Γιατί βλέπουμε τις αρετές μας και όχι τα πάθη μας; - π. Χριστοφόρου Χρόνη

 

Γιατί βλέπουμε τις αρετές μας και όχι τα πάθη μας;

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Χριστοφόρου Χρόνη

Εφημερίου Ι. Ν. Αγίου Χριστοφόρου Αγρινίου 

(Δρ. Θεολογίας-Μ.Α Φιλοσοφίας)

Επίκουρου Καθηγητή Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ / Τμήμα Θεολογίας

        Οι φυσικές μας αρετές, αυτές που πηγάζουν από την έμφυτη ιδιοσυγκρασία και την οικογενειακή ανατροφή, όπως τα ταλέντα, οι κλίσεις και οι ικανότητές μας, είναι πράγματι πολύτιμα δώρα του Θεού. Όμως το καθένα από αυτά εμπεριέχει και μια «σκοτεινή πλευρά». Είναι γνωστή η ρήση «οι αρετές είναι μεταμφιεσμένα πάθη», η οποία  αποδίδεται στον Φρανσουά ντε Λα Ροσφουκώ, Γάλλο ηθικολόγο και συγγραφέα του 17ου αιώνα.^[1]

        Αυτή η αντίφαση δεν είναι σπάνια ούτε καν στον εκκλησιαστικό χώρο, και μάλιστα σε πρόσωπα με αναγνωρισμένο κύρος και πνευματική εμπειρία. Ένας επίσκοπος, μοναχός ή ιερέας με ευχέρεια στον προφορικό ή γραπτό λόγο, με ενσυναίσθηση, ποιμαντική οξυδέρκεια και ικανότητα παρηγορητικής παρουσίας, ενδέχεται να εμφανίζει δυσκολία στο να ακούει τους άλλους με ειλικρίνεια ή στο να δέχεται ο ίδιος καθοδήγηση. Συχνά μπορεί να αγωνιά υπέρμετρα για την επιδοκιμασία του ποιμνίου, να αδυνατεί να θέτει όρια, να τραυματίζεται υπερβολικά από την παραμικρή καλοπροαίρετη αρνητική κριτική ή να εκφράζει δημόσια γνώμη για ζητήματα που αγνοεί. Άλλοτε, μπορεί να επιδιώκει να διατηρεί στενό έλεγχο στη ζωή των πνευματικών του τέκνων, περιορίζοντας την ελευθερία και την εν Χριστώ ωρίμανσή τους.

        Η παραπάνω αντίφαση ασφαλώς συναντάται και στα λαϊκά μέλη της εκκλησιαστικής κοινότητας. Ένας λαϊκός εθελοντής στην τοπική ενοριακή κοινότητα, με έντονη οργανωτική ικανότητα και πρακτικό πνεύμα, μπορεί να καταλήξει να ελέγχει αυταρχικά τις εκκλησιαστικές δραστηριότητες (π.χ. φιλανθρωπία, σύλλογοι, ενοριακές εκδηλώσεις), εμποδίζοντας τη συλλογικότητα και την εν Χριστώ ελευθερία. Ένας γενναιόδωρος άνθρωπος μπορεί ταυτόχρονα να είναι απείθαρχος ή ανεύθυνος στα οικονομικά του. Η γενναιοδωρία του μπορεί να μην είναι παρά μια όψη ενός παρορμητικού χαρακτήρα. Κάποιος άλλος που έχει βαθιά συναισθηματικότητα και φαίνεται «ευσεβής», μπορεί στην πραγματικότητα να κινείται από εσωτερική ανασφάλεια ή ανάγκη για αποδοχή, και όχι από αυθεντική ταπείνωση και αγάπη. Ένα πρόσωπο με ευχέρεια στον λόγο, μπορεί να επιδιώκει τη θεολογική συζήτηση ή την κατήχηση, περισσότερο ως επιβεβαίωση του εαυτού του, παρά ως διακονία προς τον πλησίον. Άνθρωποι με τάση στην αυστηρότητα, τη νηστεία και τον τύπο, μπορεί να διολισθήσουν στον φαρισαϊσμό, εστιάζοντας περισσότερο στην εξωτερική ορθότητα και λιγότερο στην εσωτερική μεταμόρφωση.

        Χωρίς επίγνωση της εν Χριστώ σωτηρίας μας, αναζητούμε τη σημασία και την πληρότητά μας στα καλά, αλλά πεπερασμένα πράγματα: την ανθρώπινη αποδοχή και τις σχέσεις, την εξουσία και τα επιτεύγματα, τον έλεγχο των συνθηκών της ζωής, την αυτάρκεια, την άνεση ή την απόλαυση. Τα μετατρέπουμε όλα αυτά σε είδωλα και σε ψευδοσωτήρες.

        Ακόμη και τα πλέον έντονα χαρίσματά μας, όταν δεν μεταμορφώνονται από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, μπορούν να καταστούν αφορμή σκιερών εκφάνσεων της ιδιοσυγκρασίας και να λειτουργούν τελικά ως εμπόδιο στην αληθινή πνευματική ανάπτυξη κληρικών και λαϊκών.

        Το αποτέλεσμα; Πολλοί άνθρωποι αποτυγχάνουν να δουν τις πραγματικές τους αμαρτίες, τα πάθη τους, γιατί στέκονται μόνο στις φαινομενικές τους αρετές. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να πει: «Δεν είμαι σκληρός, απλώς μιλάω ευθέως». Είναι αλήθεια ότι η ευθύτητα μπορεί σε κάποιες περιστάσεις να είναι χρήσιμη και απαραίτητη. Όμως, η σκληρότητα της καρδιάς είναι πνευματικά αναποτελεσματική και προκαλεί πάντα πνευματική ζημιά και σκανδαλισμό. Πίσω από τη φαινομενική τόλμη και αυτοπεποίθηση, μπορεί να κρύβονται η υπερηφάνεια και η έλλειψη αγάπης.

        Πώς, λοιπόν, μπορούμε να αφυπνιστούμε από τον πνευματικό λήθαργο και να κινηθούμε προς την αληθινή μεταμόρφωση; Πώς θα μπορέσουμε να βλέπουμε τα πάθη μας; Οι παρακάτω δύο πρακτικές ποιμαντικές συμβουλές μπορούν να γίνουν αρωγός στον πνευματικό μας αγώνα.

1. Να θυμόμαστε ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τα σοβαρότερα πάθη μας απλώς και μόνο με ενδοσκόπηση, αλλά χρειάζεται κάποιος να μας τα αποκαλύψει.

      Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να δούμε καθαρότερα τις αμαρτίες και τις ελλείψεις μας: Πρώτον, μέσα από τις δοκιμασίες και τις θλίψεις της ζωής. Ο πόνος είναι το «γυμναστήριο» του Θεού: όπως η σωματική άσκηση φανερώνει τις αδυναμίες του σώματος, έτσι οι θλίψεις και οι δοκιμασίες αποκαλύπτουν τις πνευματικές μας ελλείψεις. Δεύτερον, μέσα από το μυστήριο της μετανοίας και εξομολογήσεως. Ο φωτισμένος πνευματικός πατέρας θα μας φανερώσει, με αγάπη και διάκριση, τα πάθη που φωλιάζουν στην καρδιά μας, αυτά που τα μεταμορφώνουμε σε αρετές. 

 2. Να μάθουμε να δεχόμαστε τη διόρθωση και την κριτική των άλλων.

       Κανείς δεν αναγνώρισε ποτέ τις βαθύτερες αμαρτίες του απλώς αφηγούμενος τη ζωή του. Η αυτοδικαίωση είναι πολυεπίπεδη και χρειάζεται σοβαρό ταρακούνημα για να ξεπεραστεί. Για να αλλάξουμε, χρειαζόμαστε όχι μόνο πνευματική καθοδήγηση, αλλά και ανθρώπους που να μας ελέγχουν με αγάπη. Είναι απαραίτητη μια υγιής χριστιανική κοινότητα η οποία, σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο, «θα προτρέπει ο ένας τον άλλο κάθε μέρα, ώστε να μην σκληρύνεται η καρδιά του από την απάτη της αμαρτίας».^[2] Μπορούμε να αναζητήσουμε πιστούς που εμπιστευόμαστε και να τους δώσουμε την άδεια να μας μιλούν ειλικρινά για το που χρειάζεται να βελτιωθούμε.

        Ποτέ να μην αγνοούμε την αλήθεια, ακόμη και αν προέρχεται από στόματα «μη σεβαστά». Ο Θεός χρησιμοποίησε τον όνο του Βαλαάμ για να φανερώσει το θέλημά Του.^[3] Μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιήσει και μια άδικη κριτική για να μας πει κάτι ουσιαστικό. Ακόμα κι αν μόνο ένα μικρό ποσοστό όσων λέγονται είναι αληθινό, μπορεί να είναι το μέσο με το οποίο μας ελέγχει το Άγιο Πνεύμα.

        Η ποιμαντική μέριμνα και φροντίδα δεν εξαντλείται στην παροχή μόνο στηριγμάτων και παρηγοριάς, αλλά επεκτείνεται και στη δύσκολη, λυτρωτική διακονία της αφύπνισης. Να βοηθάμε τους ανθρώπους να δουν πίσω από το προσωπείο της αρετής, να αναγνωρίζουν τα πάθη που μεταμφιέζονται, να συμφιλιώνονται με την αλήθεια του εαυτού τους και να παραδίδονται στη χάρη του Θεού. Η Εκκλησία, ως θεραπευτική κοινότητα, καλείται να αγκαλιάζει τον άνθρωπο όπως είναι και να τον συνοδεύει με υπομονή, διάκριση και ελπίδα στην πορεία της εσωτερικής του μεταμόρφωσης. Είναι μια διαρκής πορεία από το «εἶναι» στο «ἀεὶ εὖ εἶναι».

---

[1] Βλ. https://fr.wikisource.org/wiki/Œuvres_de_La_Rochefoucauld_-_T.1/Réflexions_ou_sentences_et_maximes_morales#Réflexions_morales
[2] Εβρ. 3,13 «παρακαλεῖτε ἑαυτοὺς καθ' ἑκάστην ἡμέραν ἄχρις οὗ τὸ σήμερον καλεῖται, ἵνα μὴ σκληρυνθῇ τις ἐξ ὑμῶν ἀπάτῃ τῆς ἁμαρτίας».
[3] Αριθμ. 22,28 «καὶ ἤνοιξεν ὁ Θεὸς τὸ στόμα τῆς ὄνου, καὶ λέγει τῷ Βαλαάμ· τί ἐποίησά σοι ὅτι πέπαικάς με τρίτον τοῦτο;».