Πίστη και ελευθερία - Σταύρος Ζουμπουλάκης

Η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο κυμάτιζε ψηλότερα από τους σταυρούς επί δεκαετίες στη Μόσχα και σε όλη την αχανή σοβιετική επικράτεια. Από το 1917 και μετά, τέθηκε από την Εκκλησία ζήτημα ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. (Φωτογραφία: Shutterstock)

Πίστη και ελευθερία

Σταύρος Ζουμπουλάκης 

Ο χριστιανισμός, παρά τα όσα λένε οι θεολόγοι του, στην ιστορική διαδρομή του δεν τα πήγε καλά με την ελευθερία, με την πραγματική ελευθερία, εννοώ, την πολιτική και κοινωνική, την ελευθερία πολύ απλά των ανθρώπων να ορίζουν τη ζωή τους όπως κρίνουν, αρκεί να μη βλάπτουν τους άλλους. Στήριξε και υπηρέτησε τυραννικά καθεστώτα και καταδυνάστευσε πολύ συχνά την προσωπική ζωή των πιστών. Στον εικοστό αιώνα, όταν έγινε και ο ίδιος πια θύμα ολοκληρωτικών καθεστώτων (του ναζισμού και του κομμουνισμού), άρχισε να υπερασπίζεται τη θρησκευτική ελευθερία και συνειδητοποίησε σιγά σιγά ότι η θρησκευτική ελευθερία είναι μέρος τής εν γένει πολιτικής ελευθερίας. Η συνειδητοποίηση αυτή αποτελεί σημείο τομής στην ιστορία του χριστιανισμού, με αποτέλεσμα να δούμε στον αιώνα που πέρασε, κυρίως στο δεύτερο μισό του, την Εκκλησία να πρωτοστατεί, σε πολλές χώρες, στους αγώνες για τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη και για την κοινωνική δικαιοσύνη.  

Ο χριστιανισμός άρχισε να υπερασπίζεται τη θρησκευτική ελευθερία στον 20ό αιώνα, όταν έγινε και ο ίδιος θύμα ολοκληρωτικών καθεστώτων.

Στο Ευαγγέλιο, πάντως, υπάρχουν σημεία όπου θα μπορούσε να θεμελιωθεί μια ασύλληπτη ελευθερία. Δεν θα σταθώ σε εκείνο το εξαιρετικό «όστις θέλει οπίσω μου ελθείν», αλλά σε ένα άλλο περιστατικό που με συγκινεί ιδιαίτερα (Ιω. 6: 22-71).

Ο Χριστός διδάσκει σε μια συναγωγή της Καπερναούμ και τους λέει ότι εκείνος ο ίδιος είναι ο άρτος της ζωής ο εκ του ουρανού καταβάς και όποιος τρώει αυτόν τον άρτο θα ζήσει αιώνια, αντίθετα με το μάννα που έφαγαν οι πατέρες τους στην έρημο και πέθαναν. Οι Ιουδαίοι ακούγοντας όλα τούτα τα παράδοξα αγανακτούν, αλλά και οι ίδιοι οι μαθητές δυσανασχετούν: «Σκληρός έστιν ούτος ο λόγος. Τις δύναται αυτού ακούειν;». Ο Χριστός δεν τους καθησυχάζει, αλλά τους σκανδαλίζει ακόμη περισσότερο, προσθέτοντας ότι σε λίγο θα τον δουν να ανεβαίνει «όπου ην το πρότερον». Πολλοί από τον ευρύτερο κύκλο των μαθητών θα αρχίσουν τότε να φεύγουν («πολλοί απήλθον εκ των μαθητών αυτού εις τα οπίσω και ουκέτι μετ’ αυτού περιεπάτουν»). Ο Χριστός όχι μόνο δεν κάνει τίποτε για να τους συγκρατήσει, αλλά στρέφεται στους δώδεκα και τους λέει: «Μη και υμείς θέλετε υπάγειν;». Μήπως θέλετε να φύγετε κι εσείς; Στο καλό! Οι ερμηνευτές της περικοπής στέκονται κυρίως, και σωστά, στο θέμα του άρτου της ζωής που είναι η ίδια η σαρξ του Χριστού, την οποία προσφέρει «υπέρ της του κόσμου ζωής» (6:51), συνδέοντάς τα όλα αυτά με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Θα σταθώ εδώ μόνο στην ερώτηση «μη και υμείς θέλετε υπάγειν;».

Το περιστατικό φέρνει στον νου έναν άλλο Ιησού, τον γιο του Ναυή, τον διάδοχο του Μωυσή. Στο καταληκτικό κεφάλαιο (24) του βιβλίου που φέρει ως τίτλο το όνομά του και αφηγείται την κατάκτηση της γης Χαναάν από τους Ισραηλίτες, ο Ιησούς του Ναυή τους συγκεντρώνει στην πόλη Σηλώ (το μασοριτικό τοποθετεί τη σύναξη αυτή στην πόλη Συχέμ) και τους καλεί να επιλέξουν ποιον θεό θέλουν να λατρεύουν: τους ψεύτικους θεούς στους οποίους έκλιναν κάποτε το γόνυ οι πρόγονοί τους ή τον Κύριο και ελευθερωτή τους. Είστε ελεύθεροι, τους λέει, διαλέξτε: τα είδωλα ή τον Γιαχβέ; Προδηλώνει ωστόσο δεσμευτικά για αυτούς που τον ακούν ότι ο ίδιος και η οικογένειά του θα λατρεύουν τον Κύριο (Ιησ. 24:15). Ο λαός θα αποκριθεί: «Μη γένοιτο ημίν καταλιπείν Κύριον ώστε λατρεύειν θεοίς ετέροις. Κύριος ο Θεός ημών, αυτός Θεός έστιν· αυτός ανήγαγεν ημάς και τους πατέρας ημών εξ Αιγύπτου και διεφύλαξεν ημάς εν πάση οδώ» (24:16-17). Και θα κλείσουν την ημέρα εκείνη ο Ιησούς και ο λαός του Ισραήλ μια νέα συμφωνία (24:25). 

Ο Ιησούς Χριστός θα προχωρήσει πολύ πιο πέρα από τον Ιησού του Ναυή και δεν θα θέσει κανένα δίλημμα στους μαθητές: Αν θέλετε να φύγετε, φύγετε ή, με άλλα λόγια, μείνετε μαζί μου όσο θέλετε και επειδή το θέλετε. Η ελευθερία που συνεπάγεται αυτή η στάση του Χριστού έναντι των μαθητών, που σχεδόν τους παροτρύνει να φύγουν, είναι πραγματικά ιλιγγιώδης. Και όμως, αντίθετα προς αυτή τη στάση, γνωρίζουμε πόση ασφυκτική ψυχική βία έχουν ασκήσει στους ανθρώπους, σε όλη την ιστορία του χριστιανισμού μέχρι σήμερα, ιερείς και εξομολόγοι. Αλλά όχι μόνον αυτοί, μα και κάθε είδους καθηγητές και καθοδηγητές, και γενικά όλοι όσοι ενδίδουν στον φίλαρχο πειρασμό να δεσμεύουν ψυχικά, να επηρεάζουν και να έχουν οπαδούς. Γενικό, ηθικό επιμύθιο που συνάγεται από τούτη την ευαγγελική περικοπή και απευθύνεται προς όλους μας, ιερείς, γονείς, δασκάλους, συζύγους, εραστές, φίλους: Αφήστε τους άλλους ελεύθερους, αφήστε τους ανθρώπους να ανασάνουν! Αυτό τουλάχιστον, αν δεν μπορούμε να γίνουμε συνεργοί της χαράς τους, κατά τη θαυμάσια έκφραση του Παύλου («συνεργοί εσμεν της χαράς υμών», 2 Κορ. 1:24)! Ειδικά στην περιοχή της πίστης, μια απάντηση που δεν είναι καρπός ελευθερίας αλλά πειθαναγκασμού, μια απάντηση που δεν τη δίνεις με όλη σου την ύπαρξη, με τα κόκαλά σου, όπως λέει το Ψαλτήρι [«πάντα τα οστά μου ερούσιν, Κύριε, τις όμοιός σοι;», Ψλ 34(35):10], δεν ξέρω ποια αξία μπορεί να έχει. 

Εκ μέρους των δώδεκα, υπάρχουν δύο απαντήσεις στην ερώτηση του Χριστού. Η μία είναι αυτή που δίνει ο Πέτρος, σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, ως εκπρόσωπός τους: «Κύριε, προς τίνα απελευσόμεθα; Ρήματα ζωής αιωνίου έχεις» (6:68). Σε ποιον να πάμε;! Ο λόγος σου ζωή! Η άλλη είναι η απάντηση του Ιούδα, ο οποίος «έμελλεν αυτόν παραδιδόναι, εις ων εκ των δώδεκα» (6:71). Στην ελευθερία του ανθρώπου δεν υπάρχουν δεσμευτικές εγγυήσεις, όλα είναι ανοιχτά, για το καλύτερο και για το χειρότερο.

Πηγή: Καθημερινή