε να σπάνε τα τζάμια ξενοδοχείων όπου γινόταν καλλιστεία και ούρλιαζαν στους δρόμους: "Ζήτω ο Χριστός" - "Κάτω η αμαρτία".(151-152)
 
Το οικοτροφείο της"Ζ." ήταν μια ηθική επιτήρηση της συμπεριφοράς, μια αστυνόμευση της ζωής μας. Ο διευθυντής Ε.Μ. προσπαθούσε να μαθαίνει τι συζητάμε μεταξύ μας, όπως και τι διαβάζουμε. Έκανε και αιφνιδιαστικούς ελέγχους στα κομοδίνα ή κάτω από τα στρώματα.(160-161)
 
Είχαν γίνει ξακουστές οι "Ζ." αδελφές νοσοκόμες. Η βιτρίνα της "κίνησης". Στρατολογούσαν αδιάκοπα ανυποψίαστες επαρχιωτοπούλες. Εφιαλτική καταπίεση και βασανιστική αστυνόμευση ασκούσαν κάποιες προνομιούχες μαινάδες πάνω στα παραπλανημένα αυτά πλάσματα.(176)
 
Κριτική του πιετισμού που πέρασε σαν γάγγραινα από τις θρησ. οργανώσεις σε ολόκληρο το κορμί της Ελλαδικής Εκκλησίας.(211)
 
Τον πόθο σου για την όντως ζωή, τον πλαστογραφούν, τον ατιμάζουν. Τη στέρηση της ζωής την επενδύουν σε ιδέες και την εγωκεντρική ανικανότητα της σχέσης τη μεταλάζουν σε έπαρση ατομικής αρετής. Και πέφτουμε στη μεγάλη παγίδα, όταν θέλουμε να αντιπαλαίψουμε την ιδεολογική διαστροφή της ζωής με άλλες "ορθότερες" ιδέες.(212)
 
20 Απρ. του '60 αποχωρούν από τη "Ζ." και ιδρύουν την "Αδελφ. Θεολ. ο "Σ." με δύο κείμενα, ο Παναγ. και ο Κολιοπ. Ρωτάω τον συγκάτοικό μου πως σκέφτεται όσα έγιναν σε αυτό το σπίτι τον τελευταίο καιρό. Μην επιμένεις άδικα, είπε. Εγώ δεν σκέφτομαι, σκέφτεται ο κ. Κολιοπ. για μένα.(247) 
 
Η ζωή δεν μεταμορφώνεται πάρα μόνο σε επίπεδο προσωπικό, και εκεί μόνο αν συμβούν κάποιες κοσμογονικές ανακατατάξεις αυτοπαραίτησης και απελπισμού από σχήματα και ιδέες.(255)
 
Εκείνη την ημέρα ο π. Η.Μ. ήταν βλοσυρός και με σκοτεινιασμένο βλέμμα, λέει: είδες κανέναν άλλον εδώ μέσα να φοράει κασκόλ; Από τότε, απάντησα που έκανα εγχείρηση αμυγδάλων, έχω μια ευπάθεια και κρυολογώ εύκολα. Δε με ενδιαφέρει αγαπητέ μου, είπε. Να σηκώνεις τους γιακάδες σου, αλλά κασκόλ δε θα ξαναφορέσεις.(270)
 
Βλέπαμε καθαρά ότι το λάθος στη "Ζ." και σε όλη την "κίνηση" δεν περιοριζόταν στο συντηρητισμό, τη μικρονοϊκή εμμονή στην ηθικολογία. Το λάθος ήταν ασύγκριτα πιο βαρύ, μύριζε αίρεση, γι αυτό και στραπατσάριζε τη ζωή. Ζούσαμε και κηρύτταμε μια θρησκευτικότητα ατομική, μια ατομική σωτηρία που κερδίζουμε με την ατομική αρετή, την ατομική ηθική προσπάθεια, τις ατομικές προσευχές, την ατομική εφαρμογή διδαγμάτων της Βίβλου, την ατομική αυτοεξέταση και καθημερινή βαθμολογία των σφαλμάτων μας, την ατομική "κάθαρση" και "ανακούφιση" με την εξομολόγηση των ίδιων πάντα αμαρτιών μας, την ατομική μας επιβράβευση με τη Θεία Κοινωνία. Δεν είχαμε υποψιαστεί, ότι όλο το μυστικό της ζωής που επαγγέλλεται η Εκκλησία τελικά είναι να αρνηθούμε την ατομικότητα για να υπάρξουμε εκκλησιαστικά.(302)
 
Ο "Σ." αποδείχθηκε πιο ευέλικτος: όταν άρχισε να γίνεται πια κοινή συνείδηση η "αιρετική Ορθοδοξία" των οργανώσεων, ο Προτεσταντικός - πιετιστικός χαρακτήρας τους, άλλαξαν "γραμμή". Άρχισαν να εμφανίζονται από το περιοδικό τους σαν φανατικοί υπέρμαχοι της Ορθοδοξίας, αμείλικτοι πολέμιοι του "οικουμενισμού" και των παραχωρήσεων στους δυτικούς - ποιοι; οι άνθρωποι που έφεραν ατόφια τη Δύση μέσα στην Ορθόδοξη Ελλάδα, οι πιο ανυποψίαστοι διαστροφείς κάθε στοιχείου της εκκλησιαστικής παράδοσης του τόπου μας. Και φιγουράρουν ακόμα ως τις μέρες μας σαν συντηρητικοί ορθόδοξοι, σέρνοντας τρομακτική σύγχυση στις συνειδήσεις.(307)
 
Μα τώρα πια ξέρω, πως αν ο άνθρωπος δεν αποφασίσει να μείνει εκτεθειμένος, αν δεν αφεθεί να είναι τρωτός από κάθε άποψη, δεν πρόκειται ποτέ να υποψιαστεί τι είναι χρυσάφι στη ζωή και τι αχυρένιο.(322)
 
Γενάρης του 1964, ήθελα να κουβεντιάσω με τον π. Η.Μ. (διάδοχο του ιδρυτή π. Ε.Μ. και του συνεχιστή π. Σ.Π. στη "Ζ."). Καθήσαμε σε ένα μικρό σαλονάκι. Παλιότερα, όταν κάποιος είχε δυσκολίες και δίσταζε αν θα μείνει στην Αδελφότητα, τον διόριζαν καθηγητή ένα δυο χρόνια ώσπου να πάρει τις οριστικές αποφάσεις του. Εγώ μπορούσα να πάρω μια υποτροφία για τη Γερμανία. Ο π. Η. με άκουσε σιωπηλός ως το τέλος δίχως να με κοιτάζει. Ύστερα σηκώθηκε, αμίλητος πάντα και μου έκανε νόημα να τον ακολουθήσω. Προχωρούσε μπροστά μου και δεν καταλάβαινα τι σήμαιναν όλα αυτά, ακολουθούσα αμήχανος, σαστισμένος. Άνοιξε την πόρτα του ναού και στάθηκε στην Ωραία Πύλη. Ο χώρος ήταν παγωμένος, μισοσκότεινος, φοβερά υποβλητικός. Με μια λοξή ματιά βεβαιώθηκε πως τον είχα ακολουθήσει, στεκόμουν πίσω του. Και τότε με φωνή αυστηρή, θυμωμένη, κοιτάζοντας πάντα προς το Ιερό, είπε: "στον ιερό αυτό χώρο, ενώπιον του Θεού και των Αγίων του, διαμαρτύρομαι. Διαμαρτύρομαι αγανακτισμένος, γιατί ο Γιανναράς μου ζητάει Γερμανίες"... Ένιωσα σα να αδειάζει το αίμα από τις φλέβες μου, κρατήθηκα από μια καρέκλα για να μη σωριαστώ. Η σκηνή ήταν θεατρική, πομπώδης, αλλά και ανατριχιαστική. Κάτι σαν παγωνιά τελετουργίας αφορισμού παρέλυε την ψυχή μου. Ήταν κληρικός, ήταν ο πνευματικός μου, ήταν μπροστά στο Ιερό βήμα και ήταν σα νά 'λεγε: εγώ παραιτούμαι, τον παραδίδω στην οργή Σου, ρίξε φωτιά και κάψε τον έτσι που με αδικεί. Χτύπημα ψυχολογικό προετοιμασμένο, κατακέφαλα. Έμεινα καρφωμένος εκεί που βρισκόμουν, ανίκανος για την πιο παραμικρή αντίδραση. Ο π. Η. γύρισε προς την έξοδο κι έφυγε, δίχως να βγάλει άλλη λέξη. Καθώς περνούσε από μπροστά μου μπόρεσα να αρθρώσω κάτι σαν αναφιλητό: "δεν καταλάβατε τίποτα από μένα"... Άκουσα τα βήματά του να απομακρύνονται. Πέρασαν λίγα λεπτά, σωριάστηκα σε μια καρέκλα ξεσπώντας στο κλάμα. Ήμουν μόνος, το κτήμα έρημο, μπορούσα να κλαίω άγρια, με αναφιλητά - όλη η πίκρα, η απογοήτευση, η χαμένη ζωή μου ξεχυνόταν σε αυτό το κλάμα. Κι όσο περνούσε η ώρα, μια παράξενη ειρήνη με κυρίευε...(340-341).

Ε. Βάσσος