ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗΣ (Αυτομεμψία ή Αυτοπροβολή;) - π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

ΣΥΜΒΟΛΗ

ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗΣ

(Αυτομεμψία ή Αυτοπροβολή;)

 π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Λίγο πριν τελειώσει ο π. Ιωήλ Γιαννακόπουλος τον υπομνηματισμό της Παλαιάς Διαθήκης, και παραδώσει την αγία του ψυχή στα χέρια του Δεσπότου Χριστού, όπως Τον είχε παρακαλέσει: «Άσε με να τελειώσω αυτό το διακόνημα βοηθείας των αδελφών και μετά ταύτα, λάβε την ψυχή μου», έγινε ένα από τα πρώτα μοναστικά συνέδρια στην Αθήνα και προσεκλήθη και αυτός.

Όταν οι συζητήσεις εκείνου του Συνεδρίου τελείωσαν, κάποιος πρότεινε να βγάλουν όλοι μαζί μιά (....flickr.com....!!) φωτογραφία!! Ο π. Ιωήλ ΕΞΕΜΑΝΗ! «Ήρθαμε», τους είπε, «να συζητήσουμε θέματα και προβλήματα, που αφορούν την απόφαση μας να ζήσουμε στην αφάνεια μοναχικής ζωής, και έχουμε αγωνία μήπως δεν το μάθουν οι πάντες;!» Και έφυγε.

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε!

Γίνονται πλέον πολλά συνέδρια! Θεολογικά, Μητροπολιτικά, Ιερατικά, Ιεραποστολικά, Μοναχικά! Όπως λέγαμε και με αγαπητό φίλο: «Τελικά ο Χριστός έγινε άνθρωπος για να κάνουν οι χριστιανοί συνέδρια;;» Σε εποχές που δεν γινόντουσαν Συνέδρια υπήρχε και Θεολογία και ποιοτική ιεροσύνη και ιεραποστολή και συγγραφή διδαχής. Τώρα... φωνάζουμε για να επισημάνουμε την ανυπόστατη παρουσία μας! Όμως δεν γίνεται κάποιος αποδεκτός μ’ αυτό τον τρόπο. "Φωνές", είναι η ποιότητα! "Συνέδριο", είναι η σύνεση! «Εορταστικές επέτειοι» δεν χρειάζονται. Στους πεθαμένους γιορτάζουμε επετείους και κάνουμε... μνημόσυνα!

Θα ήθελα να θέσω στον φάκελο φθινοπωρινού Μοναχικού Συνεδρίου προσθήκη αποριών και προβληματισμούς που γεννάνε τα συμπεράσματα του. Ξέρω ότι το "έδαφος" πάνω στο οποίο γράφω είναι έκθετο σε παρεξηγήσεις. Είμαστε όμως όλοι ελεύθεροι να αξιολογούμε με τα κριτήρια μας, όπως θέλουμε, αρκεί αυτό που θέλουμε να πούμε να “πατάει” λογικά και να εισφέρει θεολογικά σε γόνιμη διαβούλευση. Τα δημοσίως άλλωστε λεγόμενα και γινόμενα, δημοσίως κρίνονται.

Θέλω πάντως και πρέπει να διαβεβαιώσω για την έλλειψη αρνητικής και κακοπροαίρετης διαθέσεως εκ μέρους μου, έστω και αν κάποιοι δεν το πιστέψουν. Καταθέτω πόνο αγωνίας για την ποιότητα της εικόνας μας προς τους μη χριστιανούς, που φυσικά βλέπουν σκέφτονται και κρίνουν. Και πρέπει να το ομολογήσουμε: Πιο ελεύθερα από εμάς, που «ἐκλήθημεν ἐπ’ ἐλευθερία!!».

Πάντοτε, αλλά σήμερα περισσότερο, επειδή ζούμε σε εκπτωτική εποχή, διατρέχουμε τον κίνδυνο αγωνίας αποδοχής μας και γλιστράμε πολλάκις σε... στρογγυλευτική κατωφέρεια όσον αφορά την σύγχρονη μοναχική έκφραση. Ας δούμε όμως τα θέματα με την σειρά που παρουσιάζονται στο τελικό ανακοινωθέν.

1. Ο χώρος ανάπτυξης του μοναχισμού είναι η έρημος. Έρημος σημαίνει... ακατοίκητος τόπος! Εκεί δηλαδή που δεν φτιάχνουν τις κατοικίες τους, χωριά ή πόλεις, οι άνθρωποι. Η παρθενία και ο μοναχισμός δεν ταυτίζονται. Ο μοναχισμός έχει προϋπόθεση την παρθενία και τρόπο ζωής την έρημο, που δεν την έχουν απαραιτήτως οι παρθενεύοντες. Μοναχός είναι «ὁ πᾶσι χωρισθείς (de facto) καί πᾶσι συνειρμοσμένος (de jure)» από αγάπη προσευχής και φανέρωση με την "αντιγραφή" ἐν τῇ ἐρήμῳ της ζωής του Χριστού. Ο Πρόδρομος επίσης (πιο πριν) είναι στην έρημο, όχι σε κάποια πλατεία των Ιεροσολύμων! Ο τόπος εξυπηρετεί τον τρόπο, τον περιφρουρεί και τον αναπτύσσει. Τα υπόλοιπα είναι υπεκφυγές («οὐχ ὁ τόπος ἀλλ’ ὁ τρόπος») σε μια Εκκλησία που... ξαμόλησε τους μοναχούς της στις ενορίες του κόσμου για πνευματική ωφέλεια των χριστιανών(!!;;). Αυτό τελικά κατέληξε εις... ωφέλεια των κυκλευτών (δηλαδή των ακατάστατων και διαρκώς περιερχομένων την οικουμένη) αυτών μοναχών–αρχιμανδριτών, που καθιέρωσαν (de facto) την αγαμία(!) ως προϋπόθεση ανάληψης αρχιερατικής ευθύνης... μη έχοντες καμία, εν πολλοίς, σχέση με μοναχισμό....         

Τα περί ερημίας παθών είναι αφελή ευχολόγια γιατί τα πάθη δεν φεύγουν με... φύσημα! «Οὐ δυνήσει πτωχός γενέσθαι τῷ πνεύματι, πρίν πτωχός γένη τῷ σώματι». Όλα κατ’ αναλογίαν πορεύονται. Πρώτα καθαρίζεται ο τόπος, μετά σπείρεται συγκεκριμένος σπόρος και στο τέλος έρχεται η καρποφορία. «Η λειτουργία εντός του μέτρου» δεν μπορεί να είναι εναρκτήρια καλή διάθεση, αλλά απόκτημα έμπονο, όσο έμπονη είναι η αρετή της διακρίσεως, γιατί περί αυτής ομιλεί το... "μέτρον".

2. Διατρέχουμε τον κίνδυνο της ανάθεσης της ευθύνης των λαθών μας στον... διάβολο, για προσπορισμό ανευθυνότητας, που ακόμα και αν κάτι τέτοιο μας "εξαφανίζει" το δεχόμαστε! Τελικώς για την εκκοσμίκευση των μοναχών φταίει... ο διάβολος; Αυτός παρασύρει τους καλούς μοναχούς και μοναχές να αγωνίζονται υπέρ τι και άλλον για τα οικονομικά της μονής τους; «Οὐ συνεκτείνεται τό τῆς ζωῆς μέτρον τῇ περιουσίᾳ. Οὐ γάρ δη ὁ ἔχων πολλά, ἤδη που καί εἰς μακρόν ζήσεται, οὐδέ ἀκολουθεῖ τῷ πλήθει τοῦ πλούτου ἡ μακροζωΐα», μας εμπαίζει, γράφοντας τα παραπάνω, ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας!! Και καταλήγει η κατάσταση οι μονάζοντες να αποκτούν μέριμνες περισσότερες και από οικογενειάρχες!! Και χτίζουν συνθήκες διαβίωσης, που θα ήταν απίθανο να έχουν, ζώντας συμβατικά όπως όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο! Το μοναστήρι γίνεται άλλοθι για ύπαρξη πολλών χρημάτων! («Δεν είναι δικά μας...», λένε κάποιοι μοναχοί προφασιζόμενοι, «...της μονής είναι!») Όμως τα χρήματα είναι εκείνου που τα χρησιμοποιεί και όχι αυτού που τα παίρνει μαζί του όταν πεθάνει(!!!) ή τα διαθέτει κατά το δοκούν με διαθήκη! Στα σοβαρά θα ισχυριστούμε ότι ο διάβολος μας δημιουργεί την αμνησία του Γεροντικού, το οποίο μιλάει για την ποιότητα του ράσου, που αφημένο έκθετο στο δημόσιο χώρο δεν γίνεται... βορά κλοπής λόγω της ποιότητας του; Ίσως ο διάβολος σπρώχνει να γίνουμε οπαδοί του Ιωσήφ Βολοκολάμσκ (κύρος και δύναμη) και όχι του Παΐσιου Βελιτσκόφσκυ (πτωχεία και ζητιανιά), τα λοιπά έρχονται αυτονόητα...

Τι να συζητήσουμε για εκκοσμίκευση; Δεν είναι εκκοσμίκευση τα πολυτελή αυτοκίνητα; Η ύπαρξη ταχυπλόων μεταφορικών; Η άνεση οποιασδήποτε αγοράς, χωρίς την σκέψη–άγχος της δαπάνης, την στιγμή που άλλοι-πολλοί σημερινοί άνθρωποι δεν έχουν τα απαραίτητα, ενώ εμείς έχουμε τα περιττά;

Αν δεν είναι εκκοσμίκευση όλα τα παραπάνω και δεν είναι θεραπεία της εκκοσμίκευσης το πατερικό του Γεροντικού: «ἵνα μή σπουδάζοντος τοῦ λογισμοῦ περιπατῶ» , τότε συγχωρείστε μας, οι λέξεις έχασαν το θεολογικό τους βάρος και για όλα... φταίει ο διάβολος!!!

Λέτε να φεύγει από κοντά μας αν τον πετροβολήσουμε σαν τους Εβραίους;;!!

3. Ειπώθηκε ότι πρότυπο του μοναχού είναι ο Χριστός! Ας μη λέμε αυθαίρετες μονομερείς υπερβολές. Ο Χριστός είναι πρότυπο ΟΛΩΝ των χριστιανών. Ο τρόπος, η ποιότητα, η αυταπάρνηση, η ένταση, η θυσιαστική συνέπεια και η ελεύθερη απόφαση για το ευαγγελικό «ἀκολουθήσω σοι ὅπου ἄν ἀπέρχῃ», είναι τα κριτήρια και τα δεδομένα που διαχωρίζουν τους χριστιανούς λαϊκούς οικογενειάρχες από τους χριστιανούς μοναχούς. Όχι το σχήμα, αλλά το "μέγεθος" της θυσίας.

Σ’ αυτό η σωστή τοποθέτηση είναι:

Αγάπα τον Σταυρό του Χριστού... λαϊκός ή μοναχός! Η ένταση και το μέγεθος αυτής της αγάπης προσδιορίζει (στην υγιά εκδοχή) και τον τρόπο ζωής που ο χριστιανός επιλέγει. Φυσικά ο τρόπος που καθένας επιλέγει, στεφανώνεται και σαρκώνεται από τον επιλέξαντα «τοῦ Θεοῦ συνεργοῦντος»!

Η θυσία βεβαίως νοηματοδοτείται και καταξιώνεται από το "γιατί" της, όχι απαραιτήτως από τις "επιδόσεις" της. Δεν είναι ο μοναχισμός της Εκκλησίας του Χριστού στωικισμός ή βουδιστική απάθεια! Χρήσιμο είναι να ξέρει ο μοναχός και την Στωική στάση ζωής και την Βουδιστική απάρνηση. Όμως «ως υποπόδιο» και όχι ως γοητεία θαυμασμού. Οι μοναχοί είχαν άνεση σε προσλήψεις, απορρίψεις και αξιολογήσεις! Η Φιλοκαλία αρχίζει με ένα στωικό κείμενο, που βέβαια για να διαβαστεί έγινε ψευδεπίγραφο, στο όνομα του μεγαλύτερου μοναχού των αιώνων!

Μοναχός είναι  ταπείνωση. Αρετή υποστατή, όχι ταπεινολογίες και σχήματα ταπεινώσεως! Είναι μοναχός, αυτός που μένει μαζί με τον Χριστό στο σκοτάδι της Μ. Παρασκευής επιδιώκοντας όχι τον μιμητισμό Του αλλά την αντιγραφή Του. Όχι την συμμόρφωση αλλά την μεταμόρφωση. Ακόλουθο της μεταμόρφωσης είναι η Ανάσταση και ανάμεσα τους συνδετικός αδιάσπαστος κρίκος ο Σταυρός του Χριστού, στην πίσω πλευρά του οποίου αποφάσισε ο μοναχός να σταυρώσει τον εαυτό του!

Μοναχός είναι ο εξ επιλογής... υποκάτω πάντων και όχι αυτοί που... γενόμενοι μοναχοί θέλουν πάση θυσία να βρίσκονται υπεράνω πάντων διδάσκαλοι και κριτές της Εκκλησίας και μέτρον πίστεως (δογματικής εννοείται... όχι προσωπικής!! Ιεροκατηγορία αν μας κρίνεις....!!) Όχι αυτοί που ο πατερικός εμπαιγμός για τους κυκλευτές μοναχούς "γυρίστρες") τους έχει γίνει μοναχική καθημερινότητα, και υλοποιούν με "ενσάρκωση" την πατερική διάγνωση: «Μοναχός κυκλευτής ἀφρόνων Εὐαγγελικός διδάσκαλος»!!! Γιατί "περιάγωμεν γῆν καί θάλασσαν ποιῆσαι ἕνα προσήλυτον;...» φοβόμαστε δηλαδή τελικά, μήπως αφήσουμε τους αφελείς θαυμαστές μας στα... νύχια του Αντιχρίστου;!

4. Η αιδήμων αυτοκατηγόρηση για τους κινδύνους αυτόκλητης ιεραποστολής και εσχατολογικών ενασχολήσεων (προφητείες-θαύματα-χαρίσματα) χρειάζεται σαφή διαφοροποίηση και απαγόρευση... εισπηδητικής ενασχόλησης μοναχών και μοναζουσών με τα τοιαύτα, όχι απλώς διαγνώσεις ατελέσφορες. Το βιβλικό ισχύει για όλους: «οὐκ ἀπέστελον αὐτούς, αὐτοί δέ ἐπορεύοντο». Δυστυχώς, λοιπόν, δεν "χτυπάει" απλώς την πόρτα των μοναστηριών η εκκοσμίκευση!!! Είναι ήδη προ πολλού εντός και ρυθμίζει τις επιλογές και τις ενέργειες! Αν δεν θέλουμε να το δούμε «ἐν ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν ἀποθανώμεθα». «Πουθενά η αμαρτία και η ανιοσιότης δεν έχει τόσο βάρος όσο στα σκαλιά του θυσιαστηρίου». Και φυσικά ο διάβολος δεν προέκυψε από ποντίκια, αλλά από αρχαγγέλους.

5. Η αποδοχή κάποιου στον μοναχικό βίο ευρίσκεται πάντα υπό την αίρεσιν του διπόλου... του αποφασίζοντος (δοκίμου μοναχού) και του αποδεχομένου μοναστηριού! Τα αυτονόητα του ελέγχου της αποφάσεως «τοῦ γενέσθαι τινά μοναχόν» τα επισημαίνει ο χρόνος δοκιμής, που δεν επιτρέπεται ούτε πρέπει να εξαντλεί τον έλεγχο... ημερολογιακά!! Ο δόκιμος είναι δικαιολογημένα... "τυφλός", αν κακή τη τύχη και ο οδηγός είναι "τυφλός", τότε θα επαναβεβαιωθεί ο λόγος του Κυρίου ΑΜΦΟΤΕΡΟΙ εἰς βόθυνον πεσοῦνται.

6. Τα περί επισκοπικής πατρότητας, ατυχώς, εξαντλούνται στο θεσμικό τους πλαίσιο. Συνήθως κάτι τέτοιο ουδείς το αρνείται! Αμφοτερόπλευρα! Ατυχώς δεν έχει δεδομένα (συνήθως) να λειτουργήσει ο λόγος των μοναχών της Μονής των Δαλμάτων στην Κωνσταντινούπολη: «Πατέρα ἔχομεν τόν ἀρχιεπίσκοπον...». Μια τέτοια τοποθέτηση φτάνει στις μέρες μας ως ρομαντική ανάμνηση και από αυτονομημένους μοναχούς, αλλά και γιατί, ατυχώς, οι επίσκοποι ξεχνούν ότι ο πατέρας προϋπάρχει και προηγείται των παιδιών του στην θυσία γι’ αυτά. Κάνει θυσίες, δεν απαιτεί...!

7. Η επίκληση των παραδειγμάτων μοναχών που έζησαν στην κοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, και τα επικίνδυνα ευσεβοφανή «περί ερημίας των πόλεων», δεν είναι καλό να τα επικαλούμαστε. Όλοι και όσοι ήταν σ’ αυτά τα δεδομένα και τις συνθήκες, "αγίασαν" (αν αγίασαν) «παρά ταῦτα», όχι «διά ταῦτα». Ο π. Ιωήλ είναι απίθανο να είχε κάποιον μοναχό σε μοναστήρι ή την έρημο συναγωνιστή του στη νηστεία και την άσκηση!! Αυτό όμως καταξιώνει τον ίδιον, αλλά όχι τον τρόπο. Τέτοια περιστατικά ΔΕΝ αποτελούν φάρους πορείας, διότι η φιλαυτία μεταθέτει αυτονοήτως, έστω και ασυνείδητα, τα κριτήρια-κίνητρα στην αυτοδικαίωση.

Καταλήγοντας δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε την διαγνωστική πατερική απόφανση: «Ἐπάν τις γένηται μοναχός, οὐκέτι ἄνθρωπος μένει, ἀλλ’ εἰ εἰς ἄγγελον τρέπεται ἤ εἰς δαίμονα».

Εύχεσθε οι μελανειμονούντες υπέρ της εαυτών και του κόσμου σωτηρίας.

Σωθείημεν άπαντες, κατά το πολύ, του Κυρίου Ιησού Χριστού ΕΛΕΟΣ.

π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος