ΔΥΟ ΧΕΡΙΑ ΕΚΤΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ

ΔΥΟ ΧΕΡΙΑ ΕΚΤΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗΣ

Στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, στη Ρωσία, εκτίθεται ένας από τους σημαντικότερους πίνακες όλων των εποχών· «Η επιστροφή του Ασώτου Υιού» (“The return of the Prodigal Son”).

Τον πίνακα αυτό ζωγράφισε ο Ολλανδός Ρέμπραντ, περίπου το 1668, λίγο πριν πεθάνει, σε μια εποχή που το Ευαγγέλιο φύτευε στην Ευρώπη ιστορικά έργα τέχνης.

Σε ένα αδιαμόρφωτο δωμάτιο που, σχεδόν στερείται τις συντεταγμένες του χώρου, το πινέλο του Ρέμπραντ μάς αφηγείται την ιστορία μέσα από το χρώμα και το φως. Χωρίς να υπάρχουν διακοσμητικά στοιχεία, τα βασικά πρόσωπα της παραβολής αναδύονται μέσα από το σκοτάδι έχοντας την ένταση και το φως που τους αναλογεί.

Ο πατέρας δεσπόζει με έναν πορφυρό μανδύα και ένα εσωτερικό φως να πιστοποιεί τη γαλήνη, την αγάπη και τη χαρά της επιστροφής του ασώτου που έχει παραδοθεί στην αγκαλιά του, γονατιστός και κουρελής.

Δεν θα δούμε ποτέ το πρόσωπό του. Μόνο την πλάτη, το ξυρισμένο κεφάλι και τα φθαρμένα παπούτσια του από τα οποία ξεπροβάλλουν πέλματα γδαρμένα. Έμπονος και δύσβατος ο δρόμος της επιστροφής. Παραδίπλα, ίσα που ξεπροβάλλει από το σκοτάδι της αυτοδικαίωσής του ο πρεσβύτερος γιος. Δεν γνωρίζουμε από το Ευαγγέλιο τι απέγινε με το πρωτότοκο παιδί.

Ο Ρέμπραντ τοποθετεί στο χέρι του ένα μαχαίρι σφιχτά κρατημένο, ως νέου Κάιν, παρουσιάζοντας έτσι την οργή του για την επιστροφή του αδελφού του, που ίσως απειλήσει τα κεκτημένα του, όσα εξαργύρωσε όλα αυτά τα χρόνια με την υπακοή του… Αντίθετα, ο χρωστήρας του ζωγράφου βάφει με κόκκινο δίπλα τον μανδύα ενός δούλου, που μοιάζει να είναι ο μόνος που μοιράζεται τη χαρά του αφεντικού του για την επιστροφή του εξεγερμένου παιδιού.

Στον πίνακα όμως υπάρχει και μια μικρή συγκλονιστική λεπτομέρεια: η ασυμμετρία στα χέρια του πατέρα στην πλάτη του ασώτου. Το δεξί χέρι απεικονίζεται σαν γυναικείο, με λεπτά και μακριά δάχτυλα, ενώ το αριστερό, σαν χέρι αντρικό, με δάχτυλα πιο εύρωστα και πιο κοντά.

Σε μια φοβερή ερμηνεία που κάνει στον πίνακα ο Massimo Recalcati, παρατηρεί ότι το αντρικό χέρι του πατέρα καλωσορίζει την επιστροφή του γιού του, συμφιλιωτικά, χωρίς να κρατά ραβδί ή κώδικες. Δεν είναι το χέρι του Νόμου, την αμείλικτη εφαρμογή του οποίου ζητούσε ο μεγαλύτερος αδελφός, αλλά χέρι συγχωρήσεως που ακουμπά στην πλάτη του ασώτου στοργικά. Και είναι αυτός ο νόμος της αγάπης που σαρκώνεται στο αριστερό, στο «μητρικό» χέρι του πατέρα και αναστέλλει την άκαμπτη εφαρμογή του Νόμου. «Στο μητρικό χέρι του πατέρα αντανακλάται το σπουδαίο μάθημα της μητρότητας: Τα χέρια που υποδέχονται τη ζωή που φωνάζει, που τη γλιτώνουν από την ανημπόρια, από την εμπειρία της απόλυτης εγκατάλειψης, είναι τα χέρια της μητέρας».

Στις πτώσεις και στις ήττες, όταν κι εμείς ως κακοί κληρονόμοι παλαντζάρουμε μεταξύ του εξεγερμένου ασώτου και του φίλαυτου πρωτότοκου γιου, ας διακόπτουμε, πλέον, τις ενοχές που βαραίνουν το στήθος, για να νιώθουμε τις παλάμες του πατέρα στην πλάτη. Εξάλλου, δεν είναι η μετάνοιά μας που θα προκαλέσει τη συγχώρεση του πατέρα, αλλά η συγχώρεση του πατέρα που καθιστά τη μετάνοιά μας δυνατή. Δεν είναι συναλλαγή, είναι η προίκα.

Περιοδικό «ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ» (τ. 143)